مطبوعات: تفاوت میان نسخه‌ها

بشر از آغاز خلقت به دنبال کسب اطلاعات از دنیای اطراف بود و برای رسیدن به این منظور از وسایل مختلف موجود استفاده می‌کرد. زمانی از دود و آتش برای خبررسانی بهره می‌گرفت<ref>علی‌آبادی و اسدی، شناسه خبرگزاری‌های جهان، ۱۳ ـ ۱۵.</ref> و زمانی دیگر نشانه‌ها و آواها راه برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات بود.<ref>ناصرالدین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، ۸.</ref> در دوره‌های پیش از چاپ (تا سال ۱۴۵۵م) بعضی از دولت‌ها به صورت شفاهی یا دست‌نویس، اخبار و اطلاعات را به اطلاع [[مردم]] می‌رساندند.<ref>انصاری، نظارت بر مطبوعات در حقوق ایران، ۲۸.</ref> در آن دوران انتقال اطلاعات بیشتر از طریق شفاهی بوده و جارچیان در تمدن‌های اولیه اطلاعات و اخبار را از طریق صدازدن به گوش مردم می‌رساندند و نقش مطبوعات در عصر مدرن را ایفا می‌کردند.<ref>ترقی‌نژاد و سیدعلی‌زاده، تاریخ مطبوعات در ایران، ۵.</ref>

پس از امضای فرمان [[نهضت مشروطه|مشروطیت]] به دست [[مظفرالدین‌شاه]] در سال ۱۲۸۵ و تصویب قانون اساسی و متمم آن که ضامن [[آزادی]] فکر و قلم بود، مطبوعات به شکل گسترده‌ای رونق گرفتند<ref>زاهد، عصر طلایی مطبوعات ایران، ۱۱۴.</ref> و مطبوعات بسیاری در کشور شروع به انتشار کردند.<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۲۶۸ ـ ۲۶۹ و ۲۷۳ ـ ۲۷۸.</ref> این روند تا به‌قدرت‌رسیدن [[رضاشاه پهلوی]] ادامه داشت. در دوران او سانسور شدیدی بر مطبوعات اعمال شد و چاپ هر برگه‌ای منوط به داشتن اجازه از ممیزی شهربانی بود. در این زمان تعداد زیادی از جراید به تعطیلی کشیده شدند و تعدادی هم با افکار پهلوی همسو شدند.<ref>خسروی، سانسور، ۱۵۹.</ref>

به طور کلی نقش و کارکرد مطبوعات در حوزه [[فرهنگی]]، سیاسی و اطلاعاتی جوامع، در خور تأمل است.<ref>فخار طوسی، امام‌خمینی و رسانه‌های گروهی، ۴ ـ ۷.</ref> در سخنان [[امام‌خمینی]] نیز کارکرد مطبوعات در سه حوزه فرهنگی، سیاسی و اطلاع‌رسانی قابل تفکیک و بررسی است. امام‌خمینی مطبوعات را در بُعد فرهنگی وسیله‌ای تبلیغاتی می‌دانست <ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۷۳.</ref> که باید حامل پیام [[اسلام]]، مبلّغ و مجری احکام و تهذیب‌کننده [[جامعه]] باشد و [[اخلاق]] را در جامعه منتشر کند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۵۶.</ref> و با درج مطالب راهگشا، کشور و جامعه را از انحطاط نجات دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۸ ـ ۴۹۹.</ref> ایشان کارکرد اصلی مطبوعات را رشد انسان‌ها می‌دانست و آنها را همانند دانشگاهی معرفی می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۹ و ۸/۴۹۷ ـ ۴۹۸.</ref> که می‌توانند خدمات درخشان داشته باشند و نیروی انسانی را [[تربیت]] و تقویت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۸ و ۱۰/۲۱.</ref> از نگاه ایشان برخی از کارکردهای فرهنگی مطبوعات عبارت است از: نشر مطالب اسلامی و حفظ [[استقلال]] و [[آزادی]] کشور،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۷.</ref> معرفی درست اسلام،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۶۴.</ref> نشر [[تقوا]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۵۸.</ref> بیداری،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۸۱.</ref> نقش معلمی<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۳.</ref> و هدایت مردم.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۶۱.</ref>

تلاش و پیشرفت ملت در مبارزه علیه رژیم پهلوی پس از [[هفده شهریور ۱۳۵۷|هفدهم شهریور ۱۳۵۷]] اهالی رسانه را به این فکر انداخت از تاریخ نوزدهم مهر همان سال به مدت سه روز دست به اعتصاب بزنند و خواستار رفع سانسورها برای درج اخبار باشند.<ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۲/۳۶۶.</ref> این اعتراضات از اعتصاب روزنامه آیندگان آغاز شد و به [[روزنامه کیهان|کیهان]] و [[روزنامه اطلاعات|اطلاعات]] رسید.<ref>انصاری، نظارت بر مطبوعات در حقوق ایران، ۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref> اعتصاب چهارده‌روزه مطبوعاتی شامل اطلاعات، کیهان و آیندگان و در نهایت اعتصاب ۶۲روزه مطبوعات از پانزدهم آبان ۱۳۵۷ در دوران حکومت‌نظامی [[غلامرضا ازهاری]]، از دیگر اقدامات اهالی مطبوعات بود<ref>بهشتی‌پور، مطبوعات ایران در دوره پهلوی، ۸۱ ـ ۸۳.</ref> و امام‌خمینی نیز ضمن تشکر از اعتصاب‌کنندگان از علما خواست از [[وجوهات شرعی]] و [[سهم امام(ع)]] جهت رفع مشکلات مالی آنان استفاده کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۹۹ ـ ۵۰۰.</ref>

سرانجام در ۲۶ دی ۱۳۵۷ [[محمدرضا پهلوی]] مصاحبه‌ای یک‌ساعته در فرودگاه با تعدادی از مطبوعات انجام داد و ایران را ترک کرد. خبر خروج او با تیتر بزرگ «شاه رفت» در روزنامه اطلاعات در کشور پخش شد.<ref>بهشتی‌پور، مطبوعات ایران در دوره پهلوی، ۸۷ ـ ۸۹.</ref> از این زمان به بعد روزنامه‌ها در فضای آزادانه‌تری می‌توانستند اخبار [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] و ورود امام‌خمینی را منتشر کنند.{{ببینید|فرار شاه}}

به دلیل اختناقی که رژیم پهلوی به وجود آورده بود، ارتباط امام‌خمینی با مردم از طریق ملاقات حضوری، نوشتن اعلامیه <ref>طباطبایی، اقلیم خاطرات، تهران، ۴۰۵.</ref> و ضبط نوارهای کاست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۲۶.</ref> بود. پس از پیوستن مطبوعات به صف انقلابیان، امام‌خمینی با تاکید بر این مطلب که مطبوعات و رسانه‌ها به دنبال خبرهای انقلاب باشند، از دست‌اندرکاران انقلاب و مردم خواست با مطبوعات همراهی کنند، اخبار [[دانشگاه|دانشگاه‌ها]]، [[بازار]] و [[مساجد]] را در اختیار رسانه‌ها قرار دهند و مسیر را برای پیروزی انقلاب هموار نمایند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۱۸.</ref> امام‌خمینی اظهار می‌کرد مطالبی که در خارج از کشور درباره مسائل ایران منتشر می‌شود، به دور از واقعیت است و حیثیت ایرانیان را مخدوش می‌کند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۱۱۸ ـ ۱۱۹.</ref> بنابراین از اهالی مطبوعات می‌خواست در داخل یا خارج از کشور با انجام مصاحبه، نوشتن مقاله و تبلیغات، چهره حقیقی انقلاب و ایران را به مخاطبان نشان دهند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۶۸.</ref> ایشان که سال‌ها با مطبوعات بین‌المللی به جز یک مورد مصاحبه با روزنامه لوموند در نجف اشرف،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۶۶.</ref> مصاحبه نکرده بود،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۳.</ref> پس از حضور در [[فرانسه]]، شخصاً سعی کرد با [[مصاحبه]] با رسانه‌های بیرونی پیام انقلاب ملت ایران را به گوش جهانیان برساند؛ زیرا معتقد بود مطبوعات در اروپا امکانات زیادی دارند و با درج اخبار واقعی از اتفاقات ایران می‌توانند کمک زیادی به انقلاب ملت ایران کنند و در مورد کسانی که اخبار و اطلاعات غیر واقعی در کشور منتشر می‌کنند، دست به افشا بزنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۶۹ و ۸۱.</ref>{{ببینید|مصاحبه‌ها|نوفل لوشاتو}}

امام‌خمینی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از مهم‌ترین وظایف دولت اسلامی را ایجاد آزادی برای مطبوعات می‌دانست تا بتوانند تمام حقایق را به گوش مردم برسانند و جنایات پشت پرده پهلوی و همکاران آنان را آشکار کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه،۵/۳۳۳.</ref> ایشان حدود این [[آزادی]] را تا جایی می‌دانست که مطالبشان برای کشور زیان‌بار نباشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۴۱۶.</ref> ایشان با مقایسه انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌های جهان، یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها در روزهای نخست پس از پیروزی را در فعالیت آزادانه مطبوعات می‌دانست که آن هم تنها به برکت اسلامی‌بودن انقلاب بود؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۵۴ و ۱۱/۴۳۴.</ref> ولی چندی بعد بسیاری از مطبوعات و گروه‌های وابسته از آزادیِ موجود سوء استفاده کردند و سعی داشتند در جامعه توطئه و تفرقه ایجاد کنند که با واکنش حکومت روبه‌رو شدند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۵۰ و ۱۲/۱۷.</ref> امام‌خمینی روزنامه‌ای را لایق آزادی می‌دانست که قصد خیانت به کشور و سوق‌دادن مردم به سوی تباهی نداشته باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۵۰.</ref> ایشان معتقد بود مطبوعاتی که طبق خواست [[امریکا]] و [[اسرائیل]] قلم می‌زنند، باید دادگاه صالحه به جرمشان رسیدگی کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۴۵.</ref> ایشان مطبوعات مفید را مطبوعاتی می‌دانست که موازین و قوانین مطبوعاتی را رعایت کنند، متوجه مفهوم آزادی بیان و آزادی قلم باشند، برخلاف مصالح نظام و کشور مطلبی انتشار ندهند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۰.</ref> و در میان انقلاب و ملت تفرقه ایجاد نکنند و حقایق انقلاب و [[اسلام]] را امانت‌دارانه به گوش مردم برسانند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۳۹.</ref> ایشان باور داشت مطبوعات باید بازگوکننده آرمان‌های ملت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۱.</ref> و برای همه ملت باشند و تبدیل به تریبون حکومت نشوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۶۲ ـ ۳۶۳.</ref> ایشان مطبوعات خارجی را که پس از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] درباره اقدامات ایران، اطلاعات نادرست منتشر می‌کردند، قلم دشمن می‌خواند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۰۰.</ref> که با بزرگ‌نمایی مشکلات داخل کشور، تلاش می‌کنند به دنیا نشان دهند که ایران قادر به اداره خود نیست و باید آن را [[مدیریت]] و اداره کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۷۰.</ref>

با آغاز [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]]، مطبوعات وارد دوران تازه‌ای شدند. امام‌خمینی تأکید می‌کرد به علت شرایط خاص کشور و تاثیر آن بر جنگ، همه تبلیغات، [[مصاحبه‌ها]] و نطق‌ها در مطبوعات تحت‌نظر [[شورای عالی دفاع]] منتشر شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۳.</ref> تذکر به مطبوعات متخلف، معرفی آنها به مردم در رسانه‌ها و گزارش به دادستانی ازجمله دستورهای عملی ایشان درباره مطبوعات متخلف بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۴۸.</ref> همچنین ایشان خاطرنشان می‌کرد مطبوعات در زمان جنگ باید برای پیروزی کمک کنند و عامل تضعیف روحی نیروهای جنگ نشوند،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۲۹.</ref> ملت را مأیوس نکرده، آنان را به راهی که می‌روند مطمئن کنند،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳۷.</ref> به اختلافات جزئی میان [[مسئولان]] دامن نزنند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۵۱.</ref> و از مسئولان نیز می‌خواست با مطبوعات تعامل لازم داشته باشند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۸۹.</ref>{{ببینید|ستاد تبلیغات جنگ}}

امام‌خمینی یکی از راه‌های ضربه‌زدن به کشور را، مطبوعات می‌دانست و تأکید می‌کرد باید در انتشار مطالب دقت کرد تا کشورهای سودجو از مطالبی که درج می‌شود به نفع خود و برای آسیب‌رساندن به کشور بهره‌برداری نکنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۰۰.</ref> ایشان به دست‌اندرکاران مطبوعات توصیه می‌کرد انتقادهایشان سالم و سازنده باشد و آنها را به شکل برادرانه مطرح کنند و مصالح کشور را در نظر بگیرند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱.</ref> و برابر هم قرار نگیرند و اختلاف سلیقه‌ها را در محیط سالم حل و به پیشرفت کشور کمک کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۲.</ref> ایشان از اهالی مطبوعات می‌خواست از پرده‌دری و هتک حرمت دور باشند،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۶۲.</ref> مطالب مهم و کارآمدی را به اطلاع مردم برسانند،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۶۳.</ref> مطبوعات را به شکل اسلامی اصلاح و اداره کنند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۴.</ref> و قدرت [[تفکر]] و انتخاب را از خوانندگان خود نگیرند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۶ ـ ۴۹۷.</ref>{{ببینید|انتقاد}}