امام‌کاظم(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

'''موسی‌بن‌جعفر''' یا '''امام‌کاظم(ع)'''، زندگی، جایگاه و نقش امام هفتم(ع).

امام ابوالحسن، موسی‌بن‌جعفر(ع) ملقب به کاظم، صابر، عبد صالح، سید<ref>شریف قرشی، حیاة الامام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۱/۵۳ ـ ۵۵.</ref> در هفتم صفر ۱۲۸ق در ابواء از توابع [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۱۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۳۴.</ref> پدر ایشان [[امام‌صادق(ع)]] و مادر ایشان حمیده،<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۲/۳۲۳؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲.</ref> از بانوان، ستوده و پاکیزه بود.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۷۷.</ref>

امام‌کاظم(ع) مورد احترام بزرگان [[اهل سنت]] بود و آنان گاه برای پاسخ پرسش‌های علمی خود به حضرت مراجعه می‌کردند.<ref>کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۹۱.</ref> قاضی‌ابویوسف و محمدحسن شیبانی از فقیهان مذاهب اسلامی به قصد آزمودن جایگاه علمی امام‌کاظم(ع) به دیدار ایشان در زندان رفتند و با اعتراف به آگاهی ایشان، از علم حلال و حرام و علم غیب، از حضرت درباره منابع دانش ایشان پرسیدند که ایشان علم [[پیامبر(ص)]] و [[علی(ع)]] را منبع دانش خود شمرد.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۴۱ ـ ۴۲.</ref> جایگاه معنوی و اجتماعی حضرت چنان بود که طبق نقل، [[هارون عباسی]] خطاب به فرزندش [[مأمون]]، ایشان را برای خلافت سزاوارتر از خود شمرد و به‌صراحت علاقه به حکومت را از موجبات اصرار خود بر واگذارنکردن این حق الهی به حضرت دانست.<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۸۸ ـ ۸۹.</ref>

تذکره‌نویسان افزون بر جایگاه علمی، کرامات بسیاری را برای امام‌کاظم(ع) نقل کرده‌اند.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۱۳ ـ ۱۵.</ref> حضرت در میان توده [[مردم]] نیز از جایگاه ممتازی برخوردار بود. [[امام‌خمینی]] به استناد منابع،<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۸۸ ـ ۸۹.</ref> یادآور شده‌است ابهت و جایگاه امام‌کاظم(ع) در دل‌های حاکمان عباسی نیز جای انکار نداشت و آنان به جایگاه عظمت معنوی ایشان در میان مردم اعتراف می‌کردند؛ چنان‌که از مأمون عباسی نقل شده‌است تشیع را از پدرش هارون فرا گرفته‌است.<ref>امام خمینی، الطهاره، ۳/۴۵۸.</ref> ایشان از موسی‌بن‌جعفر(ع) و دیگر [[امامان(ع)]] به عنوان ائِمَّةُ الْمُؤمِنینَ و حجت خداوند بر مردم و امامانِ هدایت یاد کرده‌است<ref>امام خمینی، توضیح المسائل، ۹۸.</ref> و نیز با استناد به [[روایات]]،<ref>صدوق، الخصال، ۲/۳۹۶؛ مجلسی، بحار الانوار، ۲۴/۲۳۹.</ref> روز چهارشنبه را متعلق به آن حضرت شمرده و مناسب دانسته‌است در تعقیب نماز صبح برای نجات از دریای ظلمانی و دامگاه شیطانی، متوسل به آن امام همام، که مقرب بارگاه قدس و محرم سراپرده انس است، شوند و برای کامل‌شدن عمل و قبول عبادات ناقص و مناسک غیر لایق، آن بزرگان را واسطه قرار دهند.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۷۹.</ref>

امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع) اهل [[کرامت]] و اطلاع از علوم غیبی<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۲۸۷ ـ ۲۸۸؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۱۳ ـ ۱۵.</ref> و در علم و دانش سرآمد مردم روزگار خود<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۲/۳۱۰.</ref> بود؛ چنان‌که در کودکی نیز به پرسش‌های شرعی مردم پاسخ می‌داد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۷۵.</ref> از ایشان به فقیه‌ترین، عابدترین، پارساترین و حافظ‌ترین مردم در مورد قرآن،<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۳۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲ و ۲۰؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۴۹.</ref> گشاده‌دست‌ترین و بزرگوارترین مردم<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲۰؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۴۹ ـ ۹۵۰.</ref> یادشده است. آن حضرت بسیار حلیم و باگذشت و صبور بود و از این‌رو به «کاظم» شهره شده بود.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۳۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۵/۲۹۱.</ref> و با متانت و گذشت، مخالفان خود را به موافق تبدیل می‌کرد.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۲۰ ـ ۲۲ و ۴۳.</ref> ایشان(ع) اهل [[عبادت]] و [[خضوع و خشوع|خشوع و خضوع]] در برابر خدا بود.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۵/۲۹۱؛ قمی، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، ۱۵۸ و ۱۷۴.</ref> [[نماز شب]] را به نماز صبح وصل و تا طلوع آفتاب با خداوند [[مناجات]] می‌کرد.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۱۸.</ref> ایشان در [[صله رحم]] موفق‌ترینِ مردم بود،<ref>قمی، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، ۱۶۰.</ref> در پنهانی به [[فقرا]] کمک می‌رساند،<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۴۹؛ قمی، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، ۱۶۰.</ref> با صدای خوش [[قرآن]] تلاوت می‌کرد و خود می‌گریست و مردم نیز از صدای حضرت می‌گریستند و در میان مردم مدینه به «زین‌المتهجدین» شهره بود.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۳۵.</ref>

[[امام‌خمینی]] به استناد روایات<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref> تصریح کرده‌است سجده‌های طولانی امام‌کاظم(ع) شهرت داشت<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۱۲۶ ـ ۱۲۷؛ امام خمینی، تعلیقه عروه، ۳۷۶.</ref> و حضرت به فرزند خود سفارش کرد در عبادت خدا بکوشد و هیچ‌گاه خود را از تقصیر و کوتاهی در عبادت و طاعت خدا مبرا نداند؛<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۷۵.</ref> همچنین به استناد روایات،<ref>کلینی، الکافی، ۷/۵۳؛ صدوق، من لایحضر، ۴/۲۴۹؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۹/۱۴۹.</ref> یادآور شده‌است آن حضرت بخشی از اموال خود را در راه خدا [[وقف]] کرد<ref>امام خمینی، البیع، ۳/۱۳۲ ـ ۱۳۳.</ref> ایشان حضرت امام‌کاظم(ع) را در سروده‌ای به دارنده قدرت و [[حلم]] ستوده‌است.<ref>امام خمینی، دیوان امام، ۲۷۶.</ref>

امام‌کاظم(ع) پس از شهادت امام‌صادق(ع) درسال ۱۴۸ق،<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۱۸۰.</ref> به [[امامت]] رسید. راویان حدیث و شیعیان برای استفاده از ایشان گرد آمدند و با وجود شرایط دشوار سیاسی،<ref>ادامه مقاله.</ref> راویان، سخنان ایشان را می‌نوشتند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۵۳ و ۹۱/۳۲۰.</ref> [[شیخ طوسی]]<ref>شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۳۴۲ ـ ۳۶۶</ref> ۲۵۰ تن و برخی دیگر <ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۳/۲۸۱ ـ ۵۶۹.</ref> ۶۳۸ تن از راویان آن حضرت را در کتاب‌های خود ثبت کرده‌اند. در نوشته‌های امام‌خمینی نام برخی از آنان آمده‌است ازجمله: یونس‌بن‌عبدالرحمن، صفوان‌بن‌یحیی، محمدبن‌ابی‌عمیر، عبدالله‌بن‌مغیره، حسن‌بن‌محبوب از [[اصحاب اجماع]]<ref>امام خمینی، الخلل، ۱۶۲؛ امام خمینی، البیع، ۲/۶۳۱؛ امام خمینی، الرسائل العشره، ۱۳۳.</ref> [[هشام‌بن‌حکم]]،<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۷۹.</ref> محمدبن‌حصین،<ref>امام خمینی، الخلل، ۸۷.</ref> عبدالرحمن‌بن‌حجاج،<ref>امام خمینی، البیع، ۳/۲۵۱.</ref> محمدبن‌حکیم،<ref>امام خمینی، الاستصحاب، ۳۹۶.</ref> منصوربن‌یونس برزج <ref>امام خمینی، البیع، ۵/۲۶۰.</ref> اسحاق‌بن‌عمار<ref>امام خمینی، البیع، ۴/۵۸۶.</ref> علی‌بن‌سوید <ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۶۱.</ref> سماعةبن‌مهران<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۴.</ref> و ابوبصیر<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۲۷.</ref> بخش قابل توجهی از مسائل فقهی در باب‌های گوناگون [[فقه]] از [[طهارت]] تا [[دیات]] و فلسفه احکام به وسیله [[علی‌بن‌جعفر(ع)|علی‌بن‌جعفر]] از برادرش موسی‌بن‌جعفر(ع) به مردم منتقل شده‌است<ref>عریضی، مسائل علی‌بن‌جعفر و مستدرکاتها، ۱۰۳ ـ ۳۵۱.</ref> و امام‌خمینی در مسائل گوناگون به آن استناد کرده‌است.<ref>امام خمینی، الاستصحاب، ۳۳۳؛ امام خمینی، انوار الهدایه، ۲/۲۱۹؛ امام خمینی، الخلل، ۲۱.</ref>

بیان جایگاه [[عقل]] و خرد در [[قرآن]] و نقش خرد در هدایت انسان،<ref>کلینی، الکافی، ۱/۱۳ ـ ۲۰.</ref> شرح مسائل اعتقادی ازجمله [[توحید (فلسفه و کلام)|توحید]]،<ref>صدوق، التوحید، ۶۹؛ عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۲۵۵ ـ ۲۶۷.</ref> [[نبوت]] و انبیا<ref>کلینی، الکافی، ۱/۲۲۶.</ref> بیان سیره و [[معجزات]] پیامبر(ص) <ref>حمیری، قرب الاسناد، ۳۱۷ ـ ۳۳۰.</ref> و امامت و بیان حقانیت [[اهل بیت پیامبر(ص)]]<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۵۰.</ref> ازجمله امامت خود ایشان<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۲۹۹.</ref> مسائل اخلاقی و بیان ارزش‌های دینی،<ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۳/۲۴۱ ـ ۲۵۳.</ref> مسائل فقهی و بیان [[احکام شرعی]] <ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۲/۱۸۱ ـ ۵۹۷ و ۳/۷ ـ ۲۳۲؛ کلینی، الکافی، ۵/۳۸۷.</ref> از مسائل مطرح در سخنان حضرت بود و مردم برای حل معضلات تاریخی نیز از حضرت کمک می‌گرفتند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۱۱.</ref>

امام‌خمینی در نوشته‌های خود برخی از سخنان امام‌کاظم(ع) را درباره [[تفسیر قرآن]] و ظاهر<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۱۳.</ref> و باطن آن،<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۲۹ ـ ۳۳۰.</ref> سیره و حالات رسول خدا(ص)،<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۵۱.</ref> حالات معنوی و سیر و سلوک پیامبر(ص)<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۵۰۷.</ref> وقایعی از زندگی پیامبر(ص) <ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۸۵.</ref> و دلایل امامت اهل بیت(ع) در [[قرآن]] و [[سنت|سنت نبوی]]<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۲۹؛ امام خمینی، تعلیقه عروه، ۲۰۴ ـ ۲۰۵.</ref> آورده‌است و نیز به مبارزه امام‌کاظم(ع) با افراد منحرف و سران فرقه‌های بدعت‌گذار مانند علی‌بن‌حمزه بطائنی از سران جریان [[واقفیه]] اشاره کرده‌است.<ref>امام خمینی، الطهاره، ۳/۳۳۸.</ref> ایشان در آثار خود نمونه‌هایی از سخنان امام‌کاظم(ع) در موضوعات [[ارزش‌ها]] و تعالیم اخلاقی اسلام و راه‌های خودسازی و [[تزکیه نفس]]،<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۶۱، ۲۶۴ و ۳۶۰.</ref> تشویق به خدمت به [[مؤمن]] و کمک به تشویق خانواده برای آنان و رازداری<ref>امام خمینی، وسیلة النجاة، ۱۹۵.</ref> و نیز تشویق به کار و تلاش برای تأمین [[رزق حلال]] برای خانواده <ref>امام خمینی، وسیلة النجاة، ۴۷۰.</ref> احکام و شرایع در ابواب مختلف آن،<ref>امام خمینی، الخلل، ۲۰۲.</ref> ازجمله حرمت [[ربا]]،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۲۱.</ref> خرید و فروش میته،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۲۳.</ref> تذکیه حیوانات حرام‌گوشت،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۷۰.</ref> خرید و فروش آلات قمار<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۱۷۳.</ref> تصویرگری،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۲۶۰.</ref> شرط [[طلاق]] برای زن،<ref>امام خمینی، البیع، ۵/۲۶۰.</ref> فلسفه احکام <ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۱۷.</ref> و نیز مسائل اهم و مهم در احکام،<ref>امام خمینی، الطهاره، ۲/۳۹۵.</ref> را بازگو کرده‌است. مجموعه مسند الامام‌الکاظم(ع) تألیف عزیزالله عطاردی و نیز موسوعة الامام‌الکاظم(ع) تألیف سیدمحمد حسینی قزوینی بخشی از میراث علمی امام‌کاظم(ع) را ثبت کرده‌اند.

دوره امامت موسی‌بن‌جعفر(ع) از دوره‌های پرخفقان تاریخ اسلام است.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۴۳۷؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۸۴، ۱۲۵ ـ ۱۳۳، ۱۳۷ ـ ۱۴۲ و ۱۸۹.</ref> امام‌کاظم(ع) با حاکمان [[بنی‌عباس]]، منصور دوانیقی، مهدی، موسی و هارون معاصر بود.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۳؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۳۷، ۹۴۵ و ۹۵۸.</ref> این گروه، مقتدر و ستمکار بودند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۲۸۷ و ۲۹۰.</ref> منصور بغداد را در سال ۱۴۵ ـ ۱۴۹ق تأسیس کرد و مرکز خلافت عباسیان را از کوفه به بغداد منتقل ساخت.<ref>آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۲/۱۲.</ref> وی با گماردن [[جاسوسی|جاسوس]]، مخالفان خود را بازداشت می‌کرد و از میان می‌برد.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۲۱ ـ ۲۲۲.</ref> و علویان بسیاری به دست وی تبعید یا کشته شدند.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۸۱ ـ ۱۸۲ و ۱۹۶.</ref> منصور افزون بر به‌شهادت‌رساندن [[امام جعفر صادق(ع)|امام‌صادق(ع)]] در صدد بود امام‌کاظم(ع) را نیز بکشد که موفق نشد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۷/۲۰۵ و ۲۰۶؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۸۴ ـ ۸۶.</ref> کارگزاران موسی نیز ستمکار بودند.<ref>کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۳۷۳.</ref> در دوره وی حسین‌بن‌علی معروف به [[شهید فخ]] از نوادگان [[امام‌حسن مجتبی(ع)]] با عده‌ای از علویان برای احیای [[سنت|سنت پیامبر اکرم(ص)]] و اجرای عدالت [[قیام]] کردند و در [[مکه]] به دست نیروهای موسی کشته شدند.<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجواهر، ۳/۳۲۶ ـ ۳۲۷؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۱۳۷ ـ ۱۴۱.</ref> هارون نیز برای حفظ قدرت خود به هر کاری دست می‌زد.<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۱۰۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۷۶ ـ ۱۷۷.</ref>

موسی‌بن‌جعفر(ع) همانند دیگر ائمه [[امامت]] و [[رهبری]] جامعه اسلامی را متعلق به [[اهل بیت(ع)|اهل بیت پیامبر(ص)]] می‌دانست<ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۱/۳۱۵ ـ ۳۳۶.</ref> و در راه احیای حقوق غصب‌شده آنان و نیز گسترش [[عدالت اجتماعی|عدالت]] در جامعه تلاش می‌کرد.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۰ و ۳۴۶؛ عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۱/۵۷ ـ ۶۳.</ref> یاران ایشان نیز در همین راستا فعالیت می‌کردند<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۲۵۸ و ۲۶۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۸۹.</ref> و واجبات مالی خود ازجمله [[خمس]] را به ایشان تحویل می‌دادند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ۲/۲۹۱ ـ ۲۹۲.</ref> نیز شواهدی در دست است که برخی از نهضت‌های علویان مانند نهضت حسین‌بن‌علی معروف به شهید فخ مورد حمایت ایشان بودند.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۶۶؛ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۳۸۰.</ref> از سوی دیگر، خلفای عباسی همه راه‌های تطمیع و تهدید را برای به سکوت واداشتن امام‌کاظم(ع) تجربه کردند و پس از بی‌نتیجه‌بودن آن، به زندان و [[شکنجه]] و کشتن روی آوردند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۴۴، ۲۳۸ و ۹۹/۱۷.</ref> موسی‌بن‌جعفر(ع) در زمان هادی، مهدی و هارون چند بار در بصره و بغداد زندانی شد.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۴۱۴ ـ ۴۱۵؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳/۲۹؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۳۷ ـ ۹۳۸، ۹۵۳ ـ ۹۵۴ و ۹۵۸.</ref> درباره مدت زندانی‌بودن ایشان گفته‌های مختلفی وجود دارد. برخی مدت آن را چهار سال<ref>دخیل، ائمتنا، ۲/۱۰.</ref> و برخی ده سال<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۹۵.</ref> و برخی چهارده سال نوشته‌اند.<ref>ذاکری، محدودیت‌ها و زندانهای موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۴۴۴ ـ ۴۹۰.</ref>

در برابر خشونت خلفای عباسی به‌ویژه هارون،<ref>کلینی، الکافی، ۸/۲۵۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۷/۱۷۶ ـ ۱۷۷.</ref> تنها چیزی که می‌توانست خط فکری و سیاسی اهل بیت(ع) را تداوم بخشد، توسل به شیوه [[تقیه]] در مبارزه و [[جهاد و دفاع|جهاد]] بود.<ref>خامنه‌ای، انسان ۲۵۰ ساله، ۳۴۴.</ref> امام‌کاظم(ع) به برخی از یاران زیرک و توانمند خود اجازه داده بود که به دستگاه خلافت نزدیک شوند و از این راه به پیروان اهل بیت(ع) کمک کنند <ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۴۳۶ ـ ۴۳۷؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۲/۲۲ ـ ۲۳.</ref> ایشان با شیعیان ارتباط حضوری و مکاتبه‌ای داشت.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۱۲۶؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۲۷۷ ـ ۲۸۰.</ref> و افزون بر مدینه با دیگر نقاط ازجمله مکه و شام نیز ارتباط داشت<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۱۱ ـ ۳۱۲.</ref> و پیام‌های خود را مستقیم یا به وسیله تشکیلات وکالت به پیروان خود منتقل می‌ساخت.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۱۲ و ۸/۱۲۴.</ref> ایشان در فرصت‌های به دست‌آمده در زندان به نامه‌های یاران درباره مسائل شرعی نیز پاسخ می‌داد<ref>کلینی، الکافی، ۸/۱۲۴؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۴۵۴.</ref> و نیز در زندان با برخی از رهبران دیگر مذاهب چون هندبن‌حجاج ارتباط داشت.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۲۴۱.</ref> ایشان علاقه‌مندی به [[اهل بیت(ع)]] را حتی در میان بعضی از خانواده زندانبان خود ازجمله نزدیکان سندی‌بن‌شاهک گسترش داد؛<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۴۳۹؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳/۳۲؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۲۴۵.</ref> نیز موسی‌بن‌ابراهیم مروزی، مربی فرزندان سندی را از مریدان خود ساخت.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۴۰۷ ـ ۴۰۸.</ref>

[[امام‌خمینی]] یادآور شده‌است امام‌کاظم(ع) در راه [[اسلام]] مانند دیگر اولیای خدا، چه افراد پیش از اسلام و چه پس از اسلام، رنج و محنت کشید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶۷.</ref> ایشان که به دست [[خلفای عباسی]] سال‌ها زندانی شد به دلیل نمازخواندن خود یا فرزند پیامبر(ص)بودن نبود؛ آنان خود نه تنها نماز می‌خواندند بلکه امام جماعت هم بودند. حضرت حاکمان عباسی را لایق خلافت نمی‌دانست و آنان را طاغوت می‌شمرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۰.</ref> امام‌خمینی خاطرنشان ساخته که هارون به جهت اقبال مردم به امام‌کاظم(ع) و ترس از به‌خطرافتادن حکومت خود، با حضرت بسیار دشمنی می‌کرد <ref>امام خمینی، الطهاره، ۳/۴۵۸.</ref> در تحلیل ایشان زندانی‌شدن ائمه(ع) به دست دشمنان به سبب [[نماز]] و [[روزه]] نبود و حاکمان عباسی نیز نماز می‌خواندند و امام‌کاظم(ع) و دیگر ائمه(ع) اگر در برابر ظلم‌های ستمگران سکوت می‌کردند، نه تنها به آنان آسیبی نمی‌رسید که مورد احترام حاکمان نیز قرار می‌گرفتند و نیز مخالفت زمامداران با ائمه(ع) به جهت انتساب آنان به [[پیامبر اکرم(ص)]] یا صرف امامت نیز نبود،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۱.</ref> بلکه دشمنی آنان با امامان(ع) به سبب مبارزه آنان با خلافت شاهان و [[طاغوت|طاغوت‌ها]] بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۰؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۲.</ref> ایشان همچنین خاطرنشان کرده‌است که ائمه اهل البیت(ع) ازجمله موسی‌بن‌جعفر(ع) وقتی زمینه مبارزه آشکار و [[مبارزه مسلحانه|مسلحانه]] با ستمکاران را فراهم نمی‌دیدند، پنهانی مردم را دعوت به مبارزه علیه [[ستم]] می‌کردند و بدین سبب رژیم‌های ستمکاری مانند هارون، آنان را بازداشت می‌کردند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۱.</ref> و مخالفت هارون با آن حضرت به سبب آن بود که هارون را خلیفه پیامبر(ص) نمی‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۰؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۱ ـ ۱۵۲.</ref>

در خبری آمده‌است که هارون به موسی‌بن‌جعفر(ع) پیشنهاد کرد حدود [[فدک|مزرعه فدک]] را برای برگرداندن آن به [[بنی‌هاشم]] تعیین کند و حضرت در پاسخ یک حد مزرعه فدک را عدن و مرز دیگر آن را سمرقند و حد سوم آن را افریقا و مرز چهارم آن را ارمنستان شمرد که هارون بسیار ناراحت شد و گفت در این صورت چیزی برای خود او باقی نخواهد ماند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۴۴ ـ ۱۴۵.</ref> تفسیر و تحلیل امام‌خمینی از این گفتگو آن است که حکومت بر همه سرزمین اسلام، حق ائمه(ع) است و حاکمان عباسی غاصب خلافت‌اند؛ بر همین اساس حاکمان ستمگر عباسی رهابودن موسی‌بن‌جعفر(ع) را زمینه‌ساز [[قیام]] و سرنگون‌کردن سلطنت نامشروع خود می‌دیدند؛ از این جهت به امام هفتم(ع) مهلت ندادند، وگرنه بدون تردید ایشان با پیداشدن فرصت، قیام می‌کرد و اساس دستگاه حاکمان غاصب را واژگون می‌ساخت.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۱ ـ ۱۵۲.</ref>

امام‌خمینی در گزارشی دیگر یادآور شده‌است هارون پس از واردشدن امام‌کاظم(ع) بر وی، دستور داد حضرت را تا نزدیک مسند سواره آوردند و به شایستگی به وی احترام کرد؛ ولی با رسیدن نوبت به بنی‌هاشم برای گرفتن سهمیه [[بیت‌المال]]، مبلغ اندکی بدانان اختصاص داد و در پاسخ پرسش فرزندش مأمون از علت آن همه ستایش و اندکی سهمیه، ابراز داشت فرزندش دلیل این کار را نمی‌تواند درک کند. ضرورت دارد بنی‌هاشم برای پیشگیری از قیام علیه حکومت عباسیان در حالت فقر به‌سر ببرند و بازداشت و مسموم و کشته شوند.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۲.</ref> امام‌کاظم(ع) هر گونه همکاری با ستمکاران حتی به اندازه دوختن کیسه و تیزکردن قلمی برای آنان را ناروا می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۱۵۰.</ref> و به یاران خود درباره همکاری با دستگاه ستمکار بنی‌عباس هشدار می‌داد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۷۲.</ref> امام‌خمینی به استناد روایات<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۷/۱۸۲.</ref> یادآور شده‌است امام‌کاظم(ص) [[صفوان جمال]] را از کرایه‌دادن شترهای خود به هارون منع کرد و تأکید کرد اندک علاقه به زنده‌ماندنِ ستمکار به هدف گرفتن طلب نیز حشر با آنان را در پی دارد و سرانجام آن، آتش دوزخ است.<ref>امام خمینی، مکاسب، ۲/۱۵۵.</ref>

از سوی دیگر، امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع) به برخی از خواص خود اجازه داد در دستگاه هارون وارد شوند؛ برای نمونه امام‌خمینی ورود افرادی چون [[علی‌بن‌یقطین]] به دستگاه هارون<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۹/۲۰۲ ـ ۲۰۳.</ref> را برای کمک به اولیای خدا دانسته<ref>امام خمینی، مکاسب، ۲/۲۰۴.</ref> و افزوده‌است خداوند در کنار ستمکاران، کسانی از اولیای خود برای کمک به دوستان و دفع ستم از آنان را ذخیره دارد.<ref>امام خمینی، مکاسب، ۲/۲۰۴؛ امام خمینی، وسیلة النجاة، ۳۲۹ ـ ۳۳۰.</ref> ایشان به استناد منابع تاریخی<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۲۷ ـ ۲۲۸.</ref> یادآور شده‌است امام‌کاظم(ع) برای در امان‌ماندن ابن‌یقطین از فشار هارون به وی اجازه داده بود به شیوه دیگر مذاهب [[وضو]] بگیرد<ref>امام خمینی، الخلل، ۱۹۳؛ امام خمینی، الرسائل العشره، ۹۴.</ref> و نیز با استناد منابع روایی<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۲۳۸.</ref> یادآور شده‌است امام‌کاظم(ع) در حبس نیز دست از هدایت مردم و مقابله با [[دشمن]] نکشید.<ref>امام خمینی، صحیفه ۲/۳۷۱.</ref> ایشان در آغاز [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت اسلامی ایران]] به مسئولان [[رژیم پهلوی]] توصیه کرد همانند زمامداران گذشته که از امثال علی‌بن‌یقطین برای [[مشورت]] استفاده می‌کردند، از [[کارگزاران]] شایسته استفاده کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱/۲۱۲.</ref> گفته شده در وقت [[تبعید امام‌خمینی|تبعید امام‌خمینی از ایران]]، شاگردان و یاران ایشان جلسات [[دعای توسل]] در [[حرم فاطمه معصومه(س)]] برگزار می‌کردند و با رسیدن نوبت توسل به موسی‌بن‌جعفر(ع) و ذکر مصائب و زندان‌ها و هجران‌های آن حضرت، یاد امام‌خمینی و مظلومیت ایشان در اذهان تداعی و ناله مردم بلندتر می‌شد و همین زائران فاطمه معصومه(س) را به خود جذب می‌کرد.<ref>رحیمیان، در سایه آفتاب، ۲۵.</ref>

امام‌خمینی در شهریور ۱۳۶۵ در پاسخ نامه محمد رنجبر از اسیران ایرانی [[جنگ تحمیلی]] در عراق، ضمن دعای خیر برای [[اسیران]]، آنان را به الگوگرفتن از حضرت موسی‌بن‌جعفر(ع) سفارش کرد و تأکید کرد آن حضرت بیش از همه اسیران در رنج و گوشه زندان به سر برد و اسیران در زندان‌های بعث عراق باید برای اسلام عزیز صبر پیشه کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۰۷ ـ ۱۰۸.</ref> ایشان خود نیز در سال ۱۳۴۲، در پاسخ یکی از دوستان خود که از وضع نخستین شب زندان پرسیده بود، اظهار داشته که «به یاد جد خود موسی‌بن‌جعفر(ع) افتاده و فهمیده‌است که بر ایشان چه گذشته‌است».<ref>فردوسی‌پور، خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین فردوسی‌پور، ۴۹.</ref>

بنابر مشهور امام‌کاظم(ع) در۲۴ رجب ۱۸۳ق، در ۵۴سالگی، در زندان بغداد به دستور هارون،<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۴۲؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۳ ـ ۳۲۴.</ref> به دست زندانبان ایشان، سندی‌بن‌شاهک<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۵۵ و ۹۵۶.</ref> به [[شهادت]] رسید. سندی برای فریب مردم و تظاهر به اینکه امام(ع) را نکشته‌است، عده‌ای از فقها و مردم سرشناس را گرد آورد تا گواهی دهند که موسی‌بن‌جعفر(ع)، با مرگ طبیعی درگذشته است.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲۷؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۵۶؛ قمی، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، ۱۶۸ ـ ۱۶۹.</ref> امام‌خمینی به استناد منابع تاریخی،<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۴۱۷.</ref> یادآور شده‌است امام‌کاظم(ع) پیش از درگذشت، پیشنهاد سندی‌بن‌شاهک را که گفت از اموال خودش برای کفن‌کردن حضرت استفاده می‌کند نپذیرفت و یادآور شد [[کفن]]، [[مهریه|مَهر زنان]] و جامه احرام [[اهل بیت(ع)]] باید از اموال حلال فراهم شود و ایشان نیز کفنی برای خود آماده دارد.<ref>امام خمینی، تعلیقه عروه، ۶۹۷.</ref> ایشان خاطرنشان کرده‌است حضرت را در کفنی که بر آن همه [[قرآن]] نوشته شده بود، دفن کردند.<ref>امام خمینی، تعلیقه عروه، ۲۰۳.</ref> امام‌کاظم(ع) در مقبره معروف به مقابر قریش بغداد به خاک سپرده شد.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۴۱۸ ـ ۴۱۹.</ref> ایشان فرزند خود [[امام‌رضا(ع)|علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع)]] را امام پس از خود به مردم معرفی کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۱۱ ـ ۳۱۲.</ref>

درباره تعداد فرزندان موسی‌بن‌جعفر(ع)، در منابع تاریخی گزارش‌های متفاوتی آمده‌است. به گزارش [[شیخ مفید]] ایشان دارای ۳۷ فرزند (۱۸ پسر و ۱۹ دختر) بوده‌است. امام‌رضا(ع)، ابراهیم، [[شاهچراغ]]، حمزه و اسحاق ازجمله پسران و فاطمه و حکیمه ازجمله دختران ایشان‌اند.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۴۴.</ref> امام‌خمینی نیز از امام‌رضا(ع)، احمدبن‌موسی مدفون در شیراز<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۹۰.</ref> و [[فاطمه معصومه(س)]] مدفون در [[قم]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱/۲۴۴.</ref> یاد کرده‌است. نسب امام‌خمینی نیز با حدود سی واسطه به امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع) می‌رسد.{{ببینید|اجداد امام‌خمینی}} ایشان در جریان تبعید به عراق در سال ۱۳۴۳ به همراه [[سیدمصطفی خمینی]] به زیارت حضرت موسی‌بن‌جعفر(ع) و [[امام جواد(ع)|حضرت امام‌جواد(ع)]] در [[کاظمین]] مشرف شد<ref>(اختری، خاطرات، ۱/۲۲ ـ ۲۴؛ ملکوتی، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، ۱۸۲.</ref> ایشان پیش از [[هجرت امام‌خمینی|هجرت به پاریس]] نیز به زیارت کاظمین رفت و با ابراز احساسات زائرانِ حرم روبه‌رو شد.<ref>دعایی، مصاحبه، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۰۹.</ref>{{ببینید|حضرت معصومه(س)|تبعید امام‌خمینی|اقامتگاه‌ها}}