اعتصاب: تفاوت میان نسخه‌ها

اعتصاب‌های سازمان‌یافته پس از انقلاب صنعتی اروپا پیدا شد و طبقه کارگر که زاییده این انقلاب بود، برای دفاع از حقوق خود در برابر کارفرمایان، دست به تشکیل سازمان‌هایی زد و این سازمان‌ها از اعتصاب به عنوان وسیله‌ای مؤثر برای نیل به تقاضاهای کارگران استفاده کردند.<ref>آشوری، فرهنگ سیاسی، ۲۰.</ref>

نخستین اعتصاب‌های کارگری در اواخر قرن هجدهم میلادی (اوایل قرن دوازدهم هجری) و در کشورهای اروپای باختری پدید آمد،<ref>جوانشیر، صفحاتی از تاریخ جنبش جهانی کارگری و کمونیستی (درس‌نامه)، ۱۸.</ref> و پس از آن، موارد بسیاری در [[فرانسه]]<ref>دورانت، تاریخ تمدن، روسو و انقلاب، ۱۰/۱۲۶۶.</ref> [[انگلیس]]<ref>دورانت، تاریخ تمدن، عصر ناپلئون، ۱۱/۴۴۳.</ref> و [[روسیه]]<ref>لوکزامبورگ، اعتصاب توده‌ای، حزب سیاسی و اتحادیه‌های کارگری، ۲۷.</ref> رخ داد. از نیمه قرن نوزدهم میلادی به بعد، بر اثر مبارزات کارگران، اعتصاب علاوه بر یافتن صورت قانونی، به صفوف دیگر گروه‌های اجتماعی (کارمندان، دانشجویان و کارکنان شغل‌های آزاد) نیز سرایت کرد و از اوایل قرن بیستم، احزاب و سازمان‌های سیاسی از اعتصاب عمومی برای نیل به مقاصد سیاسی استفاده کردند.<ref>آشوری، فرهنگ سیاسی، ۲۰.</ref>

نخستین اعتصاب کارگری [[ایران]] در فروردین و اردیبهشت ۱۲۸۶ با دست‌ازکارکشیدن کارگران خط کشتیرانی باکو ـ انزلی در اعتراض به دستمزد و بهترشدن وضع کار و کم‌شدن ساعات کاری اتفاق افتاد،<ref>دون، جنبش کارگری ایران (تاریخچه و بررسی مختصر)، ۱۳.</ref> و از سال ۱۳۰۷ تا [[ملی‌شدن صنعت نفت]]، چندین اعتصاب مهم در ایران رخ داد.<ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۵۸–۶۰.</ref>

در ماده ۲۳ تصویب‌نامه قانون کار، مصوب ۱۳۲۵ نیز حق اعتصاب، به شرط آنکه موجب جرح و تخریب و اختلال نظم و [[امنیت]] یا بزه دیگری نباشد، به رسمیت شناخته شد. اعتصاب‌های طبقه [[کارگر]] در روند [[پیروزی انقلاب اسلامی]] تأثیری بسزا داشت. این اعتصاب‌های سیاسی که از آبان ۱۳۵۶ تا خرداد ۱۳۵۷ به‌کندی صورت می‌گرفت، پس از آن، به دلیل هم‌سویی با [[انقلاب اسلامی|انقلاب]] تا پیروزی آن فزونی یافت.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۶۳۰–۶۳۲.</ref>

==== دعوت امام‌خمینی به اعتصاب ====

در ادامه و با آغاز سال تحصیلی جدید، امام‌خمینی در پیامی خطاب به دانش‌آموزان و [[دانشجویان]]، آنان را به همراهی با نهضت اسلامی و حمایت و تشویق اعتصاب‌کنندگان فراخواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۴۸۳–۴۸۸.</ref> این درخواست، تعطیلی مدارس و [[دانشگاه|دانشگاه‌ها]] را در پی داشت و زمینه شرکت هزاران دانش‌آموز و دانشجو را در [[تظاهرات]] خیابانی فراهم آورد.<ref>میلانی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ۲۲۲.</ref> شمار و گستره اعتصاب‌ها که از خرداد ۱۳۵۷ فزونی گرفته بود، از مهر این سال شدت بیشتری گرفت، تا اینکه از اواخر مهر، اعتصاب عمومی گسترده و بی‌سابقه‌ای را [[کارگران]] و کارمندان اکثر نهادهای زیربنایی و دولتی و خدماتی کشور به راه انداختند که در نهایت همین اعتصاب [[اقتصاد]] کشور را فلج کرد و یکی از عوامل مهم سقوط رژیم پهلوی را مهیا ساخت.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۶۳۸–۶۳۹.</ref> در این برهه، امام‌خمینی کارگران و کارمندان را به تداوم اعتصاب‌ها، هوشیاری در برابر رژیم و افزودن به جنبه‌های اسلامی [[شعار|شعارها]] و درخواست‌های مطرح در اعتصاب‌ها سفارش می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۴۸۷–۴۸۸.</ref>

دهم آبان ۱۳۵۷ امام‌خمینی فراگیری و شرکت خودجوش و بدون دعوت کسبه و کارگران و کارمندان در اعتصاب را نوید داد و در پاسخ به ادعای رژیم پهلوی مبنی بر صنفی‌بودن اعتصاب کارگران، بر دروغگویی رژیم و سیاسی‌بودن اعتصاب‌ها و درخواست‌های اعتصاب‌کنندگان تأکید کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۲۵۱–۲۵۳.</ref> ایشان در پیام خود به ملت ایران در ۱۴ آبان ۱۳۵۷ درخواست اصلی اعتصاب‌کنندگان را سرنگونی رژیم پهلوی دانست و بر تداوم اعتصاب‌ها، به‌خصوص [[اعتصاب کارکنان صنعت نفت|اعتصاب کارمندان و کارگران صنعت نفت]] و لزوم حمایت مالی از اعتصاب‌کنندگان و متضرران در این راه تأکید کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۳۰۹–۳۱۰.</ref>

پشتیبانی عمومی از اعتصاب‌ها و ضعف دولت [[جعفر شریف‌امامی]] در پایان‌دادن به آن و اعتراضات عمومی مردم، به‌روی کارآمدن دولت نظامی [[غلامرضا ازهاری]] انجامید، تا شاید او با سرکوب بتواند به آنها پایان دهد،<ref>میلانی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ۲۲۵–۲۲۶.</ref> ولی امام‌خمینی به دلیل غیرقانونی و غاصبانه‌بودن دولت نظامی، بر تداوم اعتصاب‌ها تأکید و آن را وظیفه‌ای اسلامی و لازم‌الاجرا اعلام کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۳۴۹–۳۵۰.</ref> و در پیامی جداگانه به علما و روحانیان، ضمن درخواست تشکیل هیئت‌هایی جهت رسیدگی به زندگی اعتصاب‌کنندگان و حمایت از آنان، استفاده از [[وجوهات شرعی]] (تا نصف [[سهم امام]]) را برای کمک به این قشر مجاز اعلام کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۰۸–۴۰۹.</ref> و در ادامه مبارزه نیز بر استفاده از سهم امام و وجوه شرعی، برای ترمیم آسیب‌های مبارزاتی که برای قشر ضعیف [[جامعه]] پیش می‌آید، تأکید کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۹۹–۵۰۰ و ۵/۲۲۹.</ref> از طرفی ایشان حکومت‌نظامی را موجب تشدید نارضایتی‌ها و ادامه اعتصاب‌ها شمرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۱۰.</ref> و بر ناتوانی حکومت‌نظامی و ضعف رژیم در شکستن اعتصاب‌ها تأکید کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۵۹–۴۶۰.</ref>

=== اعلام پایان اعتصاب‌ها ===

پس از پیروزی انقلاب نیز به نظر می‌رسد [[امام‌خمینی]] با اصل اعتصاب شهروندان، به عنوان یک شیوه احقاق حق مشکل نداشت؛ اما آثار زیانبار این اقدام در [[اقتصاد]] و معیشت مردم از یک طرف و تغییر اوضاع و موضوعیت‌نداشتن این حرکت پس از پیروزی انقلاب از طرف دیگر و نیز امکان سوء استفاده از آن در شرایط انقلابی موجب شد رهبری نظام، بر پایان اعتصاب در کشور تأکید داشته باشد.

ایشان در ۲۵<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۴۱–۱۴۲.</ref> و ۲۶ بهمن<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۴۶.</ref> خواهان پایان اعتصاب‌ها شد و بدین‌ترتیب نخستین شنبه پس از پیروزی انقلاب روز ۲۸ بهمن، روز پایان اعتصاب‌ها و آغاز بازگشت بر سر کار تعیین شد.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۵۸، ۲۱۳–۲۱۴.</ref>

امام‌خمینی در ۲۷ بهمن نیز ضمن تشکر از کارکنان شرکت نفت، خواستار پایان‌بخشیدن به اعتصاب آنان شد و ادامه این حرکت را مخالف مصالح ملت دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۴۹.</ref> در ۲۸ بهمن نیز ضمن تشکر از عموم قشرهای شرکت‌کننده در اعتصاب، خواستار همراهی با تجار و کسبه و متضرران این امر شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۶۹–۱۷۰.</ref> و با تشکیل کمیته‌ای برای رسیدگی به مطالبات کارگران و توجیه آنان برای پایان‌دادن به اعتصاب موافقت کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۷۱.</ref>

=== اعلام معصیب شرکت در اعتصاب‌ها ===

امام‌خمینی در اوایل سال ۱۳۵۸ نوپایی نظام، جوسازی‌ها و کارشکنی‌ها، وسعت خرابی‌های بازمانده از حکومت پهلوی و حجم وسیع درخواست‌ها و انتظارات از دولت را خاطرنشان ساخت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۲۶–۲۸، ۳۳–۳۴ و ۵۱۶–۵۱۸.</ref> و از مردم، به‌ویژه [[کارگران]] و کارمندان خواست با وجود مطالبات مشروع و موجّه، در برابر تبلیغات سوء مغرضان و بازماندگان رژیم پهلوی، در زمینه دست‌کشیدن از کار و برپایی اعتصاب هوشیار باشند و بکوشند با [[صبر]] و شکیبایی و کار و تلاش و حمایت از دولت، به مطالبات خویش دست یابند. ایشان با تأکید بر محقق‌نشدن محتوای [[جمهوری اسلامی]] تاکنون و راهی که باید برای رسیدن به آن طی شود، رسیدن به نتیجه مطلوب را تنها در گرو صبر و کار از سوی دولت و ملت، هر دو، ممکن دانست،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۲۳۰، ۳۶۶–۳۶۸ و ۵۱۸–۵۲۴.</ref> و از سوی دیگر، خواستار تغییر شیوه کار و رفتار کارفرمایان با کارگران در عصر انقلاب و توجه کافی و رسیدگی دولت و صاحبان صنایع به وضعیت کارگران بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۴۶۸–۴۷۰.</ref>

در عین حال موضع امام‌خمینی در برابر اعتصاب‌هایی که وابستگان به [[بیگانه]] و به رژیم پهلوی، برخی گروه‌ها و فرقه‌های چپ و کمونیستی تبلیغ می‌کردند یا بدان دست می‌زدند و موجودیت نظام را تهدید می‌کردند، متفاوت بود. امام‌خمینی باور داشت اعتصابات پیش از انقلاب با توجه به عدم مشروعیت حکومت، شیوه‌ای برای براندازی آن به‌شمار می‌رفت که موجب خشنودی خداوند متعال بود؛ اما با استقرار نظام مشروع و مردمی، قیام و اعتصاب علیه آن وجهی ندارد؛ از این‌رو تحصن و اعتصاب را در حالی‌که [[دولت اسلامی]] و ملی و دشمن در حال توطئه است، جنجال بی‌اساس نامید که موجب ضعف دولت و تقویت دشمنان اسلام می‌شود و سبب خشم خدا، از [[گناهان بزرگ]] و [[حرام]] است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۲۶۸.</ref> ایشان در تابستان ۱۳۵۸ که چندین اعتصاب در اصناف مختلف رخ داد، شرکت در اعتصاب‌ها را مخالفت با [[اسلام]] و جزو معاصی بزرگ اعلام کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۲۶۸–۲۶۹؛ رفیع، همراه انقلاب، ۱/۲۷–۲۸.</ref>

=== اعتصاب‌های سال ۱۳۵۸ و موضع امام ===

[[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] اعتصاب را به رسمیت نشناخته بود؛ اما برخی گروه‌ها بر این کار اصرار می‌ورزیدند و هم‌زمان با بروز ناآرامی‌ها در برخی مناطق مرزی و بحران سقوط [[دولت موقت]]، دور جدیدی از اعتصاب‌ها را در پاییز و زمستان ۱۳۵۸ ترتیب دادند. امام‌خمینی ضمن متوجه‌کردن مردم به آرامشی که کشور برای اصلاح امور بدان نیاز دارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۴۶–۳۴۸ و ۱۲/۹.</ref> اعتصاب‌های پشت‌سرهم را که با تحریک [[جوانان]] و در نقاط مختلف کشور روی می‌داد؛ به‌ویژه بازتاب آن در خارج از کشور را موجب ضربه به اقتصاد و حیثیت کشور و تضعیف آن دانست و لزوم محافظت از اصل نهضت در مقابل توطئه دشمنان را یادآور شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۴۴۵ و ۱۲/۴۲–۴۳.</ref> ایشان ضمن محکوم‌کردن اعتصاب‌ها، آن را ناشی از تحرکات عناصر مزدور و بهره‌برداری [[بیگانگان]] برشمرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۴۲ و ۱۴/۴۶.</ref> و در این شرایط اعتصاب را حرام و اعتصاب‌کنندگان را خائن به اسلام معرفی کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۴۴ و ۱۴/۴۶.</ref>

به نظر ایشان توفیق‌نیافتن دولت در مناطق محروم ناشی از اعتصاب نیروی انسانی کارخانجات و بدین‌ترتیب اخلال در خدمت‌رسانی آن بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۲۸۸.</ref> با بهبود شرایط و تسلط دولت بر اوضاع، به‌تدریج از حجم اعتصاب‌ها نیز کاسته شد.<ref>کدی، نتایج انقلاب ایران، ۴۰–۴۱.</ref>

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.

{{پایان}}

== پیوند به بیرون ==