مجازات: تفاوت میان نسخه‌ها

مجازات از ریشه «جزی» و در اصل به معنای قرارگرفتن یک چیز در جای چیز دیگر و برابری است<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۱، ص۴۵۵؛ راغب، مفردات راغب، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref> و در هر دو معنای ثواب و کیفر به‌کار رفته‌است.<ref>فراهیدی، کتاب العین، ج۶، ص۱۶۴؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوی، ج۲، ۹۷-۹۸.</ref> مجازات در کاربرد فقهی نیز به معنای مطلق جزای خیر و شر است؛<ref>بحرانی، الدرر النجفیة، ج۴، ص۱۲۷؛ تبریزی، منهاج الصالحین، ج۲، ص۵۵.</ref> هرچند بیشتر در معنای کیفردادن در برابر ارتکابِ جرم‌های ذکرشده در شرع به‌کار رفته‌است<ref>اصفهانی، حاشیة کتاب المکاسب، ج۱، ص۴۳۶؛ حکیم، مستمسک فی العروة الوثقی، ج۱۴، ص۲۲۷؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ج۲۷، ص۲۲۴.</ref> از واژه‌های مرتبط با مجازات، عقاب و عقوبت به معنای کیفر و جزای عملِ بد است.<ref>فراهیدی، العین، ج۱، ص۱۸۰؛ لسان العرب، ج۱، ص۶۱۹.</ref> واژه عذاب نیز به معنای هر کیفر دردآور<ref>راغب، مفردات راغب، ص۵۵۴-۵۵۵؛ فیومی، مصباح المنیر، ص۳۹۸.</ref> و واژه نکال به معنای عقوبت<ref>حمیری، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج۱۰، ص۶۷۴۳؛ طریحی، مجمع البحرین، ج۵، ص۴۸۶.</ref> آمده‌است. در شرع کفاراتی در [[احرام حج]] و [[روزه]] و مانند آن وجود دارد که به نوعی مجازاتِ شخص مرتکب‌اند، اما جزو مجازات اصطلاحی شمرده نمی‌شوند.

در آیات چندی از [[قرآن کریم]] به ممنوعیت برخی از جرم‌ها و مجازات آنها و کفاره برخی از کارها اشاره شده‌است مانند صد تازیانه برای [[زنا]] <ref>سوره نور، آیه۲.</ref> هشتاد تازیانه برای [[قذف]] <ref>سوره نور، آیه۴.</ref> قطع انگشتان برای [[سرقت]] <ref>سوره مائده، آیه ۳۸.</ref> کفاره آزادکردن یک برده مؤمن در قتل از روی خطا <ref>سوره نساء، آیه ۹۲.</ref> اختیارداشتن حاکم در کشتن، دارزدن و قطع دست و پا و تبعیدِ شخص [[محارب]] <ref>سوره مائده، آیه۳۳.</ref> و [[قصاص نفس]] <ref>سوره اسراء، آیه۳۳؛ سوره بقره، آیه ۱۷۸.</ref> و [[قصاص عضو]] <ref>سوره مائده، آیه ۴۵.</ref> همچنین در قرآن بر لزوم اجرای [[حدود الهی]] تأکید و توصیه شده که بدون سهل‌انگاری به دستورهای اسلام عمل شود<ref>سوره نور، آیه۲.</ref> آیات چندی از قرآن ناظر به وجوه مختلف فلسفه مجازات ازجمله اصلاح و بازدارندگی در آن‌اند.

در [[منابع روایی]] نیز روایات بسیاری درباره مجازات نقل شده‌است و اجرای حدود شرعی در سنت [[رسول اکرم(ص)]] و [[امامان(ع)]] نقل و بر آن تأکید<ref>کلینی، الکافی، ج۷، ص۱۷۴؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۱۲.</ref> و ترک آن، در حکم دشمنی با خداوند معرفی شده‌است<ref>حر عاملی، ج۲۸، ص۱۳.</ref> در روایات، موارد متعددی از جرم‌ها و مجازات آنها و احکام مربوط به آنها بیان شده‌است.<ref>کلینی، الکافی، ج۷، ص۱۷۴-۲۷۰؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۲۲۰ و ص۳۲۳ و ٌ۳۳۷ و ص۱۷۱.</ref>

در کتاب‌های پیشین فقهی بحث از مجازات‌ها به طور غالب در انتهای ابواب فقه، ضمن [[کتاب الحدود]]<ref>مفید، ص۷۷۳ ـ ۸۰۵.</ref> و اجرای آن در بحث امر به [[معروف و نهی از منکر]]<ref>مفید، المقنعه، ص۸۰۷-۸۱۳.</ref> یا به عنوان احکام جنایات<ref>سلار، المراسم العلویه، ص۲۳۵ ـ ۲۵۹.</ref> یا در ابواب جداگانه‌ای برای هر یک از کیفرها مانند دیات و کفارات و حدود و [[ارتداد]] و سرقت<ref>طوسی، المبسوط، ج۷، ص۳-۲۹۰ و ج۸، ص۲-۵۶.</ref> ذکر شده‌است؛ اما [[ابن‌ادریس]] احکام آن را در سه کتاب دیات و جنایات و حدود<ref>ابن ادریس، السرائر، ج۳، ص۳۲۰-۵۴۶.</ref> و [[محقق حلی]] و برخی دیگر در سه کتاب حدود، قصاص و دیات<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ج۴، ص۱۳۶-۲۴۶؛ شهید اول، اللمعة الدمشقیه،ص ۲۵۳ ـ ۲۸۷.</ref> و [[علامه حلی]] در کتاب‌های حدود، جنایات، دیات<ref>علامه حلی، ارشاد الاذهان، ج۲، ص۱۶۹-۲۴۶.</ref> یا حدود و جنایات<ref>علامه حلی، قواعد الاحکام، ج۳، ص۵۱۹-۷۱۳.</ref> ذکر کرده و از آنجاکه بیشتر کتاب‌های مهم بعدی، شرح و حاشیه بر آثار محقق حلی و علامه حلی‌اند، همان ساختار متن رعایت شده‌است؛ البته در این میان، برخی از فقهای پیشین به سبب اهمیت این مباحث، به نگارش تک‌نگاری‌هایی در باب احکام مجازات اقدام کرده‌اند.<ref>آقابزرگ، الذریعه، ج۶، ص۲۹۶-۲۹۷.</ref> در دوران معاصر نیز کتاب‌هایی دراین‌باره نوشته شده‌است (← تبریزی، اسس الحدود و التعزیرات، منتظری، کتاب الحدود؛ موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات؛ صافی گلپایگانی، التعزیر، احکامه و حدوده).

امام‌خمینی احکام مجازات را به صورت مفصل در [[تحریر الوسیله]]، ضمن سه کتاب (فصل) حدود، قصاص و دیات بیان کرده <ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۳۲-۵۷۶.</ref> و در دیگر آثار خود درباره ضرورت [[اجرای حدود]] در [[عصر غیبت]] و فلسفه مجازات سخن گفته‌است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص ۲۳۶ ـ ۲۳۷؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۳۴، ۴۰ و ۶۷.</ref> ایشان پس از انقلاب با تأکید بر اجرای عادلانه مجازات<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۷، ص۳۱۴؛ ج۸، ص۳۳۲ و ج۱۰، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref> و رعایت موازین شرعی<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۰، ص۲۶۵ و ج۱۷، ص۱۴۱ و ص۱۹۷.</ref> و دفاع از اجرای حدود الهی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۴، ص۴۴۹ و ص۴۵۸ و ص۴۶۲.</ref> برای برخی از مباحث مورد نیاز، راه حل ارائه داده و مباحث جدیدی را مطرح کرده<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۹، ص۴۲۴، ج۲۰، ص۲۸۵ و ج۲۱، ص۱۱۸.</ref>  و به مسائل جدید آن ضمن پرسش‌های مطرح‌شده، پاسخ داده‌است.<ref>امام خمینی، استفتائات، ج۳، ص۴۴۷-۴۷۸.</ref>  

*'''مجازات تکمیلی و تبعی:''' مجازات تکمیلی مجازاتی است که به حسب قانون به [[قاضی]] اختیار داده شده افزون بر مجازات اصلی که ذکر شد، برای خنثی‌سازی جرم در آینده و اصلاح مجرم و مانند آن، مجرم را محکوم به آن کند، مانند اقامت اجباری در محل معین، منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین، انفصال از خدمات دولتی و عمومی، الزام به خدمات عمومی.<ref>قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۹۲، ماده ۲۳.</ref> به مجازاتی که به حکم قانون و به تبع محکومیتی، بار می‌شود و نیازی به قید آن در حکم دادگاه وجود ندارد، مجازات تبعی گویند؛ مانند جایزنبودنِ امام جماعت‌شدن برای شخصی که حد شرعی بر او جاری شده‌است.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۲۶۱.</ref> تقسیم اموال مرد [[مرتد فطری]] میان وارثان پیش از کشته‌شدن وی <ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۰۵؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۳۴۹.</ref> از میان‌رفتن رابطه زوجیت مرتد با همسرش در همه موارد ارتداد<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۳۴۹.</ref> و برخی از محرومیت‌های اجتماعی که در قانون به آن اشاره شده‌است، مانند محرومیت از داوطلب‌شدن در انتخابات‌های مختلف مثل [[ریاست‌جمهوری]]، [[مجلس خبرگان]]، [[مجلس شورای اسلامی]]، شوراهای اسلامی شهر و روستا، عضویت در بعضی منصب‌های قانونی مانند [[شورای نگهبان]] و [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، هیئت دولت و دیوان عدالت اداری.<ref>قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۹۲، ماده ۲۶.</ref>

*'''حفظ نظام اجتماعی:''' سعادت همه افراد جامعه در گرو استواری و سعادت کل جامعه است و نظام اجتماعی در سعادت افراد نقش بسیار زیادی دارد. اگر شخصی حقوق دیگران را رعایت نکند و تنها به دنبال خواسته‌ها و امیال خود باشد، نظام آن جامعه و افراد موجود در آن آسیب می‌بینند؛ از این‌رو مجازات، بر اساس اصل عقلیِ حذف موجود خطرناک و مزاحم بنا شده و اجرای مجازاتی چون [[قصاص]]، نقشی مهم در حفاظت و سلامت دیگر افراد و جامعه دارد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۳۷-۴۳۸.</ref> [[امام‌رضا(ع)]] در حدیثی حکم قصاص را تفضّل و رحمتی از جانب خدا معرفی کرده تا مردم از [[حدود الهی]] تجاوز نکنند و آن را پاس دارند.<ref>فقه الرضا، ص ۳۱۱.</ref> در روایات [[اقامه حدود الهی]] بر روی زمین، سودمندتر از باران فراوان معرفی شده‌است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۱۲-۱۳.</ref> و همچنین در نگاه [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] [[تشریع]] مجازاتی مانند قصاص، عامل حفظ جان مردم و سبب بزرگداشت [[محرمات الهی]] معرفی شده‌است؛ به این معنا که محرمات در نگاه مردم کم‌اهمیت جلوه نکنند و مردم مرتکب آنها نشوند و گرفتار مفاسدی که در آنها نهفته‌است نگردند.<ref>نهج البلاغه، ح۲۴۴، ص۵۵۵.</ref> از نظر [[امام‌خمینی]] اجرای حدود و تعزیرات موجب حفظ نظام اجتماعی خواهد شد<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ص ۲۴۲.</ref> ایشان اجرای حدود الهی را همانند طبابت پزشکان در جهت تأمین سعادت جامعه دانسته که گاه پزشک از سر لطف و رحمت، مجبور است برای حفظ جان انسان، جراحی کند و عضوی از بدن او را ببرد؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۶، ص۲۱۷ و ج۱۹، ص۱۱۴.</ref> هرچند ظاهر آن رفتار، نمود غضب و انتقام باشد؛ از این‌رو خداوند تأکید می‌کند اگر از روی خرد بیندیشید، قصاص مایه حیات اجتماع شماست<ref>بقره، ۱۷۹؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ص ۲۳۳.</ref> و مصلحت عموم مردم و حیات جامعه را در پی دارد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ‏ج۱، ص۴۳۳-۴۳۴.</ref> از سوی دیگر، به سبب لزوم تساوی و برابری، جلوی قتل‌های پی‌درپی را می‌گیرد و به سنت‌های جاهلی که گاه یک قتل، سبب چند قتل و آن نیز به نوبه خود، موجب قتل‌های بیشتری می‌شد، پایان می‌دهد و از این راه نیز مایه حیات جامعه است.<ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر، ج۵، ص۲۲۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱، ص۶۸۰-۶۸۱.</ref> دزدی نیز ضرر به امانت است و چه بسا خود دزدی منجر به ارتکاب جرم‌های دیگری چون قتل شود. بریدن انگشتان دست یک خائن، جلوگیری از خشونت و جلوگیری از یک سلسله خشونت‌های سخت‌تر و درمانی برای از بین‌رفتن این جرم است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۲، ص۳۳۱ و ج۲۳، ص۲۷۵-۲۷۶.</ref> بر این اساس، چنان‌که امام‌خمینی خاطرنشان کرده، تمام حدود و تعزیرات و قصاص و مانند آن، در حقیقت رحمت و رأفت برای جامعه است<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ص ۲۳۳.</ref> و ترحم بی‌جهت به مجرم و مجازات نکردنِ او، ظلم به جامعه و کسانی است که این جرم در حق آنان انجام شده‌است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۳، ص۱۱۵.</ref>  

*'''اجرای عدالت''': بر اساس آیاتی از قرآن<ref>سوره حدید، آیه ۲۵.</ref> خداوند، [[پیامبران(ع)]] خود را با کتاب و میزان فرستاده تا مردم به قسط و عدل رفتار کنند<ref>طوسی، التبیان، ج۹، ص۵۳۴.</ref> و با اجرای عدالت و اقامه حدود الهی زمین را زنده کنند<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۱۲.</ref> امام‌خمینی هدف از تشریع و اجرای همه احکام و قوانین اسلامی را تحقق عدالت دانسته‌است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص ۷۳.</ref> ایشان در موارد متعددی از احکام و حدود اسلامی تأکید می‌کند از وظایف قضات، بلکه همه دستگاه‌ها، اجرای عدل اسلامی است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۷، ص۱۴۰.</ref> از مجموع اینها به دست می‌آید یکی از اهداف اجرای احکام اسلام به‌ویژه [[مجازات اسلامی]]، تحقق عدالت در جامعه است.

*'''بازدارندگی:''' در قرآن کریم که قصاص را مایه حیات جامعه دانسته<ref>سوره بقره، آیه ۱۷۹.</ref> به اثر بازدارندگی مجازات درباره مجرم و جامعه اشاره شده‌است؛ زیرا بهترین مانع برای جلوگیری مردم از جرئت بر قتل نفس، قصاص است و افراد از ترس این مجازات، بر انجام این جرم جرئت نمی‌کنند. پس قصاص مایه حیات فردی و اجتماعی انسان است؛ زیرا او را از فکر آدم‌کشی تا حد زیادی بازمی‌دارد و کنترل می‌کند؛ علاوه بر اینکه برخلاف رسم جاهلی در قصاص باید خود قاتل قصاص شود نه فرد دیگری؛ از این‌رو جان دیگران حفظ می‌شود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۸۱؛ ‏مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱، ص۶۸۰-۶۸۱.</ref> امام‌خمینی تصریح کرده‌است که اگر درِ قصاص بسته شود، قتل فراوان می‌شود و هر مجرمی به‌راحتی اقدام به قتل می‌کند، حال آنکه قصاص برای تأمین زندگی بشر و به مصلحت جامعه است (صحیفه، ۷/۳۱۳). این نکته نیز روشن است که اگر قاتل را قصاص نکنند، چه بسا افراد دیگری را نیز به قتل برساند. در آیه مربوط به [[حد سرقت]] نیز از قطع دست به «نکال» تعبیر شده که به بازدارندگی قطع دست سارق اشاره دارد؛ زیرا نکال به معنای عقوبت<ref>طریحی، مجمع البحرین، ج۵، ص۴۸۶.</ref> و قید و لگام است که موجب می‌شود شخص از انجام جرم خودداری کند<ref>جوهری، صحاح اللغه، ج۵، ص۱۸۳۵؛ ابن‌اثیر، النهایة، ج۵، ص۱۱۶.</ref> و در این آیه درباره مجازاتی به‌کار رفته که با هدف بازدارندگی و پیشگیری و ترک گناه انجام می‌شود.<ref>طوسی، التبیان، ج۳، ص۵۱۸ و ج۱۰، ص۲۵۸؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۹۹ و ج۵، ص۳۲۹-۳۳۰.</ref> افزون بر این اگر دزد مطمئن باشد در صورت دزدی چهار انگشتش قطع می‌شود، دست به دزدی نمی‌زند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۳، ص۲۷۵.</ref> و دیگران نیز از ارتکاب آن سر باز می‌زنند. در روایات متعددی که درباره مجازات مختلف وارد شده‌اند نیز مجازات، عقوبتی بر مجرم و مایه عبرت و بازدارنده کسانی که قصد ارتکاب جرمی را دارند، معرفی شده‌است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۹۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۲۴۱-۲۴۲.</ref> امام‌خمینی تأکید می‌کند مجازاتِ مجرم برای عموم مردم مفید است و جلوی رواج فساد در جامعه را می‌گیرد؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۶، ص۱۷۳ و ج۱۹، ص۳۲۶؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۳۶ ـ ۲۳۷.</ref> پس مجازات سبب بازدارندگی دیگران و تجلی رحمت الهی در نجات آنان و جامعه است. امام‌خمینی به‌صراحت بیان می‌کند که با اجرای دقیق مجازات اسلامی، صلاح جامعه تأمین و ریشه بسیاری از جنایت‌ها از کشور برچیده می‌شود<ref>امام خمینی، کشف اسرار، ص۲۷۴.</ref> و با مطالعه در شیوه اجرای مجازات‌ها می‌توان تا اندازه‌ای اهداف مجازات‌ها را روشن ساخت؛ به عنوان نمونه کیفر تبعید و تراشیدن موی سر بزهکار و تشهیر و چرخاندن او در آن شهر و منطقه<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۴۸.</ref> با هدف بازدارندگی عمومی مجازات قابل تحلیل است؛<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۳۱.</ref> به‌ویژه بنابر این نظر که بزهکار را از شهری که محل وقوع جرم است یا شهری که کیفر تازیانه در آنجا اجرا شده تبعید می‌کنند، نه از جایی که وطن اوست.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۳۲۷.</ref>

*'''کفاره گناه:''' مجازات کفاره گناهان در دنیا و آخرت است و مراد از کفاره پاک‌شدن مجرم از آثار شوم گناه است. درنتیجه گرچه تحمل مجازات سخت است، در راستای نفع و سلامت معنوی مجرم است؛<ref>گلپایگانی، الدر المنضود فی احکام الحدود، ج۲، ص۲۹۵.</ref> البته از نگاه امام‌خمینی در برخی از گناهان، مجازات و کفاره گناه به کیفر دنیوی ختم نمی‌شود، بلکه شدت زشتی عمل تا بدانجاست که موجب عقاب اخروی نیز می‌شود؛ اما همان عقاب برای افرادی که دارای ایمان به توحید و نبوت پیامبر اکرم(ص) هستند نیز جلوه‌ای از رحمت الهی و موجب پاک‌شدن از گناهان و نجات از عذاب و رسیدن به سعادت و رستگاری است.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ص ۲۳۳.</ref> در موارد بسیاری کسی که در دنیا مجازات شود و سختی زودگذر دنیوی را تحمل کند، این مجازات کفاره گناه او خواهد بود و دیگر در آخرت ـ که عذاب آن به‌مراتب سخت‌تر و شدید است ـ نجات پیدا می‌کند، مگر اینکه از کرده خود توبه نکرده باشد؛ زیرا خداوند حلیم‌تر و کریم‌تر از آن است که بنده‌اش را در آخرت دوباره برای آن عمل عقاب کند؛<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۴۳ و ج۷، ص۲۶۵.</ref> از این‌رو کسانی که از رفتار خود پشیمان می‌شوند و توبه می‌کنند، خداوند توبه آنان را قبول می‌کند و از عذاب اخروی نجات می‌یابند.<ref>سوره مائده، آیه۳۹؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۳۲۹-۳۳۰؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ص ۲۷۱.</ref>

*'''کاهش عذاب اخروی:''' در [[شریعت اسلامی]] تشریع مجازات‌ها تنها برای تأمین مصالح دنیوی نیست، بلکه با توجه به همیشگی‌بودن زندگی اخروی، چنان‌که از برخی روایات می‌توان فهمید، رعایت مصلحت آن دنیا در اولویت قرار دارد.<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۴۳ و ج۷، ص۲۶۵.</ref> امام‌خمینی [[هدف بعثت انبیا(ع)]] و [[تشریع احکام]] را در همین راستا دانسته و بر این نکته تأکید کرده‌است که خداوند در همه امور، با مخلوق خود با رفق و مدارا رفتار می‌کند؛ حتی تشریع احکام نیز برخاسته از [[صفت رحمت الهی]] است. ایشان مجازات را به نوعی تکریم مجرم و در راستای مصلحت او و تأمین‌کننده سعادت دنیا و آخرت او دانسته‌است؛ زیرا مجازات علاوه بر تربیت مجرم، سبب کاهش عذاب اخروی او می‌شود؛ حتی کسانی که نور ایمان و سعادت ندارند، با اجرای مجازات و قطع حیاتشان و مرتکب جرم بیشتر نشدن، عذاب و مجازات اخروی‌شان کاهش می‌یابد، به‌ویژه آنکه تمام حیات این دنیا، با یک روز عذاب و سختی‌های آخرت، قابل مقایسه نیست؛ از این‌رو مجازات این افراد، به افق رحمت الهی نزدیک‌تر است تا به افق غضب و خشم او.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص ۲۳۶ ـ ۲۳۷.</ref>

تساوی مجازات: پیش از اسلام ملت‌ها و اقوامی بودند که در اجرای مجازات تبعیض روا می‌داشتند و هرگاه کسی از اشراف و سرشناسان دزدی می‌کرد، او را مجازات نمی‌کردند و رهایش می‌کردند و اگر شخصی از طبقه پایین جامعه دزدی می‌کرد، دستش را قطع می‌کردند و همین امر سبب نابودی اجتماع آنان شد؛<ref>ابن‌قدامه، المغنی، ج۱۰، ص۲۴۰؛ شوکانی، نیل الاوطار، ج۷، ص۳۰۵.</ref> اما در اسلام قانون مجازات برای همه به طور مساوی اجرا می‌شود. بر این اساس هیچ فردی چه زن و چه مرد،<ref>سوره نور، آیه۲؛ سوره مائده، آیه ۳۸.</ref> در هر مقام یا از هر طبقه اجتماع که باشد، در صورت ارتکاب جرم و گناه، نمی‌تواند از کیفر مصون بماند. در این میان؛ چنان‌که امام‌خمینی نیز تأکید کرده‌است، همه گروه‌ها و طبقات اجتماعی در برابر قانون برابرند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۷، ص۴۶۶.</ref> حتی اگر آن فرد جزو مسئولان عالی‌رتبه حکومت یا منتسب به آنان باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۹، ص۲۱۳ و ج۱۴، ص۲۲۱.</ref> در حقیقت تنها نکته مهم، رعایت عدالت و اجرای عادلانه حکم است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۳، ص۱۱۶.</ref>

امام‌خمینی در خصوص این مسئله نظر کلی نداده اما درباره برخی گناهان قائل است مجرم در دو نوبت اول تعزیر می‌شود و در صورت ارتکاب مجدد، حد شرعی بر او اجرا می‌گردد.<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۴۷.</ref> در برخی موارد مانند جرم محاربه، چند روش برای مجازات او در نظر گرفته شده‌است که طبق تصریح برخی فقها انتخاب یکی از آنها بر عهده امام و حاکم شرع است<ref>خویی، موسوعة الامام الخویی، ج۴۱، ص۳۸۵؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ج۲۸، ص۱۲۴.</ref> که متناسب با جنایتی که مرتکب شده یکی از آن شیوه‌ها انتخاب می‌شود.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۶۸.</ref>

#'''تأکید بر اجرای حکم:''' یکی از ویژگی‌های مجازات اسلامی همان‌گونه که امام‌خمینی نیز تأکید کرده‌است، این است که در صورت اثبات جرم، مجرم مجازات می‌شود<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۰، ص۱۵۷.</ref> و مجازات، تعطیل‌بردار نیست و باید بنابر همان فلسفه و مصالحی که در تشریع آن نهفته‌است، بدون تأخیر اجرا شود و با شفاعت و مصلحت‌اندیشی‌ها کنار گذاشته نمی‌شود؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۹، ص۱۵۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۴۵.</ref>  زیرا چنان‌که در روایات آمده‌است، کسی که حدی از حدود خدا را تعطیل کند، با خدا دشمنی کرده‌است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۱۳.</ref> البته در برخی از موارد برای رعایت حال مجرم یا اشخاص و مصالح دیگر، مجازات به تأخیر می‌افتد، مانند مجازات زن باردار در سنگسار یا مجازات بیمار در غیر قتل و سنگسار<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۴۱.</ref> یا مجازات در برخی زمان‌ها یا مکان‌ها اجرا نمی‌شود، مانند اجرانشدن حد در سرزمین دشمن<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۴۲.</ref> از ترس اینکه حمیت و تعصب سبب شود شخص از اسلام خارج و به دشمن ملحق شود<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۲۴-۲۵.</ref>

#'''عدم تجاوز از مجازات قانونی:''' در اسلام چنان‌که امام‌خمینی تأکید کرده‌است، مجازات مجرم همان مواردی است که در قانون تعیین شده و مطابق با [[احکام اسلامی]] است<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۶، ص۴۲۶-۴۲۷.</ref> و همه دادگاه‌ها مکلف‌اند بر اساس قوانین مصوب حکم کنند<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۹، ص۲۷۸.</ref> و به آنچه با عنوان حدود و تعزیرات معین شده، پایبند باشند و از احکام صادرشده از آنها سرپیچی نکنند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۷، ص۳۱۰-۳۱۱؛ ج۸، ص۲۵۶-۲۵۷ و ج۱۰، ص۲۷۴.</ref> از این‌رو در حق مجرمان و منحرفان هم تأکید شده‌است گرچه باید حدود را بر اساس ضوابط با قاطعیت اجرا کرد، باید از معیارهای اسلامی و حدود و تعزیرات تعیین‌شده تجاوز نکرد که آن خود نیز از نظر عدالت اسلامی جرمی است که موجب کیفر است<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۵، ص۱۴۹-۱۵۰؛ ج۱۷، ص۳۹۴ و ج۱۹، ص۱۵۶.</ref>  و شخص مجرم حق دارد در برابر این تعدی، درخواست قصاص کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۶، ص۴۲۵.</ref> امام‌خمینی پیرو همین آموزه‌های دینی، در اجرای احکام قضایی تأکید می‌کند از مرز قانون تجاوز نشود و حتی یک شلاق بیشتر نزنند و به مجرم اهانت نکنند.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۸۴ ـ ۸۵.</ref> ایشان در فرمان هشت‌ماده‌ای نیز که جواز ورود به مراکز توطئه علیه نظام را به ضابطان قضایی می‌دهد، در عین حال تصریح می‌کند باید بر اساس قانون عمل شود و تجاوز از حدود شرعی حتی در مورد توطئه‌گران جایز نیست و تجاوز از حدود الهی، ظلم و موجب تعزیر و گاهی تقاص است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۷، ص۱۳۹-۱۴۲ و ج۱۹، ص۱۵۶.</ref>

#'''حفظ شخصیت مجرم:''' امام‌خمینی بر این نکته تأکید می‌کند که در زمان اجرای مجازات، هر گونه توهین و آزار مجرم ممنوع است و مرتکب این عمل، مستحق مجازات است<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۷، ص۳۱۰-۳۱۱؛ ج۸، ص۲۵۶-۲۵۷ و ج۱۰، ص۲۷۴.</ref> و به مأموران نیز توصیه می‌کند تا پای دار و محل مجازات با مجرم با مهربانی برخورد کنند و در لفظ و عمل، او را آزار ندهند و به او توهین نکنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۸، ص۴۶۷.</ref> ایشان در اجرای امر به معروف و نهی از منکر نیز که در مراتب مهم خودش شامل اجرای حدود الهی می‌شود، بر آمران و ناهیان لازم می‌داند همچون طبیبی دلسوز عمل کنند؛ در غیر این صورت، هدف از امر به معروف و نهی از منکر که رسیدن به سعادت بندگان و اجرای احکام است، حاصل نمی‌شود.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص ۲۳۷ ـ ۲۴۰.</ref>

در [[شریعت اسلامی]] در کنار تأکید بر [[اجرای مجازات]]، اصل بر [[برائت]] افراد است، مگر آنکه جرم شخص اثبات شود؛ پس اصراری بر اثبات جرم وجود ندارد؛ از این‌رو از [[تجسس]] در امور دیگران نهی شده‌است<ref>سوره حجرات، آیه ۱۲.</ref> در این راستا امام‌خمینی در [[فرمان هشت‌ماده‌ای]] تأکید می‌کند هیچ‌کس حق ندارد بدون اجازه صاحبخانه یا مغازه یا محل کار شخصی به آنجا وارد شود یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه تعقیب و مراقبت کند و به تلفن یا نوار ضبط صوت دیگری به نام کشف جرم یا کشف مرکز گناه، گوش کند یا شنود بگذارد و در پی کشف اسرار مردم باشد و از گناهان دیگران تجسس کند که خود این عمل جرم و گناه است؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۷، ص۱۳۹-۱۴۱.</ref> البته جرم‌هایی که از باب توطئه و علیه نظام و حکومت اسلامی باشند، با شرایطی، از قانون گفته شده مستثنایند. در اثبات جرم شرایط خاصی در نظر گرفته شده‌است و در برخی جرم‌ها دو شاهد و در برخی چهار شاهد لازم است. چه بسا حکمت ثبوت زنا با چهار گواه این است که [[شارع]] می‌خواهد تا آنجا که ممکن است، این‌گونه کارها پوشیده باشد و افراد به‌آسانی هتک نشوند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۱۵۴-۱۵۵؛ امام‌خمینی، صحیفه، ج۱۰، ص۲۷۲.</ref>  

امام‌خمینی در مقام تبیین اینکه اسلام اصراری بر اثبات جرم ندارد، یادآور می‌شود برای اثبات جرم، در اسلام شرایط سختی در نظر گرفته شده‌است تا به‌راحتی قابل اثبات نباشد؛ مانند شرایطی که برای شهادت بر وقوع روابط نامشروع و حد زنا تعیین شده‌است و حتی در بسیاری از جرم‌ها با یک‌بار اقرارِ مجرم نیز حد شرعی اجرا نمی‌شود، بلکه راه فرار از ثبوت جرم را پیش روی مجرم قرار می‌دهند و قاضی پی‌آمدهای [[اقرار]] را بیان می‌کند تا شخص از اقرار خود برگشت کند و جرم ثابت نشود؛<ref>امام خمینی،صحیفه، ج۱۰، ص۲۶۵ و ص۲۷۲-۲۷۳.</ref> همان‌طور که در سیره امیرالمؤمنین(ع) در دوران حکومت نیز این امر حکایت شده‌است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۳۸.</ref>

*'''ثبوت توبه:''' در شریعت اسلامی برخی از مجازات‌ها در صورت توبه مجرم ساقط می‌شوند<ref>مائده، ۳۹؛ نساء، ۱۶؛ نور، ۴ ـ ۵.</ref> که با توجه به فلسفه مجازات که صرف انتقام و تنبیه مجرم مد نظر نیست، بلکه تربیت و اصلاح است، معنا پیدا می‌کند. قلمرو اثربخشی توبه در سقوط مجازات دنیوی، در جرم‌هایی است که به [[حق‌الله]] برگشت کند، مانند نوشیدن شراب، لواط و زنای به غیر زور و عنف که بنابر نظر [[مشهور فقها]] اگر شخص پیش از آشکارشدنِ جرم و اثبات آن در محکمه، [[توبه]] کند، مجازات و حد شرعی ساقط می‌شود<ref>ابن‌فهد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۵، ص۱۲۳-۱۲۴؛ شهید ثانی، الروضة البهیه، ج۹، ص۵۷ و ص۱۵۴؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۳۹.</ref> تا آنجاکه در روایات کسانی که مرتکب این دست گناهان شده و اقرار به آن کرده و آبروی خود را می‌برند سخت نکوهش شده‌اند و تاکید شده‌است این افراد پیش خود توبه کنند و آن را علنی نسازند؛<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۳۶.</ref> بلکه در کتاب‌های فقهی آمده می‌توان به مجرم مطالبی تلقین کرد که با بیان آن، حد ساقط شود؛ زیرا این موارد به گونه‌ای است که با اعتراف ثابت و با انکار ساقط می‌شوند؛<ref>طوسی، المبسوط، ج۸، ص۱۵۰ و ص۱۷۸؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱۳، ص۴۱۸.</ref> حتی در [[محارب]] اگر پیش از آنکه به مجرم غلبه پیدا کنند، توبه کند، حد او ساقط می‌شود.<ref>مائده، ۳۳ ـ ۳۴؛ شهید اول، الدروس الشرعیه، ج۲، ص۶۱؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۶۸.</ref> تعزیرات نیز با توبه پیش از آشکارشدن و ثبوت جرم، ساقط می‌شوند.<ref>اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ج۱۳، ص۱۱۸.</ref> اما اگر گناهی که مربوط به حق‌الله است، در محکمه ثابت شود، توبه حد را ساقط نمی‌کند؛<ref>طوسی، المبسوط، ج۸، ص۱۷۸؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۴۷.</ref> همچنین در جرم‌هایی که به دیگران برگشت می‌کند و پای حق‌الناس مطرح است، توبه عبارت از پشیمانی از گذشته و تکرارنکردن جرم و گناه، ادای حق مردم و به دست آوردن رضایت آنان است و آمادگی بر اجرای قصاص یا پرداخت دیه درصورتی است که به جان و بدن دیگری آسیبی وارد آورد؛ از این‌رو توبه مجازات را ساقط نمی‌کند، بلکه اثر توبه تنها در حیات اخروی افراد ظاهر می‌شود.<ref>ابن‌فهد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۵، ص۱۳۸-۱۴۰.</ref>{{ببینید|مقاله توبه}}

*'''عفو حاکم:''' شریعت اسلامی در مواردی حق اجرای حدود را بر عهده حاکم قرار داده‌است؛ مانند آنکه در برخی از [[حقوق الهی]] در صورتی که جرم ثابت شود و شخص از عمل خود توبه کند، حاکم می‌تواند مجازات را اجرا نکند.<ref>ابن‌فهد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۵، ص۸۵ و ص۱۱۳؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۴۷.</ref> بر اساس نظریه [[ولایت فقیه]] و برخورداری [[فقیه جامع شرایط]] از [[اختیارات امام معصوم(ع)]] اختیار بخشیدن مجرمان به فقیه جامع شرایط واگذار شده‌است؛ چنان‌که در جمهوری اسلامی ایران این امر طبق [[اصل ۱۱۰ قانون اساسی]] به رهبری واگذار شده‌است؛ بنابراین در بسیاری از موارد مسئولان [[قوه قضاییه]] از امام‌خمینی بخشش مجرمان را درخواست می‌کردند و ایشان با آن موافقت می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ج۱۱، ص۱۴۹؛ ج۱۴، ص۴۲۵ و ج۱۸، ص۳۴۴.</ref>{{ببینید|مقاله عفو}}