اعتیاد: تفاوت میان نسخه‌ها

اعتیاد به معنای عادت‌کردن، خوگرفتن به چیزی، <ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۴۶۴.</ref> و در اصطلاح پزشکی به وابستگی جسمی و روانی به مصرف یک ماده، معمولاً مخدر گفته می‌شود که به‌تدریج باعث افزایش مقدار مصرف آن ماده و اختلال در وظایف فردی و اجتماعی می‌شود. <ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۴۶۴.</ref>

از هفت هزار سال پیش، [[بشر]] به وجود یک ماده مخدر قوی در گیاه [[خشخاش]] آگاه بوده است. در لوح‌های گلی متعلق به پنج هزار سال پیش از میلاد که از سومریان باقی مانده، نام ماده مخدر [[تریاک]] دیده می‌شود. همچنین در حدود چهار هزار سال پیش از میلاد، کشیدن تریاک در [[چین]] رایج بوده است. <ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۵.</ref> از آنجاکه در کتاب اوستا از گیاه کانابیز (شاهدانه) به عنوان ماده بی‌حس‌کننده نام برده شده، مشخص می‌شود ایرانیان باستان نیز از آن بی‌اطلاع نبوده‌اند. <ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۶.</ref> در برخی احادیث اسلامی نیز به مواد مخدر مانند [[حشیش]] و [[بنگ]] اشاره و بر منع از آن تأکید شده است، <ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۷/۸۵ ـ ۸۶.</ref> و برخی فقیهان به حکم فقهی آن پرداخته‌اند. امروزه علاوه بر حشیش و بنگ، مواد مخدر زیادی وارد بازار شده که بر حسب تأثیرگذاری بر فعالیت‌های ذهنی سلسله اعصاب، به گروه‌های سستی‌زا (همچون تریاک)، توان‌افزاها (همچون کوکائین)، توهم‌زاها (همچون ال اس دی) و مواد شیمیایی فرار (همچون بنزین) تقسیم می‌شوند. <ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۶۲.</ref>

درباره تاریخچه ورود مواد مخدر (تریاک) به [[ایران]] نظرهای مختلف و متناقضی وجود دارد، <ref>آذر و نوحی، دایرةالمعارف اعتیاد و مواد مخدر، ۲۱۶.</ref> اما [[عصر صفوی]] زمان آغاز مصرف مواد مخدر به صورت گسترده در ایران است. در این دوره اغلب شاهزادگان و رجال و درباریان و حتی مردم عادی به مصرف تریاک و بنگ و برخی مواد مخدر دیگر معتاد بودند، <ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۲۵.</ref> همچنین در این دوره، [[دولت انگلیس]] توسط برادران شرلی برای اهداف استعماری خود تریاک را به قیمت ارزان در اختیار مردم می‌گذاشتند و شیره آن‌ را با چند برابر قیمت از آنان خریداری می‌کردند. <ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۰.</ref>

اوج مصرف مواد مخدر پس از صفویه، به [[عصر قاجاریه]] می‌رسد. در این دوران استعمارگران انگلیسی موجب رواج گسترده اعتیاد شدند. <ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۲ ـ ۱۳.</ref> انگلیسی‌ها برای گسترش سلطه‌طلبی خود، نقش مهمی در ترویج استفاده تریاک در کشورهای مختلف داشته‌اند. کشتی‌های تجاری انگلیس این مخدر مضر را از خاور دور به ایران آوردند و به درباریان هدیه کردند و اکثر آنان را معتاد ساختند. به‌تدریج به علت زیادشدن معتادان و کمبود تریاک، کشت خشخاش در ایران در اطراف [[یزد]] آغاز شد. <ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۶.</ref>

در سطح کلان یکی از اهداف مهم کشورهای استعمارگر از گسترش مواد مخدر و اعتیاد در کشورهای مختلف، منافع سیاسی و استعماری است. <ref>اسعدی، پژوهش‌ بنیادی درباره مواد مخدر، ۲۱.</ref> صرف نظر از علل سیاسی و اجتماعی، سودجویی یکی از علل مهم گسترش روزافزون اعتیاد است. <ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری، ۱۳.</ref>

در سخنان [[امام‌خمینی]] می‌توان به اهداف گوناگون [[استعمار]] از گسترش و انتقال مواد مخدر به ایران دست یافت. از میان‌بردن [[قوه تفکر]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> و خارج‌کردن مردم از صحنه سازندگی و اداره کشور، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> بی‌توجه و بی‌انگیزه‌ساختن آنان به سرنوشت مملکت و حیثیت اسلامی و ملی و غارت ذخیره‌ها و منابع کشور، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۷، ۴۲۹ ـ ۴۳۰ و ۱۲/۱۱۰.</ref> جلوگیری از بیداری جوانان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۷.</ref> و ازدست‌دادن حس پرسشگری به دخالت‌های خارجی‌ها و گسترش سیطره اختناق، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۱۰.</ref> تهی‌سازی از محتوای انسانی و بی‌هویت‌کردن مردم و در نهایت جلوگیری از رشد و بالندگی کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> ازجمله این اهداف است. به اعتقاد امام‌خمینی کشورهای استعماری، رسیدن به اهداف بالا را از دو طریق ممکن می‌دیدند: ایجاد مراکز آموزشی ناصحیح و فاسدکننده برای انحراف جوانان و دورساختن آنان از فعالیت‌های مفید زندگی، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲ ـ ۵.</ref>{{ببینید|جوان}} و تبلیغ و ترویج آزادیِ استفاده از مواد مخدر با عنوان یکی از مظاهر آزادی؛ در حالی‌که امام‌خمینی از چنین آزادی‌هایی به آزادی غربی، وارداتی و استعماری یاد می‌کند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۴۲ ـ ۳۴۳، ۴۶۳ و ۱۰/۵ ـ ۷.</ref>

در بعد داخلی نیز عوامل مختلفی در گسترش اعتیاد در سطح [[جامعه]] مطرح است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: افزایش جمعیت، بیکاری، [[فقر]] و نابرابری اجتماعی، مهاجرت و حاشیه‌نشینی، دگرگونی سریع فرهنگی و بحران هویت، ضعف نظام کنترل درونی و سستی در [[مذهب]] و در پایبندی به تعهدات اخلاقی، بحران فضای باز سیاسی و عدم امنیت، [[جنگ]]، دردسترس‌بودن مواد، <ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۴۲ ـ ۴۷.</ref> به همین دلیل امام‌خمینی اعتقاد داشت عامل توزیع‌ مواد مخدر در ایران در دوره پهلوی، خود [[رژیم پهلوی]] بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۵ و ۱۷/۳۱۳.</ref> که با توطئه قدرت‌های بزرگ و با هدف بی‌تفاوت‌کردن جوانان نسبت به غارت منابع کشور، صورت می‌گرفت و در زمان پهلوی دوم به اوج رسید. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۷.</ref>

اعتیاد به مواد مخدر از بلاهای خانمان‌سوز و آفت برای جوامع بشری است. این امر باعث سلب قدرت خلاقیت و تفکر از انسان‌ها می‌شود و توانایی کوشش و سازندگی را از آنان می‌گیرد؛ افزون بر آنکه بنیان خانواده‌ها و باورهای دینی را در معرض نابودی و از هم‌پاشیدگی قرار می‌دهد و هزینه‌های سنگینی به لحاظ اقتصادی و اجتماعی بر کشورها تحمیل می‌کند. <ref>دفتر برنامه‌ریزی، عملکرد جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با مواد مخدر، ۲۷.</ref>

در عصر پهلوی به دلیل نقش ایران در مسیر ترانزیت مواد مخدر و موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه و [[جهان]]، روش‌ها و مدیریت پیچیده‌تری برای ترویج اعتیاد در ایران به اجرا درآمد. از سال ۱۳۳۷ هروئین، مهلک‌ترین نوع ماده مخدر، وارد ایران شد و حتی به دربار هم راه یافت، <ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۱ ـ ۱۲.</ref> و جریان تولید و توزیع مواد مخدر کشور و حتی تجارت بین‌المللی آن تحت کنترل خاندان پهلوی و نزدیکان آن قرار گرفت. <ref>مجتبی‌زاده، فساد در رژیم پهلوی دوم، ۲۴۰.</ref> بر اساس اسناد منتشرشده، محمدرضا پهلوی نیز از مواد مخدر استفاده می‌کرد، <ref>جمشیدی لاریجانی، دو قلوی میرپنج، ۳۵۴.</ref> البته پیش از این نیز [[رضاشاه پهلوی]] بنا به اقرار یکی از همسرانش، معتاد بوده است. <ref>آیرملو، خاطرات ملکه پهلوی، ۳۲۱.</ref> [[اشرف پهلوی]]، خواهر محمدرضا پهلوی نیز واردکننده و حتی تولیدکننده هروئین بود. <ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۶/۳۶۵.</ref> از دیگر چهره‌های فعال در عرصه مواد مخدر در دوره پهلوی به [[امیرهوشنگ دولو]] می‌توان اشاره کرد. <ref>سعیدی، زن اژدها، ۱۹۱ ـ ۱۹۲.</ref> ارتشبد [[غلامعلی اویسی]]، فرمانده ژاندارمری کل کشور نیز از کسانی بود که درآمدهای کلانی از تجارت مواد مخدر به دست می‌آورد. <ref>جمشیدی لاریجانی، دو قلوی میرپنج، ۳۴۳.</ref>

آمار دقیقی از تعداد معتادان در دوره پهلوی در دست نیست؛ و گزارش‌های ارائه شده آمار ضد و نقیضی را ارائه کرده‌اند. انجمن مبارزه با تریاک و [[الکل]] در سال ۱۳۲۲، تعداد معتادان را حدود یک و نیم میلیون تن وگزارش دیگری تعداد معتادان را در سال ۱۳۴۶ بین سیصد تا چهارصد هزار تن اعلام کرده است. <ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۸.</ref> گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز حکایت از وجود دو میلیون نفر معتاد از جمعیت بیست میلیونی پیش از انقلاب دارد. <ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۸.</ref>

به اعتقاد امام‌خمینی رژیم پهلوی به کمک کشورهای بیگانه برای جلوگیری از فعالیت و حضور جوانان در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مواد مخدر را در ایران گسترش داد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۷.</ref> این رژیم که مجری سیاست‌های استعماری بود، به نیروی انسانی وابسته‌ای نیاز داشت که چشم‌بسته مطیع او باشند؛ از این‌رو با خرید و فروش مواد مخدر و پخش آن، علاوه بر کسب منافع مادی، می‌خواست جوانان را مطیع خود سازد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۱۳.</ref> و با ضایع‌کردن نیروی انسانی، آنان را از هر گونه اقدام و قیامی علیه خود باز دارد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۶ ـ ۳۹۷ و ۱۲/۹۰.</ref>

امام‌خمینی قاچاقچیان مواد مخدر را خائنان به مملکت می‌دانست که با این کار جوانان کشور را از بین می‌برند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۸.</ref> و تاکید داشت قوای انتظامی و مردم قاطعانه با این افراد برخورد کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۳ ـ ۲۶۴.</ref> ایشان مبارزه با پدیده مواد مخدر را از وظایف و اختیارات دولت و حکومت اسلامی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴ و ۲۰/۴۵۲.</ref> و قوای انتظامی را موظف به جلوگیری از توزیع و پخش مواد مخدر می‌کرد، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۴۹؛ ۱۷/۲۶۶ ـ ۲۶۷ و ۲۰/۳۳۶.</ref> و حتی نیروهای مردمی مرزنشین را نیز به جلوگیری از ورود مواد مخدر به درون مرزها توصیه می‌کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۰ و ۱۰/۵۷.</ref> ایشان در اوایل پیروزی انقلاب از کشاورزانی که در تولید مواد مخدر شرکت داشتند، خواست با خودداری از کشت محصولات مضر همچون مواد مخدر، به کشت محصولات مفید بپردازند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۴ ـ ۳۹۵.</ref>

پس از شکل‌گیری نهادهای [[جمهوری اسلامی ایران]]، چند مؤسسه در زمینه مبارزه با اعتیاد تأسیس شد. بخشی از فعالیت‌‌های [[کمیته انقلاب اسلامی]] نیز به مبارزه با اعتیاد اختصاص یافت، تا اینکه به موجب ماده ۳۳ قانون مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۶۷/۸/۳ ستاد مبارزه با مواد مخدر که رئیس‌جمهور در رأس آن قرار داشت، شکل گرفت، <ref>پرتال ستاد مبارزه با مواد مخدر.</ref> پس از این، تمامی تصمیم‌سازی‌ها و اقدامات علیه اعتیاد در این مرکز برنامه‌ریزی می‌شد. در سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۶ به منظور تداوم مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد، از طریق مصوبات [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، دو قانون با نام «[[قانون مبارزه با مواد مخدر]]» تصویب شد که در آن با جرم‌انگاری اعتیاد مرحله تازه‌ای از مبارزه علیه مواد مخدر شکل گرفت. این قانون در اجرا با مشکلاتی روبه‌رو شد و باعث شد قانون دیگری در جهت تعدیل قانون اول تصویب شود. در این بازنگری اعتیاد جرم انگاشته شد؛ ولی به معتادان اجازه حضور در مراکز ترک داده شد و آنان در طول دوران بازپروری، از تعقیب کیفری جرم اعتیاد مصون بودند. <ref>گل‌محمدی، اعتیاد به مواد مخدر در قوانین کیفری، ۱۰۰ ـ ۱۰۱.</ref>

پیشینه احکام فقهی اعتیاد در تاریخ فقه، به عصر [[امامان معصوم(ع)]] بر می‌گردد که در برخی روایات بر منع استفاده از بنگ تصریح شده است. <ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۷/۸۵ ـ ۸۶.</ref> وجود این روایات سبب شد بحث در مورد این مواد، به تناسب در کتاب‌های فقهی راه یابد <ref>مفید، المقنعه، ۸۰۵؛ حلبی، الکافی فی الفقه، ۴۱۹؛ طوسی، النهایه، ۷۲۱؛ طوسی، الخلاف، ۴/۴۸۰؛ ابن‌براج، المهذب، ۲/۵۵۴.</ref> و فقیهان در بحث از احکام بنگ <ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۴۱/۴۴۹.</ref> و حشیش <ref>حلی، منتهی المطلب‌، ۳/۲۲۲؛ ابن‌فهد حلی، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ۵/۷۹.</ref> با استناد به اطلاق حدیث «کل مسکر حرام»، حکم به حرام‌بودن کنند؛ اما تریاک که با نام افیون در منابع فقهی آمده است <ref>خویی، منهاج الصالحین، ۲/۳۴۷.</ref> در برخی منابع با استناد به [[حدیث نفی ضرر]] <ref>کلینی، الکافی، ۵/۲۹۲ ـ ۲۹۴.</ref> حکم به حرام‌بودن آن شده است. <ref>حلی، قواعد الاحکام، ۳/۳۲۹؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، ۷/۳۲۸.</ref> در برخی از کتاب‌های فقهی [[اهل سنت]] نیز ضمن ملحق‌کردن مواد مخدر به [[مسکرات]]، حکم به حرام‌بودن مصرف آن شده است. <ref>دمیاطی، اعانة الطالبین، ۴/۱۷۷؛ سید السابق، فقه السنه، ۲/۳۹۴ ـ ۳۹۵.</ref>

گسترش استفاده از مواد مخدر و آثار مخرب آن در عصر حاضر موجب شده است تا فقیهان به حرام‌بودنِ استفاده، تولید و پخش این مواد حکم کنند. <ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ۲/۲۴۰؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۲/۱۵۵ ـ ۱۵۶؛ خویی، منهاج الصالحین، ۲/۳۴۷؛ گلپایگانی، ارشاد السائل، ۱۸۸؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۳/۳۰۱.</ref>

دلایل نظر امام‌خمینی در حرمت استفاده از مواد مخدر و اعتیاد به آن، مواردی از قبیل فاسدشدن پایه‌های اقتصادی و اجتماعی و نابودی نسل‌های آینده <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۸.</ref> و نیز سستی و بی‌ارادگی جوانان و تخریب فکر و [[اندیشه]] آنان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۶، ۴۹۵ و ۹/۴۶۴.</ref> است که موجب می‌شود راه برای تسلط بیگانگان و استعمارگران هموار گردد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۸ ـ ۴۲۹.</ref>

با توجه به تأثیرات سیاسی و اجتماعی شوم اعتیاد، امام‌خمینی جلوگیری از پخش مواد مخدر و مبارزه با اعتیاد را از اختیارات [[حاکم اسلامی]] شمرده است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۵۲.</ref> ایشان به حرام‌بودن هر گونه مصرف، پخش و تولید غیر قانونی مواد مخدر [[فتوا]] داده <ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۲/۳۵ ـ ۳۷.</ref> و عاملان پخش مواد مخدر و گسترش اعتیاد را در حکم [[مفسد فی الارض]] نامیده است، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۱.</ref> چنان‌که خرید و فروش تریاک و دیگر مواد مخدر برای مصرف پزشکی و مشروع را منوط به نظر دولت و قوانین دولتی دانسته است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۵۴.</ref>

محمد نوری، «اعتیاد»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص.

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] [[رده:مقاله‌های بدون لینک دانشنامه]]