۲۱٬۲۱۴
ویرایش
اصلاح ارقام
بدون خلاصۀ ویرایش |
(اصلاح ارقام) |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| اجتماعی = | | اجتماعی = | ||
| امضا = | | امضا = | ||
| وبگاه رسمی = | | وبگاه رسمی =https://www.hashemishahroudi.org | ||
}} | }} | ||
'''سیدمحمود هاشمی شاهرودی'''، از شاگردان [[درس خارج فقه امام‌خمینی]]. | '''سیدمحمود هاشمی شاهرودی'''، از شاگردان [[درس خارج فقه امام‌خمینی]]. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
== تحصیل == | == تحصیل == | ||
سیدمحمود هاشمی شاهرودی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه علوی نجف اشرف گذراند. او هم‌زمان دروس حوزوی را نزد شیخ هادی سیستانی می‌آموخت. سپس وارد مدرسه منتدی النشر شد و تحصیلاتش را در آنجا پی گرفت. هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۴۱ش در چهارده سالگی با تشویق جدش سیدعلی‌اکبر هاشمی وارد [[حوزه علمیه نجف اشرف]] شد و از آن سال به‌طور مستمر به فراگیری دروس حوزوی پرداخت.<ref> | سیدمحمود هاشمی شاهرودی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه علوی نجف اشرف گذراند. او هم‌زمان دروس حوزوی را نزد شیخ هادی سیستانی می‌آموخت. سپس وارد مدرسه منتدی النشر شد و تحصیلاتش را در آنجا پی گرفت. هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۴۱ش در چهارده سالگی با تشویق جدش سیدعلی‌اکبر هاشمی وارد [[حوزه علمیه نجف اشرف]] شد و از آن سال به‌طور مستمر به فراگیری دروس حوزوی پرداخت.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> وی دروس سطح را در حوزه علمیه نجف اشرف و نزد سیدکاظم حائری، مصطفی اشرفی شاهرودی، [[محمدابراهیم جناتی]]، مجتبی بهشتی اصفهانی و سیدمحمدتقی حکیم به پایان رساند و سپس در درس استادان دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف شرکت کرد.<ref>انصاری، ص۱۴۱.</ref> | ||
هاشمی شاهرودی در سنین جوانی در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی شرکت کرد و از مستشکلین درس [[امام‌خمینی]] در نجف بود. او از همان زمان مورد عنایت و توجه ویژه امام‌خمینی قرار گرفت و از جمله امام‌خمینی از مسئولان [[شهریه امام‌خمینی|شهریه خود]] خواسته بود برای هاشمی شاهرودی شهریه ویژه‌ای که مخصوص فضلای حوزه بود، اختصاص دهند.<ref> | هاشمی شاهرودی در سنین جوانی در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی شرکت کرد و از مستشکلین درس [[امام‌خمینی]] در نجف بود. او از همان زمان مورد عنایت و توجه ویژه امام‌خمینی قرار گرفت و از جمله امام‌خمینی از مسئولان [[شهریه امام‌خمینی|شهریه خود]] خواسته بود برای هاشمی شاهرودی شهریه ویژه‌ای که مخصوص فضلای حوزه بود، اختصاص دهند.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> | ||
او در درس امام‌خمینی اشکال زیادی می‌کرد و به گفته [[سیداحمد مددی قائنی|سیداحمد مددی]]، در آن زمان شایع شده بود که به این سبب در آن درس اشکال می‌کرد که به‌عنوان شاگرد [[سیدمحمدباقر صدر]]، در درس امام‌خمینی «خود» نشان دهد. سیداحمد مددی در ادامه می‌گوید که او این شایعه را باور ندارد.<ref>«پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، ص۵.</ref> همین گزارش نشان از حضور فعال سیدمحمود هاشمی شاهرودی در درس امام‌خمینی دارد. او همچنین در درس‌های خارج فقه و اصول [[سیدابوالقاسم خویی]] شرکت می‌کرد.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۳۱-۵۳۲.</ref> اگرچه هاشمی شاهرودی از [[شاگردان امام‌خمینی]] و آیت‌الله خویی بود، ولی بیشترین استفاده علمی او از سیدمحمدباقر صدر بود. زمانی که به فراگیری دروس سطح اشتغال داشت، از طریق شاگردان و تألیفات متنوع سیدمحمدباقر صدر با وی آشنا شد و در مجالس هفتگی ایشان که محل ملاقات با طلاب و دیگر علاقه‌مندانش بود، حضور یافت. او در این جلسات مجذوب شخصیت آیت‌الله صدر شد و رابطه‌اش با ایشان روز به روز بیشتر و مستحکم‌تر شد؛ خصوصاً پس از آنکه در درس خارج فقه و اصول شهید صدر حاضر شد، ملازم او گردید و یکی از برجسته‌ترین شاگردانش شد. رابطه علمی میان آقای هاشمی و استاد شهید به درجه‌ای رسیدکه آیت‌الله صدر در مورد او گفت: «آقای هاشمی عنوان وجود من است». آیت‌الله صدر در سال ۱۳۵۷ش اجازه‌نامه‌ای خطاب به هاشمی شاهرودی نوشت: <blockquote>«امروز ایشان از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به او چشم دوخته و امید بسته‌اند... از خداوند بزرگ مسئلت دارم ایشان را که ذخیره‌ای برای شریعت و اسلام است، در پناه خود محفوظ نگه دارد». </blockquote>آیت‌الله صدر در توصیفی دیگر درباره هاشمی شاهرودی نوشته بود: <blockquote>«همانا فرزند ارزجمندمان، علامه حجةالاسلام والمسلمین سیدمحمود هاشمی دامت برکاته، بخش زیادی از عمر خویش را در تحصیل علوم فقه و اصول و علوم شرعی گذرانده و خداوند متعال وی را مورد تأیید و توفیق قرار داده، تا آنجا که به درجه اجتهاد نایل آمده و بحمدالله رب العالمین، وی امروز از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به آنها امید بسته‌اند». </blockquote>آیت‌الله صدر در موردی دیگر در گفتگو با یکی از شاگردانش در باره آقای هاشمی فرمود: «سیدمحمود هاشمی بهترین نماینده جهت‌گیری های مکتب علمی ماست». این رابطه تا سال ۱۳۵۸ش که هاشمی شاهرودی اندکی پیش از شهادت آیت‌الله صدر از عراق خارج شد، استمرار داشت. | او در درس امام‌خمینی اشکال زیادی می‌کرد و به گفته [[سیداحمد مددی قائنی|سیداحمد مددی]]، در آن زمان شایع شده بود که به این سبب در آن درس اشکال می‌کرد که به‌عنوان شاگرد [[سیدمحمدباقر صدر]]، در درس امام‌خمینی «خود» نشان دهد. سیداحمد مددی در ادامه می‌گوید که او این شایعه را باور ندارد.<ref>«پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، ص۵.</ref> همین گزارش نشان از حضور فعال سیدمحمود هاشمی شاهرودی در درس امام‌خمینی دارد. او همچنین در درس‌های خارج فقه و اصول [[سیدابوالقاسم خویی]] شرکت می‌کرد.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۳۱-۵۳۲.</ref> اگرچه هاشمی شاهرودی از [[شاگردان امام‌خمینی]] و آیت‌الله خویی بود، ولی بیشترین استفاده علمی او از سیدمحمدباقر صدر بود. زمانی که به فراگیری دروس سطح اشتغال داشت، از طریق شاگردان و تألیفات متنوع سیدمحمدباقر صدر با وی آشنا شد و در مجالس هفتگی ایشان که محل ملاقات با طلاب و دیگر علاقه‌مندانش بود، حضور یافت. او در این جلسات مجذوب شخصیت آیت‌الله صدر شد و رابطه‌اش با ایشان روز به روز بیشتر و مستحکم‌تر شد؛ خصوصاً پس از آنکه در درس خارج فقه و اصول شهید صدر حاضر شد، ملازم او گردید و یکی از برجسته‌ترین شاگردانش شد. رابطه علمی میان آقای هاشمی و استاد شهید به درجه‌ای رسیدکه آیت‌الله صدر در مورد او گفت: «آقای هاشمی عنوان وجود من است». آیت‌الله صدر در سال ۱۳۵۷ش اجازه‌نامه‌ای خطاب به هاشمی شاهرودی نوشت: <blockquote>«امروز ایشان از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به او چشم دوخته و امید بسته‌اند... از خداوند بزرگ مسئلت دارم ایشان را که ذخیره‌ای برای شریعت و اسلام است، در پناه خود محفوظ نگه دارد». </blockquote>آیت‌الله صدر در توصیفی دیگر درباره هاشمی شاهرودی نوشته بود: <blockquote>«همانا فرزند ارزجمندمان، علامه حجةالاسلام والمسلمین سیدمحمود هاشمی دامت برکاته، بخش زیادی از عمر خویش را در تحصیل علوم فقه و اصول و علوم شرعی گذرانده و خداوند متعال وی را مورد تأیید و توفیق قرار داده، تا آنجا که به درجه اجتهاد نایل آمده و بحمدالله رب العالمین، وی امروز از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به آنها امید بسته‌اند». </blockquote>آیت‌الله صدر در موردی دیگر در گفتگو با یکی از شاگردانش در باره آقای هاشمی فرمود: «سیدمحمود هاشمی بهترین نماینده جهت‌گیری های مکتب علمی ماست». این رابطه تا سال ۱۳۵۸ش که هاشمی شاهرودی اندکی پیش از شهادت آیت‌الله صدر از عراق خارج شد، استمرار داشت. | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
هاشمی شاهرودی پس از ورود به ایران به محضر امام‌خمینی شتافت و مسئولیت هماهنگی میان حوزه‌های علمیه نجف و [[امام‌خمینی]] را به عهده گرفت و نمایندگی آیت‌الله صدر را در ایران بر عهده داشت. همچنین با موافقت امام‌خمینی، رابط ایشان و آیت‌الله صدر شد و پیام‌های علمای نجف را به سمع امام‌خمینی می‌رساند. شاهرودی همچنین نقش برجسته و اساسی در گسترش رابطه میان امام‌خمینی و آیت‌الله صدر داشت و نظریات آیت‌الله صدر درباره امور مهم از جمله فشارهای رژیم بعث به حوزه نجف و اخراج، دستگیری و اعدام علما و ستیز با مراسم حسینی و چگونگی اتخاذ موضع مناسب در قبال اقدامات رژیم بعث را به امام‌خمینی منتقل می‌کرد. | هاشمی شاهرودی پس از ورود به ایران به محضر امام‌خمینی شتافت و مسئولیت هماهنگی میان حوزه‌های علمیه نجف و [[امام‌خمینی]] را به عهده گرفت و نمایندگی آیت‌الله صدر را در ایران بر عهده داشت. همچنین با موافقت امام‌خمینی، رابط ایشان و آیت‌الله صدر شد و پیام‌های علمای نجف را به سمع امام‌خمینی می‌رساند. شاهرودی همچنین نقش برجسته و اساسی در گسترش رابطه میان امام‌خمینی و آیت‌الله صدر داشت و نظریات آیت‌الله صدر درباره امور مهم از جمله فشارهای رژیم بعث به حوزه نجف و اخراج، دستگیری و اعدام علما و ستیز با مراسم حسینی و چگونگی اتخاذ موضع مناسب در قبال اقدامات رژیم بعث را به امام‌خمینی منتقل می‌کرد. | ||
او در سال ۱۳۶۱ش همراه با سیدمحمدباقر حکیم، [[مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]] را تأسیس کرد و ضمن عضویت در هیئت مؤسس، ریاست آن تشکل را بر عهده گرفت. پس از مدتی ریاست آنجا را به آیت‌الله حکیم واگذارکرد و خود مدت‌ها در مقام سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، به بیان مواضع آن می‌پرداخت و به‌ویژه علیه رژیم بعث عراق افشاگری می‌کرد. او سپس به دستور امام‌خمینی به تدریس و بررسی مسائل فقهی، به‌ویژه احیای فقه حکومتی استوار بر ادلة استنباط جواهری پرداخت. امام‌خمینی در یکی از دیدارهایش با اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، خطاب به هاشمی شاهرودی فرمود: «شما باید با فراغت به بحث و تدریس در حوزه علمیه قم اهتمام داشته باشید». این توصیه بر اساس شناختی بود که از توان علمی هاشمی شاهرودی به‌عنوان یکی از شاگردانش در [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجف اشرف]] و حضور فعالانه او در درس امام‌خمینی و مناقشاتش در بحث داشت.<ref> | او در سال ۱۳۶۱ش همراه با سیدمحمدباقر حکیم، [[مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]] را تأسیس کرد و ضمن عضویت در هیئت مؤسس، ریاست آن تشکل را بر عهده گرفت. پس از مدتی ریاست آنجا را به آیت‌الله حکیم واگذارکرد و خود مدت‌ها در مقام سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، به بیان مواضع آن می‌پرداخت و به‌ویژه علیه رژیم بعث عراق افشاگری می‌کرد. او سپس به دستور امام‌خمینی به تدریس و بررسی مسائل فقهی، به‌ویژه احیای فقه حکومتی استوار بر ادلة استنباط جواهری پرداخت. امام‌خمینی در یکی از دیدارهایش با اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، خطاب به هاشمی شاهرودی فرمود: «شما باید با فراغت به بحث و تدریس در حوزه علمیه قم اهتمام داشته باشید». این توصیه بر اساس شناختی بود که از توان علمی هاشمی شاهرودی به‌عنوان یکی از شاگردانش در [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجف اشرف]] و حضور فعالانه او در درس امام‌خمینی و مناقشاتش در بحث داشت.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> | ||
هاشمی شاهرودی در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ نامه‌ای به امام‌خمینی نوشت و خواستار اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه شد. در آن نامه آمده بود:<blockquote>«محضر شریف استاد عزیز، رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی امام‌خمینی روحی فداه. پس از عرض سلام و افتخار دستبوسی آن جان جانان و استاد بزرگوار، گاهی اوقات اتفاق می‌افتد مقداری وجوه شرعیه از بلاد عربی به اینجانب می‌رسد. چنانچه لطف فرموده اجازه دهید این قبیل وجوهات را صرف در امور اسلامی و کمک به برادران عراقی مستمند و یا مخارج طلاب و مبلغین عراقی بنماییم، مزید منت است».</blockquote>امام‌خمینی در پاسخ با درخواست او موافقت کرد.<ref>صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۴۳.</ref> | هاشمی شاهرودی در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ نامه‌ای به امام‌خمینی نوشت و خواستار اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه شد. در آن نامه آمده بود:<blockquote>«محضر شریف استاد عزیز، رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی امام‌خمینی روحی فداه. پس از عرض سلام و افتخار دستبوسی آن جان جانان و استاد بزرگوار، گاهی اوقات اتفاق می‌افتد مقداری وجوه شرعیه از بلاد عربی به اینجانب می‌رسد. چنانچه لطف فرموده اجازه دهید این قبیل وجوهات را صرف در امور اسلامی و کمک به برادران عراقی مستمند و یا مخارج طلاب و مبلغین عراقی بنماییم، مزید منت است».</blockquote>امام‌خمینی در پاسخ با درخواست او موافقت کرد.<ref>صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۴۳.</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
== تألیفات == | == تألیفات == | ||
تألیفات هاشمی شاهرودی عبارت است از: الف) آثار چاپ‌شده: بحوث فی علم الاصول، دوره ۷ جلدی است از تقریرات درس اصول آیت‌الله العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر. این تقریرات نشانگر اوج پختگی و کمال مکتب اصولی شهید صدر است، الخمس ۲ جلد، قاعدة الفراغ و التجاوز، قراءات فقهیة معاصره: مجموعه‌ای دو جلدی است مشتمل بر موضوعات و [[مسائل مستحدثه|مسائل مستحدثه فقهی]] که پیش‌تر به صورت مقالاتی در فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع) منتشر شده بود، الإجارة ۲ جلد، اضواء و آراء: مجموعه‌ای ۳ جلدی است در توضیح مطالب و عبارات پیچیده کتاب بحوث فی علم الاصول ـ تقریرات درس شهید صدر ـ و افزودن برخی از اقوال و استدلالات لازم، الزکاة، المضاربة، منهاج‌الصالحین ۲ جلدی، رساله توضیح المسائل، مناسک الحج، مناسک حج (فارسی) تعلیقه‌ای بر فتاوای حضرت امام‌خمینی (ره)، الصوم مسائل وردود طبقاً لفتاواه، الفقه الزراعی: تقریر به قلم حجة الاسلام شیخ حیدر حبّ اللَّهف، صحیفه عدالت: مجموعه ۷ جلدی است حاوی بیانات آیت‌الله هاشمی شاهرودی در زمینه‌های فقهی، حقوقی، قضایی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در دوره تصدی قوه قضائیه به مناسبت‌های مختلف ایراد شده است، المحصول فی علم الاصول: تقریرات درس اصول آیت‌الله هاشمی شاهرودی به قلم حجةالاسلام‌والمسلمین شیخ نوری حاتم الساعدی که چهار جلد آن چاپ شده است، النظرة الکونیة (جزوه)، محاضرات فی الثورة الحسینیة (جزوه)، معطیات آیت المودة، مصدر التشریع و نظام الحکم فی الاسلام، التفسیر الموضوعی لنهج‌البلاغة، الصوم تربیةً و هدایةً (جزوه)، حکومت اسلامی (فارسی)، نظرة جدیدة فی ولایة الفقیه (جزوه)، سخنرانی های متنوعی که برخی از آنها در مجلات عربی و فارسی منتشر شده است از جمله: «الامام علی علیه‌السلام العطاء الحضاری المتواصل»، دمشق ۱۳۸۱ش، «وجه شبه میان ابراهیم خلیل(ع) و شهید صدر» برداشتی از آیه مبارکه: «انّ ابراهیم کان أمةً قانتاً لله حنیفاً ولم یکن من المشرکین»، «نظریه حکومت و رهبری سیاسی در اسلام» سخنرانی در جمع طلاب بحرینی. آثار آماده چاپ: قاعدة لاتعاد، الاجتهاد و التقلید، بحوث فی الفقه (کتاب الشرکة)، بحوث فی الفقه (کتاب البیع)، بحوث فی التشریع الجنائی (الحدود و التعزیرات)، احکام عامة للعقود، بحوث فی الاقتصاد الاسلامی، نقدی بر فلسفه حقوق، دوره علم الاصول بالغ بر ۱۵ جلد و بحوث استدلالیة فی القضاء.<ref> | تألیفات هاشمی شاهرودی عبارت است از: الف) آثار چاپ‌شده: بحوث فی علم الاصول، دوره ۷ جلدی است از تقریرات درس اصول آیت‌الله العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر. این تقریرات نشانگر اوج پختگی و کمال مکتب اصولی شهید صدر است، الخمس ۲ جلد، قاعدة الفراغ و التجاوز، قراءات فقهیة معاصره: مجموعه‌ای دو جلدی است مشتمل بر موضوعات و [[مسائل مستحدثه|مسائل مستحدثه فقهی]] که پیش‌تر به صورت مقالاتی در فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع) منتشر شده بود، الإجارة ۲ جلد، اضواء و آراء: مجموعه‌ای ۳ جلدی است در توضیح مطالب و عبارات پیچیده کتاب بحوث فی علم الاصول ـ تقریرات درس شهید صدر ـ و افزودن برخی از اقوال و استدلالات لازم، الزکاة، المضاربة، منهاج‌الصالحین ۲ جلدی، رساله توضیح المسائل، مناسک الحج، مناسک حج (فارسی) تعلیقه‌ای بر فتاوای حضرت امام‌خمینی (ره)، الصوم مسائل وردود طبقاً لفتاواه، الفقه الزراعی: تقریر به قلم حجة الاسلام شیخ حیدر حبّ اللَّهف، صحیفه عدالت: مجموعه ۷ جلدی است حاوی بیانات آیت‌الله هاشمی شاهرودی در زمینه‌های فقهی، حقوقی، قضایی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در دوره تصدی قوه قضائیه به مناسبت‌های مختلف ایراد شده است، المحصول فی علم الاصول: تقریرات درس اصول آیت‌الله هاشمی شاهرودی به قلم حجةالاسلام‌والمسلمین شیخ نوری حاتم الساعدی که چهار جلد آن چاپ شده است، النظرة الکونیة (جزوه)، محاضرات فی الثورة الحسینیة (جزوه)، معطیات آیت المودة، مصدر التشریع و نظام الحکم فی الاسلام، التفسیر الموضوعی لنهج‌البلاغة، الصوم تربیةً و هدایةً (جزوه)، حکومت اسلامی (فارسی)، نظرة جدیدة فی ولایة الفقیه (جزوه)، سخنرانی های متنوعی که برخی از آنها در مجلات عربی و فارسی منتشر شده است از جمله: «الامام علی علیه‌السلام العطاء الحضاری المتواصل»، دمشق ۱۳۸۱ش، «وجه شبه میان ابراهیم خلیل(ع) و شهید صدر» برداشتی از آیه مبارکه: «انّ ابراهیم کان أمةً قانتاً لله حنیفاً ولم یکن من المشرکین»، «نظریه حکومت و رهبری سیاسی در اسلام» سخنرانی در جمع طلاب بحرینی. آثار آماده چاپ: قاعدة لاتعاد، الاجتهاد و التقلید، بحوث فی الفقه (کتاب الشرکة)، بحوث فی الفقه (کتاب البیع)، بحوث فی التشریع الجنائی (الحدود و التعزیرات)، احکام عامة للعقود، بحوث فی الاقتصاد الاسلامی، نقدی بر فلسفه حقوق، دوره علم الاصول بالغ بر ۱۵ جلد و بحوث استدلالیة فی القضاء.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> | ||
== درگذشت == | == درگذشت == | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
* «پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، (۱۳۹۹)، هفته‌نامه حریم امام، سال هشتم، شماره ۴۲۳، ۲۴ مهر. | * «پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، (۱۳۹۹)، هفته‌نامه حریم امام، سال هشتم، شماره ۴۲۳، ۲۴ مهر. | ||
* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، تدوین سیدمحسن صالح، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. | * جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، تدوین سیدمحسن صالح، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. | ||
* | * «[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]»، سایت حضرت آیت‌الله العظمی سیدمحمود هاشمی شاهرودی، تاریخ بازدید: ۷ مرداد ۱۴۰۳ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:پروژه شاگردان]] | [[رده:پروژه شاگردان]] | ||