E.shahabi

پس از لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، مدرسان حوزه علمیه با هماهنگی و همکاری با مراجع، با انتشار مقاله و نقد حقوقی مصوبه و سخنرانی‌، علیه لایحه موضع گرفتند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۷۵ ـ ۸۶؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۸۴ ـ ۹۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|انجمن‌های ایالتی و ولایتی}} فضلا و مدرسان در رویدادهای سیاسی دیگر همچون [[رفراندوم]] لوایح ششگانه، واقعه [[پانزده خرداد]] و قضیه [[کاپیتولاسیون]] نیز با اعلام موضع انفرادی و گاهی جمعی، به فعالیت سیاسی خود ادامه دادند.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه علمیه قم ۳۸.</ref> در جریان رفراندوم انقلاب سفید، مدرسان حوزه علمیه قم، ضمن سفر به شهرهای مختلف، به انتشار اعلامیه‌های تحریم رفراندوم از سوی مراجع تقلید و تشکیل اعتصاب و تجمع برای مخالفت با رفراندوم پرداختند <ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۱۰۲ ـ ۱۰۹؛ خزعلی، خاطرات، ۱۰۴.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|مقاله انقلاب سفید}} در این روزها [[مدرسه فیضیه]] نقش یک حزب زنده و فعال را داشت که مرکز بحث‌ها و جلسات بود و سفرهای تبلیغی طلاب نیز موجب می‌شد مسائل سیاسی حوزه به‌سرعت در سراسر کشور منعکس شود.<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۲۷ ـ ۱۲۸.</ref>

با زندانی‌شدن امام‌خمینی پس از سخنرانی روز عاشورا سال ۱۳۴۲، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای آزادی ایشان از زندان، مهاجرت علما از شهرهای مختلف به تهران بود که مدرسان حوزه در ایجاد انگیزه برای مهاجرت برخی از علما نقش داشتند.<ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۱۳۳ ـ ۱۳۴.</ref> دیگر اقدام مهم مدرسان به همراه علمای دیگر، تأکید بر مرجعیت امام‌خمینی با صدور بیانیه‌ها و فرستادن تلگرام‌ها برای جلوگیری از محاکمه ایشان به دست رژیم پهلوی بود.<ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۱۳۸ ـ ۱۳۹؛ یزدی، خاطرات، ۳۱۸ ـ ۳۱۹.</ref> افشاگری‌ها، سخنرانی‌ها و فراهم‌کردن زمینه مهاجرت علما و فضلا به تهران و صدور اعلامیه‌هایی مبنی بر لزوم آزادی امام‌خمینی، در نهایت منجر به آزادی ایشان شد.<ref>مرکز اسناد، ۳/۸۳؛ موسوی تبریزی، خاطرات، ۱۴۰ ـ ۱۴۳ و ۱۴۶.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|دستگیری امام‌خمینی}} استقبال از امام‌خمینی و برپایی جشن آزادی ایشان در سال [[۱۳۴۳]]<ref>یزدی، خاطرات، ۳۱۹؛ موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۱۴۶.</ref> و برپایی مجالس عزا برای گرامی‌داشت شهدای پانزده خرداد، برقراری تماس میان علمای شهرستان‌ها با امام‌خمینی به عنوان رهبر مبارزه، ازجمله اقدامات مدرسان حوزه، پس از آزادی امام‌خمینی از حصر بود.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۳۵۸ ـ ۵۶۷.</ref>

فعالیت‌های مدرسان در سال‌های ۱۳۴۹ ـ ۱۳۵۲ تا حدودی تحت الشعاع سه مسئله انتشار کتاب شهید جاوید، فعالیت‌های سازمان مجاهدین خلق {{ببینید|متن=ببینید|مقاله سازمان مجاهدین خلق ایران}} و برنامه‌های [[حسینیه ارشاد]] و سخنرانی‌های علی شریعتی،{{ببینید|متن=ببینید|شریعتی، علی}} واقع شد. موضوع یکی از جلسات مدرسین حوزه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، اعلام نظر درباره مباحث مطرح‌شده از سوی شریعتی و اختلافات به‌وجودآمده در این زمینه بود که نظر برخی از علما بر صدور حکم تکفیر قرار داشت؛ ولی به اقتضای مصلحت و با الگوگیری از سکوت امام‌خمینی دراین‌باره، از هر گونه اعلام نظری خودداری شد.<ref>یزدی، خاطرات، ۴۸۱ ـ ۴۸۲.</ref> علاوه بر فعالیت‌های جمعی و گروهی تشکل مدرسان، بسیاری از آنان در فاصله سال‌های ۱۳۴۳ ـ ۱۳۵۶، فعالیت‌های فردی سیاسی نیز در مناطق مختلف کشور داشتند که به بازداشت و تبعید آنان انجامید.<ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۳۳۶ ـ ۴۶۲.</ref>

پس از درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی در سال ۱۳۵۶ و آغاز مرحله جدیدی در نهضت، فعالیت جمعی مدرسین حوزه علمیه قم دوباره آغاز شد و نخستین اقدام رسمی آنان برگزاری مراسم ختم به مناسبت چهلمین روز رحلت وی بود. پس از پایان این مراسم که با حضور همه مراجع بزرگ قم برگزار شد، رژیم پهلوی سخنرانان این جلسه، محمدجواد حجتی کرمانی، محمدمهدی ربانی املشی و [[صادق خلخالی]] را دستگیر و تبعید کرد.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۳۸۲ ـ ۳۸۳.</ref> مدرسان حوزه همچنین در واکنش به مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی در ۱۷/۱۰/۱۳۵۶، با تشکیل جلسه و تعطیلی دروس حوزه، در شکل‌گیری قیام ۱۹ دی {{ببینید|متن=ببینید|نوزده دی}} و حوادث پس از آن که نقطه عطف نهضت شد، نقشی تعیین‌کننده داشتند.<ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۴۶۴ ـ ۴۷۶.</ref>

==فعالیت‌های پس از انقلاب==

از اقدامات مهم جامعه مدرسین پس از پیروزی انقلاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: