اسماعیل صدرمحلاتی: تفاوت میان نسخه‌ها

صدر محلاتی، اسماعیل؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. اسماعیل صدر محلاتی در سال ۱۲۹۸ ش در محلات به دنیا آمد. او دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش شهرستان محلات گذراند. آنگاه راهی اراک شد و در حوزه علمیه آن شهر در درس مقدمات استادان آن حوزه حضور یافت. سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی به قم رفت؛ حضور او در قم در دوران زعامت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و سخت‌گیری رضاشاه علیه حوزه علمیه قم بود و او نیز سختی‌ها و مرارت‌هایی را در این مسیر متحمل شد. صدر محلاتی پس از درگذشت آیت‌الله حائری یزدی، با دریافت اجازه‌ای از آیت‌الله سید محمدتقی موسوی خوانساری، موفق به دریافت مجوز تحصیل شد و دروس سطح را در آنجا خواند، ولی درباره استادان او در آن مقطع گزارشی در دست نیست. امام خمینی یکی از استادان سطح در همان زمان بود، ولی گزارشی مبنی بر حضور او در درس امام خمینی در آن مقطع ثبت نشده و در زندگینامه او صرفاً بر شاگردی او نزد امام خمینی اشاره شده است. همچنین سید حمید روحانی در فهرستی که از شاگردان امام خمینی تهیه کرده، از صدر محلاتی به‌عنوان یکی از شاگردان امام خمینی نام برده است (روحانی، ج ۱، ۴۷) و باقری بیدهندی هم او را در فهرست شاگردان امام خمینی آورده است (باقری بیدهندی، ۱۳۱)، بنابراین می‌توان به قطع او را یکی از شاگردان امام خمینی دانست، ولی درباره حضور او در دروس سطح، فلسفه و اخلاق امام خمینی که هم‌زمان با سال‌های حضور صدر محلاتی دایر می‌شد، اطلاعاتی در دست نیست.

صدر محلاتی ازجمله افرادی بود که همراه با سید محمد حسینی بهشتی و آیات ناصر مکارم شیرازی و سید موسی شبیری زنجانی در حلقه تفسیر علامه سید محمدحسین طباطبایی وارد و موفق به نوشتن تفسیر سوره بقره شد. همچنین موفق به دریافت اجازه‌نامه‌هایی از امام خمینی، سید محمدتقی خوانساری، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و محمدعلی اراکی شد. در زندگینامه مختصر دیگری از صدر محلاتی، از آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمدتقی خوانساری و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی به‌عنوان استادان او نام برده شده است. همچنین او از شاگردان خاص امام خمینی معرفی شده است (کاظمی، flowercitymahallat.blogfa.com). می‌توان احتمال داد که او در آن زمان در درس خارج فقه و اصول امام خمینی هم شرکت می‌کرده است، هر چند گزارشی دراین‌باره در دست نیست. صدر محلاتی پس از رحلت آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی همراه با شیخ حسن صانعی جزء نخستین کسانی بودند که وارد دفتر امام خمینی شدند و از گردانندگان دفتر ایشان در قم بودند. او در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در منزل امام خمینی حضور داشت («معرفی شاگردان محلاتی امام خمینی (ره)»، mahallatnews.blogfa.com) و همین حضور نشان از جایگاه وی در بیت امام خمینی در آن زمان دارد. او پس از آن نیز به مبارزات خود علیه حکومت پهلوی ادامه داد، ازجمله در سال ۱۳۴۳ ش و پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از علمای حوزه علمیه قم چون آقایان محمد محمدی گیلانی، حسینعلی منتظری، سید علی حسینی خامنه‌ای و... در نامه‌ای به نخست‌وزیر وقت (امیرعباس هویدا)، سیاست‌های دولت را در برخورد با مخالفان به باد انتقاد گرفتند و با طرح پرسش‌هایی، بر تناقض این رفتارها با قانون اساسی تأکید کردند. آنان سپس با اشاره به تبعید امام خمینی به خارج از کشور به جرم دفاع از استقلال کشور، آن را مغایر با قانون و شرع دانستند و خواستار آزادی ایشان و دیگر روحانیان و زندانیان سیاسی شدند (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۵۶-۵۷؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۰). وقتی حکومت پهلوی وقعی به این نامه ننهاد، صدر محلاتی همراه با روحانیان فوق که اغلب از مدرسان برجسته حوزه علمیه قم بودند، در نامه‌ای دیگر به هویدا، از بی‌اعتنایی دولت به تذکرات علما انتقاد کردند و سپس ضمن انتقاد از تداوم رویه جاری دولت (برخورد با منتقدان و نیروهای مذهبی)، استمرار تبعید امام خمینی «مرجع تقلید شیعیان جهان» در خارج از کشور را مغایر با قانون اساسی دانستند و خواستار آزادی ایشان و دیگر زندانیان سیاسی شدند (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۵۹).

او سپس راهی راور کرمان شد و به تبلیغ دین و ارشاد مردم در آن شهر پرداخت و در همان شهر بود که نامه‌ای از امام خمینی دریافت کرد؛ صدر محلاتی پس از استقرار امام خمینی در نجف اشرف (در سال ۱۳۴۴ ش) در نامه‌ای به امام خمینی خرسندی خود را از حضور ایشان در جوار حرم علوی (ع) ابراز کرده بود و امام خمینی در این نامه از ایشان تشکر کرد (صحیفه امام، ج ۲، ۹۶). ازجمله اقدامات صدر محلاتی در راور کرمان، رسیدگی به امور اجتماعی راور و فراهم کردن برخی امکانات رفاهی و بهداشتی بود. اهتمام به برگزاری نماز جماعت در مدارس از دیگر اقدامات او در آن شهر بود. این اقدامات بر اقبال مردم به صدر محلاتی افزود و همین مسئله حساسیت را برانگیخت و در نهایت ساواک او را تهدید کرد که در صورت تداوم فعالیت‌های اجتماعی، دستگیر خواهد شد و همین تهدیدها در نهایت باعث شد تا وی به محلات بازگردد. صدر محلاتی پس از بازگشت به محلات ابتدا در مسجد فاطمیه و حسینیه و سپس با دعوت بازاریان به اقامه نماز جماعت در مسجد بازار محلات پرداخت. در آن شهر به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه می‌داد و در کنار مبارزات سیاسی، در تقویت باورهای دینی مردم آن شهر می‌کوشید و ازجمله فعالیت‌های او در این زمینه راه‌اندازی کتابخانه و برگزاری کلاس‌های تفسیر و معارف، توزیع کتاب‌های انقلابی و اعلامیه و نوارهای سخنرانی امام خمینی و انقلابیان بود. این اقدامات از دید مأموران حکومت پهلوی دور نماند و بارها او را تهدید کردند در صورت تداوم این فعالیت‌ها دستگیر خواهد شد.

صدر محلاتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی امام خمینی به‌عنوان رئیس شورای روحانیت محلات تعیین شد. با پیگیری‌های فراوان او، مسجد امیرالمؤمنین (ع) بازار در محلات تجدید بنا شد. او ضمن اقامه نماز در آن مسجد، به تدریس دروس حوزوی در همان شهر می‌پرداخت و آثاری را هم تألیف کرد که از آن جمله می‌توان به کتاب‌های حکومت اسلامی: پرتو انسانیت، اربعین و تفسیر سوره بقره اشاره کرد. وی در خرداد ۱۳۸۹ درگذشت (کاظمی، flowercitymahallat.blogfa.com).

منابع: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ باقری بیدهندی، ناصر(۱۳۶۸)، «بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران آیت‌الله العظمی حاج آقا روح‌الله خمینی»، ماهنامه نور علم، دوره سوم، شماره ۳۱، تیر؛ روحانی، سید حمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، بی‌جا، دارالفکر ـ دارالعلم؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ کاظمی، اسماعیل (۱۳۸۹)، «ارتحال آیت‌الله صدر محلاتی»، http://flowercitymahallat.blogfa.com/post/393؛ «معرفی شاگردان محلاتی امام خمینی (ره): حضرت حجه‌الاسلام‌والمسلمین شیخ اسماعیل صدر محلاتی دامت برکاته» (۱۳۹۸)، http://mahallatnews.blogfa.com/post/151.