مرقد امام‌خمینی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مَرقد امام‌خمینی''' ساخت و شکل‌گیری حرم [[امام‌خمینی]]، تهران.

از دیرباز جایگاه دفن اولیا و بزرگان [[دین]]، مورد توجه موحدان قرار داشته‌است و دین‌باوران با بنای ساختمان بر مدفن بزرگان دین، افزون بر [[زیارت]] و قدردانی و زنده‌داشت یاد آنان<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۲/۴۲۵ ـ ۴۲۶.</ref> خدای را در آن جایگاه‌ها [[عبادت]] کرده،<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۷/۲۵.</ref> به فراگیری علم و دانش می‌پرداختند. برخی از این مکان‌ها نیز به کانون ترویج دین و [[ارزش‌های الهی]] تبدیل شده‌است.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۵/۱۵۶.</ref> مزارهای بزرگان دین، الهام‌بخش حرکت‌های متعالی و آزادی‌بخش بوده هدف و راهشان در میان [[مردم]] ماندگار شده‌است.<ref>انصاری، مرکز بزرگ، ۳۰ ـ ۳۱.</ref>

[[امام‌خمینی]] در پایان روز [[سیزده خرداد ۱۳۶۸]] درگذشت و روز چهارده این ماه، به عنوان روز رسمی [[رحلت امام‌خمینی|رحلت]] ایشان اعلام شد. [[تشییع جنازه و دفن امام‌خمینی]] برای حضور بیشتر علاقه‌مندان تا شانزده خرداد به تأخیر افتاد و پیکر ایشان پس از اقامه نماز [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، از [[مراجع تقلید]] و تشییع تاریخی دفن گردید.<ref>حضور، اخبار و گزارش‌های برگزاری نهمین سالگرد رحلت امام‌خمینی، ۷/۵۶ ـ ۵۷؛ توسلی، همیشه با امام، سیری در زندگی و مبارزات آیت‌الله محمدرضا توسلی، ۲۱۵.</ref>  مرقد امام‌خمینی در پانزده کیلومتری تهران، غرب [[بهشت زهرا(س)]] و در حاشیه بزرگراه تهران ـ قم واقع شده‌است.

امام‌خمینی درباره محل دفن خود سخنی نگفته بود<ref>توسلی، همیشه با امام، سیری در زندگی و مبارزات آیت‌الله محمدرضا توسلی، ۲۱۶.</ref> [[سیداحمد خمینی]]، یک سال پیش از رحلت ایشان<ref>انصاری، برنامه‌های دومین، ۳۵۱.</ref> موضوع را با برخی نزدیکان در میان گذاشته بود.<ref>انصاری، گنجینه دل، ۱۸۲.</ref> وی تأکید داشت باید پیش از رحلت، مقدمات را فراهم ساخت و مکان دفن امام‌خمینی باید کانون اجتماع مردم و موجب تقویت انقلاب باشد و به پیشبرد اهداف ایشان کمک کند.<ref>انصاری، گنجینه دل، ۱۸۲.</ref> وی در نظر داشت مرکزی با عنوان کانون فرهنگی، دانشگاهی و حوزوی، آماده و سرمایه‌گذاری شود و در ادامه محل مرقد امام‌خمینی نیز گردد.<ref>انصاری، گنجینه دل، ۱۸۳.</ref> جایگاه مذهبی و حوزوی امام‌خمینی اقتضا می‌کرد ایشان در [[قم]] یا [[مشهد]] دفن شود؛<ref>انصاری، گنجینه دل، ۱۸۵.</ref> از طرف دیگر امام‌خمینی رهبر امت بود و شایسته بود در پایتخت به خاک سپرده شود.<ref>انصاری، برنامه‌های دومین، ۳۵۱.</ref>

*مرحله اول مربوط به سال ۱۳۶۸ بود که با هدف فراهم‌ساختن مقدمات اولیه برای زائران و ایجاد فرصت برای طرح اصلی طراحان انجام شد<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> در این مرحله، روی قبر با سنگ مرمر با روکش سبز پوشیده شد <ref>رابین رایت، آخرین انقلاب بزرگ، ۲۷.</ref> و پس از خاکسپاری امام‌خمینی گنبدی موقت روی قبر نصب شد <ref>مشکوة، مجله، گزارشی از صحن امام‌خمینی، ۹۹.</ref> و پرچم سبزی بالای آن برافراشته شد.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۷/۳/۱۳۶۸، ۷.</ref> این گنبد به گنبد [[مسجدالاقصی]] شباهت داشت.<ref>نادرپور، پنجاه تصویر از امام و ایران پس از انقلاب اسلامی، ۱۱۵.</ref> صحن مرکزی مطهر امام‌خمینی نیز به گونه‌ای سنگ‌فرش شد که زائران به‌سهولت بتوانند بر سر مزار ایشان حاضر شوند.<ref>مشکوة، مجله، گزارشی از صحن امام‌خمینی، ۱۰۰ ـ ۱۰۱.</ref> پس از این [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، گنبد جدیدی برای نصب بر فراز مرقد، ساخت. این گنبد دوازده متر قطر داشت و اطراف آن با [[آیات قرآن]] به خط سفید تزیین شده بود و بر فراز ستون‌هایی که برای این منظور تعبیه شده بود قرار گرفت.<ref>مشکوة، مجله، گزارشی از صحن امام‌خمینی، ۱۰۰ ـ ۱۰۱.</ref> هم‌زمان ضریحی از آلومینیوم بر روی قبر نصب شد و زمین اطراف آن با شن‌های نرم پوشیده شد و قسمتی نیز فرش شد.<ref>غلوم، الدّلیل مرشد الزائرین للعتبات المقدسة فی ایران، ۱۳۲.</ref> سرانجام مرقد با تلاش شبانه‌روزی هزاران نفر، برای پذیرایی از عزاداران مراسم اربعین امام‌خمینی آماده شد <ref>مشکوة، مجله، گزارشی از صحن امام‌خمینی، ۹۹.</ref>

*مرحله دوم، طرح اصلی ساخت و ساز مرقد را دربر می‌گرفت و برابر سیاست‌گذاری، قرار بود ده‌ساله به فرجام برسد.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> ابعاد حرم ۱۲۴ متر در ۱۲۴ متر در نظر گرفته شد. مقبره امام‌خمینی در مرکز قرار گرفت. روی آن ضریح ساخته شد و گنبد اصلی بالای ضریح طراحی شد.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> چهار گلدسته برای حرم در نظر گرفته شد و چهار گنبد فیروزه‌ای نیز طراحی گردید که بر پایه آن، سقف حرم به صورت خیمه دیده شود.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> گنبد فلزی طلایی‌رنگ سال ۱۳۶۸ به علت فرسوده‌شدن به نقره‌ای تغییر رنگ داد.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> کمبود فضا برای برگزاری مراسم و برآوردن انتظارات [[جامعه]]، مدیران آستانه مرقد امام‌خمینی را به توسعه آن واداشت <ref>انصاری، برنامه‌های دومین، ۳۵۲؛ کهن‌نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۳۸۵.</ref> به مرقد امام‌خمینی که به «حرم امام» شهرت یافت<ref>نادرپور، پنجاه تصویر از امام و ایران پس از انقلاب اسلامی، ۱۲۵.</ref> چهار شبستان و چهار درب اصلی با محوریت ضریح امام‌خمینی افزوده شد.<ref>کهن‌نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۳۸۵.</ref> فضای داخلی حرم طوری طراحی شد که امکان استفاده هم‌زمان صد هزار نفر را داشته باشد.<ref>کهن‌نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۳۸۵.</ref> برای آسایش زائران حرم، دو صحن بزرگ در بیش از ۱۳۰ هزار متر بنای طولی ساخته شد.<ref>انصاری، گنجینه دل، ۱۸۹.</ref> صحن شرقی رو به گلزار شهدا به نام شهیدان و صحن غربی به نام [[سیدمصطفی خمینی]] نام‌گذاری شد.<ref>پرتال امام‌خمینی.</ref> پس از مدتی صحن انقلاب اسلامی و یادگار امام نیز به آن افزوده شد.<ref>ستاد اجرایی ساخت و تکمیل مجموعه حرم مطهرحضرت امام(س) ، ۵.</ref> فضای پیرامونی حرم، جوی اجتماعی و پرجاذبه دارد<ref>رابین رایت، آخرین انقلاب بزرگ، ۲۸.</ref> و در اطراف حرم، مکان‌های تجاری، مذهبی و ورزشی برای تأمین [[رفاه]] حال زائران مهیا شده‌است.<ref>انصاری، برنامه‌های دومین، ۳۵۲.</ref>

احداث ۳۵۰ هکتار جنگل، دریاچه مصنوعی، راه‌اندازی قطار شهری (مترو)، تأسیس شهرک علمی، فرهنگی و سیاحتی و دانشگاه بزرگ فرزندان شاهد، ساخت ورزشگاه، شهر بازی و باغ‌شهر از دیگر طرح‌ها و برنامه‌هایی است که در کنار مرقد امام‌خمینی به دنبال اجرای آن بوده‌اند<ref>گلی زواره، سیاحت خوشید، ۲۲۹؛ انصاری، مرکز بزرگ، ۱۰.</ref> و برخی مانند بیمارستان آغاز و برخی دیگر مثل قطار شهری، دانشگاه شاهد و آزاد اسلامی (قاجار)، زائرسرا، فروشگاه<ref>انصاری، مرکز بزرگ، ۱۵ ـ ۱۶.</ref> به پایان رسیده‌است و مرقد شرایط مطلوبی برای زائران فراهم آورده‌است. طرح‌های فضای سبز، سنگ‌فرش گذرگاه‌ها، خیابان‌های اطراف حرم و اقامتگاه زائران، نیز احداث دستشویی‌های بهداشتی از کارهای انجام‌گرفته در کلان‌طرح آن است.<ref>توکلی، حریم امام را باید حفظ کرد، ۲۴.</ref> ساخت دانشگاه اسلامی، مدرسه علوم دینی و مراکز علمی و آسایشگاه برای زائران و بازارچه<ref>رابین رایت، آخرین انقلاب بزرگ، ۲۹.</ref> شهر آفتاب، [[پژوهشگاه امام‌خمینی و انقلاب]]، گنجینه دفاع مقدس، نمایشگاه بین‌المللی کتاب، مراکز دانشگاهی، علمی، تحقیقی، ورزشی، جهانگردی و بوستان جنگلی<ref>کهن‌نسب،آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۳۸۵؛ ستاد اجرایی ساخت و تکمیل مجموعه حرم مطهرحضرت امام(س)، ۴.</ref> از دیگر طرح‌های حرم امام‌خمینی است.

این مجموعه، پنج گنبد مزین‌شده به بتن پوسته‌ای و کاشی سنتی دارد<ref>کهن‌نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۳۸۵.</ref> که نمادی از پنج‌تن [[اصحاب کسا]] ([[پیامبر(ص)]]، [[علی(ع)]]، [[فاطمه(س)]]، [[حسن(ع)]] و [[حسین(ع)]]) است<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> داخل گنبدِ اصلی هشت‌گوشه‌ای، پنجره‌های عظیم به صورت لاله‌های قرمز که نماد شهادت‌اند، با برگ‌های سبز به شکل هنرمندانه‌ای به شکل سیب بزرگی نقش بسته‌اند.<ref>رابین رایت، آخرین انقلاب بزرگ، ۲۸.</ref> ابعاد ۱۲۴ در ۱۲۴ متر حرم، نشانه شمار [[پیامبران خدا]] و شروع پایه گنبد از ارتفاع، ۴۲ متر و رأس آن ۵۷ متر است. ارتفاع علم روی گنبد نیز که پرچم روی آن قرار می‌گیرد ۶۸ متر است که عددهای ۴۲ به سال آغاز جنبش، ۵۷ به سال [[پیروزی انقلاب]] و ۶۸ به سال [[رحلت امام‌خمینی]] اشاره دارند <ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> گلدسته با ارتفاع نود متر<ref>ستاد اجرایی ساخت و تکمیل مجموعه [[حرم مطهرحضرت امام(س)]]، ۴.</ref> نشان از سن [[امام‌خمینی]] دارد و مرقد، به شکل خیمه دیده می‌شود. خیمه نیز نمادی از معماری شیعی و برگرفته از [[عاشورای حسینی]] است.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref>

چیرگی معماری ایرانی و اسلامی و شیعی، تقارن و همخوانی بخش‌های حرم، سادگی و دستیابی آسان زائران و انتخاب مصالح ماندگار، از ویژگی‌های ساخت و ساز حرم امام‌خمینی شمرده می‌شود.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> نمادها مرقد امام‌خمینی را به یکی از آراسته‌ترین آرامگاه‌های ایران و از بزرگ‌ترین بناهای یادبود در [[جهان اسلام]] تبدیل کرده‌است <ref>رابین رایت، آخرین انقلاب بزرگ، ۲۵.</ref> این مرقد به میعادگاه و یکی از زیارتگاه‌های مردم ایران و شیفتگان ایشان در سراسر جهان تبدیل شده‌است.<ref>گلی زواره، سیاحت خوشید، ۲۲۸.</ref> و خبرنگاران بسیاری نیز از توجه و علاقه شدید مردم به حرم امام‌خمینی و تبرک به مزار ایشان سخن گفته‌اند.<ref>نادرپور، پنجاه تصویر از امام و ایران پس از انقلاب اسلامی، ۱۱۵.</ref>

با این حال، در سال ۱۳۹۴ که فضای حرم امام‌خمینی با بازسازی و نمای جدید برای عموم گشوده شد، [[انتقاد|انتقادات]] چندی ازجمله درباره معماری تجملی و ناسازگاری آن با زندگی ساده و منش [[ساده‌زیستی]] امام‌خمینی از سوی برخی رسانه‌ها متوجه آن شد؛<ref>مهاجری؛ روزنامه جمهوری اسلامی، ۳؛ نظافتی، روزنامه کیهان، ۱۰.</ref> اما [[محمدعلی انصاری]]، سرپرست [[آستان امام‌خمینی]]، در پاسخی مشروح، آن را در راستای تعظیم و تجلیل از امام‌خمینی و یکی از عوامل ماندگاری نام و یاد ایشان شمرد و تأکید کرد نباید جایگاه حرم امام‌خمینی را با وضع [[خانه امام‌خمینی|خانه ایشان]] در قم یا [[جماران]] سنجید.<ref>انصاری، خبرآنلاین.</ref>

افراد بسیاری در نقشه و طراحی مرقد نقش داشته‌اند؛ ازجمله [[سیداحمد خمینی]] که در برخی از بخش‌های مهم حرم، مثل طرح خیمه‌ای آن مشارکت داشته‌است.<ref>آن موج آرام، حضور، ویژه‌نامه هشتمین سالگرد امام‌خمینی، ۲۱.</ref> جانباز شهید [[سیدمحمد صنیع‌خانی]] از فرماندهان [[دفاع مقدس]]،<ref>کیهان، ۲۲/۶/۱۳۸۸، ۹.</ref> نیز در ساختن مرقد مطهر شرکت داشته‌است.<ref>حضور، مجله، اخبار و گزارش‌های برگزاری نهمین سالگرد رحلت امام‌خمینی، ۱۲/۳۶۵ ـ ۳۶۶.</ref> [[علی‌اکبر زنگنه]] از اعضای اولیه ساخت حرم بوده‌است.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> مدیریت ستاد اجرایی و تکمیل مجموعه حرم نیز بر عهده وی بوده‌است.<ref>آن موج آرام، حضور، ویژه‌نامه هشتمین سالگرد امام‌خمینی، ۲۱.</ref> [[محمد تهرانی]]، دانش‌آموخته دکتری معماری از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران طراح و معمار اولیه حرم بوده‌است.<ref>امیدوار، پایگاه اطلاع‌رسانی هنر آنلاین، خبرگزاری هنر ایران.</ref> گسترش حرم امام‌خمینی بر اساس طرح پیشنهادی شاه‌کرمی، طراح و مشاور طرح و با حضور محمدرضا کریمی و علیرضا کاظمی شکل اجرایی به خود گرفت و ویژگی مهم آن، معماری کاملاً ایرانی است. <ref>جام جم، ۱۴/۵/۱۳۹۳، ۳.</ref>

پس از درگذشت سیداحمد خمینی در ۲۶ اسفند ۱۳۷۳ برابر وصیت وی، تولیت حرم به فرزندش [[سیدحسن خمینی]] سپرده شد تا با کمک و راهنمایی [[محمدعلی انصاری]] کارهای حرم را به سرانجام برساند.<ref>خمینی، وصیت‌نامه، ۳۵.</ref> افزون بر گروه خادمان رسمی، در حرم شمار بسیاری نیز با عنوان خادمان افتخاری به خدمت مشغول‌اند.<ref>حریم امام، مجله، ۵۵/۲۶ و ۶۰/۲۲.</ref>

هزینه‌های حرم با کمک‌های مردمی، اعتبارات رسمی دولت <ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۸/۳/۱۳۶۸، ۸.</ref> همیاری دستگاه‌ها و نهادهای اجرایی، نذورات، عایدات و موقوفات<ref>گلی زواره، سیاحت خوشید، ۲۲۹؛ انصاری، مرکز بزرگ، ۳۶.</ref> و درآمد مراکز تجاری زیرمجموعه حرم<ref>رابین رایت، آخرین انقلاب بزرگ، ۲۸.</ref> تأمین می‌گردد. بودجه عمرانی حرم از طریق کمک‌های دولتی تأمین شده، نذورات در دیگر بخش‌ها هزینه می‌شود.<ref>زنگنه، روزنامه جام جم، ۱۱.</ref> سیداحمد خمینی برای ساخت مرقد از [[مردم]] تقاضای کمک کرد و حسابی برای این کار در بانک معین شد.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۰/۳۰/۱۳۶۸، ۱.</ref> مردم نیز از آغاز شروع بنا، برای ساخت آن کمک کردند؛<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۲/۳/۱۳۶۸، ۹ و ۱۲.</ref> چنان‌که برخی از علاقه‌مندان امام‌خمینی بخشی از دارایی خود را وقف مرقد کرده‌اند.<ref>ایران، روزنامه، ۱۴/۸/۱۳۹۲، ۱۴.</ref>

حرم امام‌خمینی احترام و جایگاه ویژه‌ای دارد. این مکان جایگاه [[نماز]] و [[نیایش]] و [[زیارت]] است <ref>انصاری، برنامه‌های دومین، ۳۵۰ ـ ۳۵۱.</ref> [[عبدالله جوادی آملی]] از عالمان بزرگ حوزه زیارتنامه‌ای برای امام‌خمینی تهیه کرد و زوار از آن برای زیارت استفاده می‌کنند.<ref>بایگانی مؤسسه.</ref> بزرگداشت سالگرد امام‌خمینی هرساله با حضور رهبر انقلاب اسلامی و دیگر کارگزاران [[نظام اسلامی]] و حضور پرشور مردم از شهرهای گوناگون برگزار می‌گردد. در این مراسم، رهبری درباره ویژگی‌های امام‌خمینی و انقلاب و وحدت امت اسلامی و انقلابی و تداوم راه آن بزرگ‌مرد سخن می‌گوید.<ref>حضور، مجله، اخبار و گزارش‌های برگزاری نهمین سالگرد رحلت امام‌خمینی، ۲۴/۲۲۶.</ref>  

سیداحمد خمینی در نخستین [[سالگرد امام‌خمینی]] در جمع میلیونی زائران، از رهبری، [[مرجعیت|مراجع تقلید]]، [[حوزه‌های علمیه]]، نیز از مسئولان و دیگر دست‌اندرکاران آماده‌سازی حرم مطهر سپاسگزاری کرد.<ref>خمینی، مجموعه آثار، ۱/۳۹۱ ـ ۳۹۲.</ref> [[نماز جمعه]] نیز در برخی مناسبت‌ها در مرقد اقامه می‌گردد.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۳/۱۳۸۸، ۳ و ۱۳/۳/۱۳۸۹، ۳.</ref> شخصیت‌های سیاسی و مذهبی، ازجمله رهبری انقلاب به زیارت مرقد امام‌خمینی می‌روند. [[هیئت دولت]] نیز در [[هفته دولت]] در مزار ایشان گرد می‌آیند و به [[بنیان‌گذار انقلاب اسلامی ایران]] ادای احترام می‌کنند. دیگر نهادها و ارگان‌های کشور نیز به مناسبت‌های مختلف در حرم حاضر شده، به امام‌خمینی ادای احترام می‌کنند. بسیاری از رؤسای کشورها و شخصیت‌های معروف جهان نیز همواره با حضور در مرقد امام‌خمینی ضمن ادای احترام، دیدگاه‌های خود را درباره [[انقلاب اسلامی]] بیان می‌کنند.<ref>حضور، مجله، اخبار و گزارش‌های برگزاری نهمین سالگرد رحلت امام‌خمینی، ۳/۳۰۸ ـ ۳۱۷.</ref>

برخی یاران امام‌خمینی نیز پیرامون مقبره ایشان دفن شده‌اند.<ref>انصاری، مرکز بزرگ، ۳۰.</ref> سیداحمد خمینی بنابر [[وصیت]] خود داخل ضریح و کنار قبر پدر به خاک سپرده شد.<ref>خمینی، وصیت‌نامه، ۳۴.</ref> [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] نیز در داخل ضریح و کنار قبر استاد و مراد خود به خاک سپرده شده‌است.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۲/۱۰/۱۳۹۵، ۱.</ref> [[سیدمحمد صنیع‌خانی]]، [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] (پدر همسر سیداحمد خمینی) <ref>انصاری، مرکز بزرگ، ۳۰.</ref> [[خدیجه ثقفی همسر امام‌خمینی]]، [[محمدرضا توسلی]]، رئیس [[دفتر امام‌خمینی]]، [[محمود بروجردی]]، داماد امام‌خمینی، [[حسن حبیبی]] و برخی دیگر، در محوطه‌های بیرونی ضریح دفن شده‌اند.