توسعه و پیشرفت: تفاوت میان نسخه‌ها

==مفهوم‌شناسی==

توسعه به معنای وسعت‌دادن، گسترش و ترقی آمده است <ref>‌انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۳/۱۹۶۹</ref>. ریشه لاتین این واژه (Development) نیز معانی رشد، پرورش، تکوین، گسترش و آبادانی را دربر دارد <ref>‌حق‌شناس و دیگران، فرهنگ معاصر، ۱/۳۹۷</ref>. توسعه در اصطلاح به بهبود، رشد و گسترش همه شرایط مادی و معنوی زندگی اجتماعی، همچنین گسترش [[نظام اجتماعی]] برای برآوردن نیازهای محسوس یک جامعه مانند [[امنیت ملی]]، [[آزادی فردی]]، [[مشارکت]] و [[برابری سیاسی]]، [[رشد اقتصادی]]، [[صلح]] و حفظ [[محیط زیست]] گفته می‌شود <ref>‌آقابخشی و افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ۱۷۹</ref>. [[امام‌خمینی]] افزون بر کاربرد اصطلاح توسعه از واژه‌هایی چون رشد، پیشرفت، آبادانی، نوسازی و مانند آن استفاده می‌کرد . پیشرفت به معنای حرکت رو به جلو، مرحله‌ای از رشد کمی و کیفی و ترقی‌کردن آمده است <ref>‌انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۲/۱۵۱۲-۱۵۱۳</ref>.

==پیشینه==

مفهوم کنونی توسعه برای نخستین بار در کتاب [[ثروت ملل]] [[آدام اسمیت]] مطرح شد <ref>‌حسنی، نوسازی جامعه، ۶۰</ref>. در آن زمان مراد از توسعه تنها «رشد اقتصادی» بود <ref>‌فنی، خاستگاه جغرافیایی، ۱۴</ref> و بیشتر دولت‌مردان [[جهان سوم|جهانِ سوم]] [[نوسازی جامعه]] را پدیده‌ای می‌دانستند که با [[تقلید]] از غرب محقق می‌شود <ref>‌همتی، مشکلات اقتصادی جهان سوم، ۳۹-۴۰</ref>؛ اما در میانه دهه ۱۹۶۰م به دنبال ناکامی این‌گونه کشورها در دستیابی به توسعه، ضعف نظریات تک‌بعدیِ توسعه به‌تدریج آشکار شد <ref>‌فنی، خاستگاه جغرافیایی، ۱۵</ref>. امروزه ثابت شده است که توسعه افزون بر مفهوم رشد اقتصادی و زیادشدن ثروت جامعه، بر تغییر کیفی نظام اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز تأکید می‌کند <ref>‌ازکیا، جامعه‌شناسی توسعه، ۶-۸</ref>.

در جهان اسلام رویکرد به توسعه نخست حالت غرب‌ستیزانه داشت؛ اما به‌تدریج زمامداران این کشورها با اقتباس از شیوه‌های نظامی غرب و ایجاد اصلاحات اداری و آموزشی و واردات صنعت و فرآورده‌های صنعتی از [[اروپا]] و به‌ویژه با تشکیل و تربیت طبقه‌ای جدید متشکل از تحصیل‌کردگان غربی، توسعه‌ای غرب‌گرایانه را در دستور کار خود قرار دادند <ref>‌نقوی، جامعه‌شناسی غرب‌گرایی، ۲۵</ref>.

در [[ایران]] گرایش جامعه به سمت نوسازی به شیوه غربی، عمدتاً به آثار مکتوب گروهی از روشنفکران ایرانی باز می‌گردد که موضع کلی آنان درباره این پدیده، موضعی کاملاً مثبت و پذیرا بود <ref>‌حسنی، نوسازی جامعه، ۲۴</ref>. این دسته از روشنفکران و تحصیل‌کردگان غربی در صدد بودند برای نوسازی و توسعه، جامعه را در شعاع تمدن غربی قرار دهند و تجربه غرب را از روی تقلید، تکرار کنند <ref>‌طباطبایی، بار دیگر درباره تجدد، ۵۱</ref>. آنان تمام مظاهر سنتی و دینی را مانع تکامل و ترقی می‌دیدند؛ از این‌رو می‌بایست این مظاهر کنار زده می‌شدند یا به گونه‌ای غیر مؤثر، به صورت خصوصی و شخصی در می‌آمدند {{ببینید|متن=ببینید| روشنفکری}}؛ همان‌گونه که غرب با به‌حاشیه‌راندن و خصوصی‌کردن [[دین]] و [[مذهب]]، به سوی [[پیشرفت]] و شکوفایی حرکت کرد <ref>‌امیری، روشنفکری و سیاست، ۲۴</ref>.

توسعه در زمان [[رضاشاه پهلوی]] مبتنی بر [[تمرکزگرایی]] <ref>‌ملک‌محمدی، از توسعه لرزان، ۲۰۷</ref>، [[بروکراسی]] نوظهور <ref>‌کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۱۵۲-۱۵۳</ref> و استفاده از [[ارتش]] <ref>‌عباسی، دولت پهلوی، ۱۲۵-۱۲۷</ref> بود. پهلوی نوسازی جامعه را با غربی‌کردن آن یکسان می‌دانست و در این راه، با علما به مبارزه برخاست؛ زیرا اقتدار مذهبی آنان را نوعی گذشته‌گرایی می‌شمرد <ref>‌آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۱۸۵</ref>. روند توسعه در دوران [[محمدرضا پهلوی]] خاصیت تک‌بعدی پیدا کرد و محدود به حوزه اقتصادی و فرهنگی شد؛ اما [[حوزه سیاسی]] را در برنگرفت <ref>‌آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۵۲۴</ref>. وی از دهه ۱۳۴۰ تا دوران [[انقلاب اسلامی]]، به کمک افزایش قیمت نفت، [[رشد اقتصادی]] سریع را آغاز کرد که پیامدهایی نظیر افزایش واردات و مصرف‌گرایی شدید در [[جامعه]] را به دنبال داشت <ref>‌کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۲۷۸-۲۸۵</ref>. بزرگترین ویژگی این دوران حضور [[دولت مطلق]] در ایران بود که باعث جلوگیری از توسعه در کشور شد که مهم‌ترین مؤلفه‌های آن عبارت بودند از: [[احزاب دولتی]]، ارتش، [[بروکراسی]] و منابع نفتی <ref>‌بشیریه، موانع توسعه سیاسی، ۸۷-۹۶</ref>. توسعه را می‌توان در ابعاد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و انسانی بررسی کرد .

==توسعه فرهنگی==

از دیدگاه توسعه، [[فرهنگ]] مجموعه‌ای از پندارها، باورها و تلقی‌هاست <ref>‌عظیمی، توسعه و فرهنگ، ۱۲</ref> و حرکت به سمت [[توسعه فرهنگی]]، نیازمند تغییر و تحول در برخی عوامل ذهنی، روانی و رفتاری اعضای یک جامعه است <ref>‌قوام، توسعه و فرهنگ، ۱۵</ref> {{ببینید|متن=ببینید| فرهنگ}}. مقصود از توسعه فرهنگی، ایجاد شرایط و امکانات مادی و معنوی مناسب برای افراد جامعه به منظور شناخت جایگاه آنان و رشد و افزایش علم و دانش و معرفت انسان‌ها و آمادگی برای تحول و پیشرفت در پذیرش اصول کلی توسعه است؛ اصولی چون قانون‌پذیری، نظم و انضباط، بهبود روابط اجتماعی و انسانی و افزایش توانایی‌های علمی و اخلاقی و معنوی برای همه افراد جامعه <ref>‌ژیرار، توسعه فرهنگی، ۲۲۵</ref>.

[[امام‌خمینی]] با استناد به آموزه‌های [[اسلام]] و بر اساس اندیشه دینی، اساس جامعه را در فرهنگ دانسته و ضمن پذیرش نیازهای مادی به عنوان یکی از ابعاد وجودی انسان، نقش فرهنگ را تعیین‌کننده و امور دیگر را تابعی از آن برشمرده است <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۰۶ و ۸/۷۷</ref>. ایشان [[اسلام]] را مکتبی دارای نظام خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و دارای برنامه و قانون برای تمامی شئون زندگی فردی و اجتماعی می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۸۹</ref> و معتقد است اسلام به تمامی آنچه در پیشرفت مادی و معنوی جوامع دخیل است، توجه دارد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۰۲-۴۰۳</ref> و از همین‌جا در برابر دیدگاه برخی نویسندگان که علت عقب‌ماندگی مسلمانان را دینداری آنان می‌دانستند و رویگردانی از [[شعائر دینی|شعائر]] و مظاهر دینی را مایه رسیدن به پیشرفت و تمدن معرفی می‌کردند، به مقابله برخاست <ref>‌امام‌خمینی،  کشف اسرار، ۵-۶</ref>. امام‌خمینی بر این باور بود که در دوران حکومت پهلوی، فرنگی‌مآبی و تأسی به شرق و غرب در نام‌گذاری مکان‌ها و اشخاص و استفاده از واژه‌ها و نام‌های بیگانه، نشانه رسیدن به پیشرفت شمرده می‌شد و گرایش به فرهنگ خودی و ملی، علامت عقب‌ماندگی به حساب می‌آمد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۸۴-۸۵ و ۲۱/۴۱۵-۴۱۶</ref>. ایشان معتقد بود توسعه و پیشرفت غرب تنها در بُعد صنعتی بوده و این تمدن در بُعد فرهنگی، رشد و توسعه‌ای نداشته است و از این جهت، فرهنگ شرق بسیار غنی‌تر از فرهنگ غرب است <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۶</ref>.

===استقلال===

یکی از مهم‌ترین عوامل دستیابی به توسعه فرهنگی، [[استقلال]] و وابسته‌نبودن به دیگران است. امام‌خمینی «استقلال فکری» را جزو محوری‌ترین اصول توسعه و «وابستگی» و «سلطه فرهنگی» را اساسی‌ترین علت عقب‌ماندگی کشورها بر می‌شمرد و در این خصوص، بارها به ملت‌های در بند هشدار می‌داد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۷۹ و ۱۲/۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| استقلال| عقب‌ماندگی| هویت}}.

===آموزش و تربیت اسلامی===

دومین عامل در توسعه فرهنگی، [[آموزش و تربیت اسلامی]] جوانان و نیروی انسانی است <ref>‌عزتی، جایگاه فرهنگ، ۱۶۶</ref>؛ از این‌رو امام‌خمینی [[تربیت اسلامی]] دو قشر [[روحانی]] و [[دانشجو]] را مایه پیشرفت کشور و دستیابی به ترقی و توسعه معرفی می‌کرد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳</ref> {{ببینید|متن=ببینید| تربیت | وحدت حوزه و دانشگاه}} و برای توسعه کشور، فعالیت و هدایتگری این دو قشر را که مغز متفکر جامعه به شمار می‌آیند، لازم و ضروری می‌دانست <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۹</ref>. ایشان توسعه کشور را وابسته به فعالیت جوانان می‌دانست و از آنان می‌خواست که برای پیشرفت و توسعه مملکت، به دو سلاح [[علم]] و [[ادب]] مجهز گردند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۸۰</ref> {{ببینید|متن=ببینید| جوان}}. ایشان نفوذ [[فرهنگ استعماری]] و وابسته در دانشگاه‌ها را مانع رشد و ترقی جوانان و استعدادهای ایرانی در دوران حکومت پهلوی معرفی می‌کرد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۲-۵۳ و ۱۲/۲۴۹</ref>. در مسیر نوسازی و نیز بازسازی کشور در دوران پس از [[جنگ تحمیلی]] [[عراق]] علیه [[ایران]]، امام‌خمینی چند عامل، ازجمله دو عامل «توسعه مراکز علمی و تحقیقاتی» و «حمایت از مخترعان و مکتشفان و نیروهای متعهد غیر وابسته به شرق و غرب» را متذکر شده است <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۸</ref>.

===وجدان کاری===

از دیگر عوامل فرهنگی مؤثر بر توسعه، [[وجدان کاری]] است. منظور از این عنصر، وجود حالتی درونی در افراد است که آنان را وادار می‌سازد کارها را به بهترین شکل ممکن انجام دهند <ref>‌عزتی، جایگاه فرهنگ، ۱۷۴</ref>. از نگاه امام‌خمینی برای آبادانی و پیشرفت کشور لازم است که همگان کار خود را با جدیت و به‌خوبی انجام دهند و در این راه، سستی و کوتاهی به خود راه ندهند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۰۶-۱۰۷ و ۱۰/۳۹۳</ref>. ایشان توسعه‌یافتگی را نتیجه عواملی مانند تکیه بر خداوند و پیروی از اسلام، بیداری، [[اعتماد به نفس]]، به‌کارانداختن فکر خودی، وابستگی‌نداشتن به دیگران، اراده، عمل و تحمل سختی‌ها می‌دانست <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳۵-۵۳۷؛ ۱۹/۹۸ و ۲۱/۴۱۷</ref> و معتقد بود غرب و شرق، کشورهای تحت سلطه را عقب‌مانده و مصرفی نگه داشته‌اند و با ترساندن آنان از پیشرفت‌ها و قدرت‌های خودشان قوه ابتکار، [[خلاقیت]] و نوآوری را در ملت‌ها میرانده‌اند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۱۵</ref> و در ایران نیز به اسم اداره امور، مملکت را از رسیدن به پیشرفت و ترقی بازداشته‌اند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۸۵</ref>.

==توسعه اقتصادی==

توسعه اقتصادی با افزایش تولید همراه با بهبود کیفی روش‌ها، وسایل تولید، رفع اختلاف درآمدها و مالکیت و کنترل اجتماعی همه دارایی‌های تولیدی <ref>‌آقابخشی و افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ۲۰۵</ref> و از طریق افزایش سرمایه‌گذاری و تغییر و تحول در مبانی علمی فنیِ تولید <ref>‌عظیمی، مدارهای توسعه، ۴۳</ref> حاصل می‌شود.

===سازوکارهای ارتقای سطح معیشت===

امام‌خمینی توسعه اقتصادی را به عنوان مجموعه شیوه‌ها، روش‌ها و سازوکارهای عقلایی برای ارتقای سطح معیشت جامعه می‌پذیرد <ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۷۲</ref>؛ چنان‌که پیش و پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، ایشان به رشد و توسعه اقتصادی کشور توجه داشت <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۶۸ و ۱۷/۳۳</ref>. ایشان بیش از آنکه به مسائل توسعه در حوزه [[علم اقتصاد]] بپردازد، به اهداف غایی اقتصادی نظیر [[عدالت اجتماعی]] و ابعاد معنوی زندگی توجه کرده است <ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۷۲</ref>.

===دستیابی جامعه به سعادت===

از سوی دیگر، امام‌خمینی هدف نهایی توسعه را دستیابی جامعه به [[سعادت]] و تعالی معنوی می‌دانست و توسعه به معنای افزایش [[تولید سرانه]] و صنعتی‌شدن به شیوه غربی را از ویژگی‌های توسعه غیر اسلامی بر می‌شمرد <ref>‌میرمعزی، مفهوم توسعه و راهبردهای آن، ۲۱۸-۲۱۹</ref> {{ببینید|متن=ببینید| اقتصاد}}. ایشان این نوع توسعه را عامل تبدیل جامعه بشری به کارخانه بزرگ صنعتی معرفی می‌کرد و آن را مغایر با ابعاد معنوی و عرفانی [[انسان]] می‌دانست <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۱۰</ref> و مدرنیزه‌کردن در دوران [[حکومت پهلوی]] را عامل وابسته‌ترشدن ایران و انهدام و تخریب اقتصاد، صنعت و کشاورزی کشور می‌خواند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۳</ref> و برای این موضوع، به شواهدی چون تاراج نفت، واردات بی‌رویه سلاح <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۳</ref>، تأسیس کارخانجات صنعتی مونتاژ به کمک سرمایه‌های خارجی <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰ و ۵/۲۳۰</ref>، نابودی کشاورزی کشور و واردات بی‌اندازه مواد غذایی <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۳۱</ref> و بازداشت و حبس تحصیل‌کردگان جامعه و واردکردن نیروی انسانی متخصص از خارج <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۳۱</ref> اشاره می‌کرد.

===رشد و توسعه بخش کشاورزی ===

امام‌خمینی نوسازی کشور و رسیدگی به امور مستمندان و مستضعفان را از اولویت‌های نظام به شمار می‌آورد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۲۶-۲۷</ref>. از نگاه ایشان رشد و توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی به‌خصوص بخش کشاورزی ضرورت دارد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲۹-۱۳۰</ref> و با توسعه این بخش، ایران نه تنها نیازی به واردات محصولات غذایی و کشاورزی نخواهد داشت، بلکه خود می‌تواند صادرکننده این محصولات باشد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۸۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| کشاورزی}}. ایشان با تأکید بر استفاده از موهبت‌های الهی در مسیر رسیدن به توسعه، معتقد بود ایران ذخایر طبیعی بزرگ و بااهمیتی دارد که می‌توان منافع حاصل از فروش آنها را در این مسیر مصرف کرد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۵۷، ۳۳۳ و ۴۱۲</ref>.

===رویگردانی از صنایع مونتاژ===

ایشان در بخش صنعت نیز خواستار رویگردانی از صنایع مونتاژ و حرکت به سمت ایجاد [[صنایع مادر]] بود <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۹۴-۲۹۵</ref>. در نگاه ایشان توسعه و نوسازی مطلوب، نوسازی واقعی مبتنی بر تأمین نیازهای اساسی توده مردم (اکثریت فقیر جامعه) بود <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۵۶-۱۵۷ و ۳۳۳</ref>؛ از این‌رو پس از پایان [[جنگ تحمیلی]] و در راستای بازسازی و نوسازی کشور، بر مواردی چون تأمین رفاه همگانی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی، مقابله با [[مصرف‌گرایی]]، تشویق به مصرف تولیدات داخلی، [[توسعه صادرات]] و متکی‌نبودن بر فروش نفت تأکید کرده است <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۸-۱۵۹</ref> {{ببینید|متن=ببینید| تولید و صنعت}}.

==توسعه سیاسی==

[[توسعه سیاسی]] به افزایش ظرفیت و کارایی یک [[نظام سیاسی]] در حل و فصل تضادهای منافع فردی و جمعی می‌گویند که با رشد [[دموکراسی]] همراه است <ref>‌علی‌بابایی، فرهنگ روابط بین‌الملل، ۹۲</ref>. بر اساس تعریفی دیگر، توسعه سیاسی گذر از وضعیت توسعه‌نیافتگی به توسعه‌یافتگی سیاسی است که آن را فرآیند «[[دموکراتیزاسیون]]» می‌نامند و نخستین شاخص سنجش آن نیز میزان مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خویش است <ref>‌حجاریان، تاوان اصلاحات، ۱۵۲</ref>.

===نقش مردم در سرنوشت سیاسی‌===

[[امام‌خمینی]] به دموکراسی و توسعه سیاسی به معنای پذیرش نقش فعال و مؤثر مردم در تعیین سرنوشت سیاسی‌اجتماعیِ خود معتقد بود <ref>‌ثواقب، نسبت جمهوری اسلامی، ۲۰۱</ref> {{ببینید|متن=ببینید| دموکراسی}} و در این زمینه می‌توان ازجمله به توجه ایشان به موضوع [[آزادی احزاب]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳؛ ۵/۴۸۲ و ۱۰/۹۳-۹۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| حزب و تشکل | آزادی}} و حقوق اقلیت‌های دینی و مذهبی <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۳ و ۶/۱۹۲، ۲۵۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید| اقلیت‌های دینی}} و به‌کارگیری سازوکارهای جدیدی چون انتخابات <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| انتخابات}}، [[مجلس قانون‌گذاری]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۵۰</ref>، انتخاب رئیس [[قوه مجریه]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۱۲</ref> و [[استقلال قوا]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۶۲</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قوای سه‌گانه}} اشاره کرد که نقش مشارکت، نظارت و دخالت مردم را در امور کشور به‌روشنی نشان می‌دهد. امام‌خمینی حق تعیین سرنوشت را برای مردم مفروض و مسلّم می‌دانست و بر آن بود که هر ملتی باید سرنوشت خود را در دست بگیرد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۱-۱۲</ref> {{ببینید|متن=ببینید| مردم}}؛ از این‌رو از نظام سلطنتی که مردم نقشی در آن ندارند، انتقاد می‌کرد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۸-۴۴۹</ref> {{ببینید|متن=ببینید| نظام سلطنتی}} و تعیین شکل و نوع حکومت را جزو حقوق نخستین هر ملتی به شمار می‌آورد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۷</ref> و بر «جمهوری‌بودن» نوع حکومت تأکید می‌کرد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۴۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| جمهوری اسلامی}}.

===وظایف حاکم===

از نظر [[امام‌خمینی]]، [[دولت]] به مفهوم عام که در رأس آن [[فقیه|فقیهِ]] عالمِ عادلِ مدبر و شجاع قرار دارد، برای رسیدن به توسعه‌ای پایدار، عادلانه و انسانی، وظایفی بر عهده دارد <ref>‌جهانیان، نقش دولت در توسعه، ۲۶۴</ref>؛ مانند تأسیس بنیادهای قانونی ازجمله قانون اساسی <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۹۰</ref>، برقراری آرامش و [[امنیت]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۱</ref>، ایجاد [[وحدت ملی]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۰۶</ref>، برنامه‌ریزی برای توسعه مطلوب <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲۱</ref>، دخالت مسئولانه در بازار <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۷۵، ۴۶۲ و ۸/۱۰۷</ref> و تأمین [[عدالت اجتماعی]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۸ و ۲۱/۴۴۵</ref>. چنان‌که امنیت نیز یکی از شاخصه‌های توسعه سیاسی کشور است و نبود آن اساس جامعه را متزلزل می‌کند و فرصت‌های لازم برای آبادانی و اصلاح جامعه را از میان می‌برد <ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۶۴</ref>. [[امام‌خمینی]] معتقد بود در کشور در حال سازندگی، مردم باید احساس [[امنیت]] و آرامش کنند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۲</ref>؛ زیرا در کشورِ ناآرام امکان انجام کارهای اصلاحی وجود ندارد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۷۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید| امنیت}}.

===نهادسازی===

شاخص دیگر توسعه سیاسی «نهادسازی» است که امام‌خمینی در آستانه [[پیروزی انقلاب اسلامی]] آن را انجام داد و دستور تأسیس [[شورای انقلاب]]، [[مجلس خبرگان]] برای [[تدوین قانون اساسی]]، [[مجلس شورای اسلامی]] و [[دولت]] را صادر کرد <ref>‌حجاریان، تاوان اصلاحات، ۱۶۵</ref>. ایشان ارکان، نهادها و برخی اجزا و مؤلفه‌های اجرای توسعه سیاسی در دوران [[حکومت پهلوی]] را نقد می‌کرد <ref>‌قلی‌پور، مواضع امام‌خمینی، ۴۷</ref> و در این زمینه به مواردی مانند قانونی‌نبودن و مشروعیت‌نداشتن سلطنت <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳ و ۱۰-۱۲</ref>، دربار، سازمان‌ها و بخش‌های تابع آن <ref>‌امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۳۶</ref>، آزادی‌نداشتن مردم در انتخاب نمایندگان مجلس <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۷۲</ref>، غیر مردمی‌بودن سلطنت و غیر قانونی‌بودن نهادهای سیاسی رژیم پهلوی <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۸۷-۲۸۸</ref>، حفظ و تثبیت نظام سلطنتی با نیروهای نظامی و امنیتی <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۴۹</ref>، تأسیس احزاب دولتی و فرمایشی به منظور ایجاد [[مشروعیت]] ساختگی <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۸۴-۳۸۵؛ ۳/۷۲ و ۴/۲۳۴-۲۳۵</ref> اشاره می‌کرد.

==توسعه انسانی==

توسعه انسانی عبارت است از گسترش انتخاب‌های بشر با گسترش ظرفیت‌های ذهنی انسان. توسعه انسانی این توانایی را به انسان‌ها می‌دهد که انتخاب‌های مؤثری در حوزه زندگی بهتر پیدا کنند و در زمینه قابلیت‌های خود گام بردارند <ref>‌اخترشهر، اسلام و توسعه، ۱۰۳-۱۰۴</ref>. از دیدگاه امام‌خمینی اساساً محور توسعه [[انسان]] است. نگاه ایشان به توسعه دیدگاهی انسان‌شناسانه و در قلمرو [[معرفت دینی]] است که هدف غایی توسعه را [[تربیت]] [[انسان کامل]] در [[جامعه]] می‌داند <ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۵۳</ref> {{ببینید|متن=ببینید| انسان‌شناسی}}.  

[[امام‌خمینی]] [[اسلام]] را [[دین]] ترقی و پیشرفت می‌دانست و معتقد بود رشد و شکوفایی و ترقی انسان در [[قرآن]] است <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۵۹</ref> و تربیت اسلامی و انسانی سبب رشد و شکوفایی کشورها می‌شود <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۳</ref>. ایشان با مقایسه پیشرفت غربی و اسلامی، پیشرفت غربی را ضد انسانی معرفی می‌کرد که ملت‌های ضعیف را اسیر خود کرده است و معتقد بود مشخصه‌های پیشرفت ضد انسانیِ غرب آدمخواری و جنگ و جدال است. ایشان در مقابل، پیشرفت اسلامی را انسان‌ساز می‌دانست که در خدمت معنویات است <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۰۸</ref>. ایشان معتقد بود اسلام دینی است که هم به جنبه‌های مادی زندگی انسان و هم به جنبه‌های معنوی آن اهمیت می‌دهد؛ اما برای رشد انسان‌ها، باید مادیات در خدمت [[معنویت]] قرار بگیرند <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۸-۲۸۹ و ۱۱/۲۱۹</ref>.

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.

* طباطبایی، سیدجواد، بار دیگر درباره تجدد و توسعه، مجله فرهنگ توسعه، شماره ۷، ۱۳۷۲ش.

* عظیمی، حسین، توسعه و فرهنگ، مجله نامه فرهنگ، شماره ۱ ـ ۲، ۱۳۷۰ش.

* قوام، عبدالعلی، توسعه و فرهنگ، مجله نامه فرهنگ، شماره ۱ ـ ۲، ۱۳۷۰ش.

==پیوند به بیرون==

* سیدمحمدصادق حسینی عسکرانی، [https://books.khomeini.ir/books/10003/579/ «توسعه و پیشرفت»]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹-۵۸۴.