مرتضی بنی‌فضل تبریزی: تفاوت میان نسخه‌ها

| تاریخ وفات        =

| شهر وفات          =

| محل دفن          =

| استادان          =

| محل تحصیل        =

| تالیفات          =

| سایر              =

| سیاسی            =

| اجتماعی          =

بنی‌فضل در سال ۱۳۳۱ ش راهی [[قم]] شد.<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۳۲.</ref> و به سبب دوستی [[سیدمحمد حجت کوه‌کمری]] با میرزا محمود دوزدوزانی (عموی بنی‌فضل)، مورد توجه او قرار گرفت.<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۳۳.</ref> بنی‌فضل در [[حوزه علمیه قم]]، بخش دیگری از شرح لمعه را ـ که در تبریز ناتمام مانده بود ـ پیش میرزا باقر مرندی خواند. هم‌زمان در درس مطول میرزا حسن محدثی سرابی شرکت می‌کرد.<ref>(خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۳۶-۳۷).</ref> آنگاه در درس رسایل میرزا [[علی‌اکبر مشکینی]] شرکت جست و مکاسب را هم نزد ایشان خواند. بخش دیگری از مکاسب را هم پیش [[عبدالجواد جبل‌عاملی|عبدالجواد جبل‌عاملی اصفهانی]] و [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] فراگرفت و جلد اول کفایه‌الاصول را نزد [[میرزا محمد مجاهدی تبریزی]] آموخت و در جلد دوم کفایه از شاگردان سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی بود. شرح منظومه ملاهادی سبزواری را هم نزد میرزا عبدالمحید شربیانی فراگرفت.<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۳۸-۴۰.</ref> او آنگاه به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و پس از بررسی درس‌های خارج فقه و اصول دایر در حوزه علمیه قم، در نهایت درس [[امام‌خمینی]] را انتخاب کرد و از سال ۱۳۳۴ش در هر دو درس ایشان که هر صبحگاه و عصرگاه در [[مسجد سلماسی قم]] تشکیل می‌شد، شرکت می‌کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۴۱.</ref> بنی‌فضل به گفته خودش، ۷-۸ سال مرتب در درس‎ ‏خارج فقه و اصول ایشان شرکت داشت.<ref>سلسله موی دوست، ص۵۴.</ref> و در درس خارج فقه، ‏مکاسب محرمه تا اواخر بیع فضولی را (به ترتیب مکاسب شیخ انصاری) نزد ایشان خواند و آن را تقریر نمود. همچنین در اصول، مباحث استصحاب،‎ ‏تعادل و تراجیح، اجتهاد و تقلید، تقیه و مباحث الفاظ، اوامر و نواهی، عام و‎ ‏خاص و مطلق و مقید را پیش امام‌خمینی آموخت.<ref>صحیفه دل، ج۲، ص۴۳.</ref> او درباره ویژگی‌های درس امام‌خمینی می‌گوید:<blockquote>«روش درسی امام این بود که معمولاً وقتی مسئله‌ای را مطرح می‌کرد، نخست چند قول پیرامون آن را شرح و تفصیل می‌داد. مثلاً قول مرحوم نائینی، مبانی مرحوم شیخ محمدحسین کمپانی، نظر آخوند خراسانی و شیخ انصاری یا آقا ضیاء عراقی و استادشان مرحوم آقای حائری را عنوان می‌کرد. بعد اگر به این اقوال نظری یا اشکالی داشت با استدلال و برهان و با رعایت تمام جوانب اخلاقی به نقد آن می‌پرداخت. ای بسا اغلب آنها را رد می‌نمود. به‌ویژه نسبت به مرحوم نائینی که استاد اغلب مراجع نجف بود، خیلی متعرض می‌شد و اغلب مبانی اصولی معظم‌له را مورد نقد قرار می‌داد. در برخی موارد اولاً، ثانیا و ثالثا می‌آورد و تعداد اشکال را تا به عاشراً می‌رساند. وقتی همه این اشکالات را وارد می‌کرد، از میان شاگردان هم کسی نمی‌توانست از مرحوم نائینی دفاع کند، آنگاه امام آن بعد اخلاقی و عرفانی خویش را بروز می‌داد و با کمال تواضع و بزرگواری می‌فرمود: البته ما این حرف‌ها را در غیاب مرحوم آقای نائینی می‌زنیم؛ ای بسا اگر آن بزرگوار خودشان در قید حیات بودند، ما بایستی در آخر جلسه درسی ایشان دم در کنار کفشداری می‌نشستیم و از محضرشان استفاده می‌کردیم».<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref> </blockquote>او درباره [[درس فقه امام‌خمینی]] هم می‌گوید: <blockquote>«درس فقه امام هم انصافاً فقه ممحض و منسجمی بود. حضرت امام با اینکه یک فیلسوف و عارف به تمام معنا بود، ولی هرگز مسائل علوم را با هم خلط نمی‌داد و هر کدام آنها را در جای خود می‌آورد. عجیب اینکه ایشان در مقام استدلال به روایات، متعبد محض بود و اصلاً مسائل عقلی را دخالت نمی‌داد. به فهم عرفی از روایات خیلی تأکید داشت و می‌فرمود: بروید ببینید در عرف مردم کوچه و بازار از این عبارت چه می‌فهمند».<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۱۱۱.</ref> او درباره نظم امام‌خمینی در درس می‌گوید: «بنده حدود هشت سال که در درس خارج فقه و اصول امام شرکت می‌کردم؛ شاهد‎ ‏بودم که ایشان همیشه سر ساعت معین در جلسه تدریس حاضر می‌شد. حتی آن‎ ‏ایام که امام در مسجد سلماسی قم تدریس می‌فرمود، بعضی از شاگردان پیش از‎ ‏درس ایشان در جلسه درس دیگری حاضر می‌شدند، لذا گاهی چند دقیقه بعد از‏ ‏شروع درس امام وارد جلسه می‌شدند، امام ناراحت می‌شد و گاهی تذکراتی‎ ‏می‌داد».<ref>سلسله موی دوست، ص۵۴-۵۵.</ref></blockquote>او در کنار حضور در درس امام‌خمینی، دو سال و نیم هم در درس خارج فقه [[سیدحسین بروجردی|سیدحسین طباطبایی بروجردی]] حضور یافت و هم‌زمان در درس خارج اصول [[سیدمحمد محقق داماد]] که در مسجد امام حسن عسکری(ع) قم تشکیل می‌شد، شرکت می‌کرد. او پس از [[تبعید امام‌خمینی|تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور]]، در درس خارج فقه محقق داماد هم حاضر شد و حدود پنج سال به استفاده از آن درس‌ها ادامه داد. مدتی هم در درس خارج اصول [[عباسعلی شاهرودی]] و خارج اصول [[محمدعلی اراکی]] حاضر شد و در درس [[تفسیر|تفسیر قرآن]] هم از شاگردان [[سیدمحمدحسین طباطبایی|علامه سیدمحمدحسین طباطبایی]] بود.<ref>سلسله موی دوست، ص۴۱-۴۳.</ref> بنی‌فضل در کنار تحصیل، به تدریس نحو، صرف، منطق و معانی بیان در مدرسه حجتیه و مطول در مدرسه فاطمیه قم می‌پرداخت و سپس معالم‌الاصول را به زبان ترکی برای طلاب آذربایجانی تدریس می‌کرد. آنگاه تدریس دروس عالی سطح را در حوزه علمیه قم آغاز کرد و بارها درس‌هایی چون مکاسب، بیع، خیارات و شروط (بخشی از کتاب مکاسب) را در قم تدریس کرد و مدتی هم کتاب کفایه‌الاصول را تدریس نمود.<ref>سلسله موی دوست، ص۴۸.</ref> او از افراد مورد اعتماد امام‌خمینی نیز بود و ایشان به برخی از افرادی که توسط بنی‌فضل معرفی شده بودند، اجازاتی در امور حسبیه داده بود.<ref>صحیفه امام، ج۱، ص۴۵۹ و ۴۶۵.</ref>

او پس از انتقال امام‌خمینی از ترکیه به عراق، در تهیه و ارسال نامه‌هایی به ایشان نقش داشت.<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۱۸۲-۱۸۳.</ref> در یکی از اعلامیه‌ها که همراه با جمعی از طلاب علوم دینی آذربایجانی در [[حوزه علمیه قم]] به عراق ارسال کرد، ضمن ابراز «نگرانی و اضطراب شدید ملت ایران و جامعه روحانیت» از تداوم تبعید امام‌خمینی، خرسندی خود را از استقرار آن مرجع مبارز در نجف اشرف ابراز و آرزو کردند «وسایل مراجعت حضرتعالی به حوزه علمیه قم فراهم شود تا جامعه روحانیت بالاخص حوزه‌های علمیه بیش‌ازپیش از فیوضات وجود مقدس حضرتعالی بهره‌مند گردد».<ref> دوانی، ج ۵، ص۲۰۷؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۶۸-۱۷۱.</ref> سپس همراه با ده‌ها نفر از مدرسان و محصلان حوزه علمیه قم با ارسال تلگرافی به ایشان، ضمن محکومیت تبعید ایشان به خارج از کشور، خوشحالی خود را از حضور ایشان در آن شهر ابراز کردند و ضمن تأکید بر پیروی از «منویات مقدس آن قائد عظیم‌الشان»، بار دیگر بر ضرورت بازگرداندن امام‌خمینی به کشور تأکید نمودند تا بدین‌وسیله «مردم ایران از نعمت رهبری‌های ارزنده آن زعیم عالی‌قدر که موجب تأمین مصالح اسلام و مسلمین است، بهره‌مند گردند».<ref>دوانی، ج۵، ص۱۵۸-۱۶۳؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۷۲ـ۱۷۴.</ref> آنگاه خود در نامه‌ای جداگانه به امام‌خمینی، بر تبعیت حوزه‌های علمیه از ایشان تأکید کرد.<ref>اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۸۴-۱۸۵.</ref>  

مرتضی بنی‌فضل در سال ۱۳۴۹ش و در پی رحلت [[سیدمحسن حکیم|سیدمحسن طباطبایی حکیم]]، ازجمله مدرسانی بود که در نامه‌ای به امام‌خمینی، آن واقعه را تسلیت گفتند.<ref>سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد، ج۵، ص۳۶۶.</ref> او در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ش در جلسات [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] حضور می‌یافت و در تهیه و تدوین اعلامیه‌های آن تشکل علیه حکومت پهلوی و حمایت از مبارزات مردم ایران نقش داشت و امضای او زیر اغلب اعلامیه‌های آن تشکل دیده می‌شود.<ref>اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۴۸ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۶۹ ـ ۲۷۲، ۴۰۳ ـ ۴۰۵، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۳۳ ـ ۴۳۵، ۴۳۸ ـ ۴۳۹، ۴۴۹ ـ ۴۵۰، ۴۵۹ ـ ۴۶۲، ۴۷۸، ۴۷۹، ۴۸۱ ـ ۴۸۲، ۴۹۰ ـ ۴۹۲، ۴۹۷ ـ ۴۹۸، ۵۰۷، ۵۱۹ ـ ۵۲۱، ۵۲۲، ۵۲۵، ۵۲۸ ـ ۵۲۹.</ref> یکی از مهم‌ترین اعلامیه‌هایی که توسط او امضا شد، اعلامیه معروف «خلع‌شده از سلطنت» بود؛ وقتی اعلامیه فوق تدوین و آماده شد، او با سفر به شهرهای مختلف آذربایجان، روحانیان شهرهای مذکور را به امضای آن اعلامیه ترغیب کرد و نقش اساسی در این زمینه داشت.<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۲۰۴-۲۰۸.</ref> بنی‌فضل همچنین از تابستان ۱۳۵۷ش با حضور در تبریز، به سخنرانی در مساجد آن شهر پرداخت.<ref>خاطرات آیت‌الله شیخ مرتضی بنی‌فضل، ص۲۰۱.</ref> وی در انتقال اخبار و برنامه‌های روحانیان مبارز برای برگزاری تظاهرات و تجمعات سیاسی به تبریز هم نقش داشت؛ ازجمله در ۱۷ دی ۱۳۵۷ در تماسی با [[سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی]]، بر لزوم برگزاری تظاهراتی در ۱۸ دی‌ماه تأکید کرد و خواستار تمرکز شعارها بر رهبری امام‌خمینی و خلع شاه از سلطنت شد.<ref>سیر مبارزات یاران... ج۱۶، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref>

* اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.