آزادسازی خرمشهر: تفاوت میان نسخه‌ها

شهرستان خرمشهر از توابع استان خوزستان است و در جنوب غربی آن واقع شده و حدود دو هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. از شمال به [[اهواز]]، از شرق و شمال شرق به شادگان، از جنوب شرقی به شهرستان آبادان و از غرب (منطقه مرزی [[شلمچه]]) و جنوب غرب (اروندرود) به [[عراق|کشور عراق]] محدود می‌شود<ref>سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیای آبادی‌های استان خوزستان، ص۱۴۹.</ref> این شهر را در گذشته «مُحمَّره» می‌نامیدند<ref>قیصری، ۱۹.</ref> خرمشهر در دشت واقع است و سه رود کارون، خَیِّن و اروند در آن جریان دارد که ۹ کیلومتر آن مرز مشترک ایران و عراق است<ref>جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران، ۲/۳۴۳ و ۴۶۸ ـ ۴۶۹.</ref> شهر از دو بخش قدیم و جدید تشکیل شده است: بخش قدیم در ساحل راست کارون محل پیوست کارون به اروند است و بخش دیگر بر ساحل اروند گسترده شده است<ref>سلطانی، بنادر ایران در خلیج فارس، ص۱۰۹ ـ ۱۱۱.</ref> ساکنان خرمشهر افزون بر کارهای خدماتی، به پرورش نخل و صید ماهی و دامداری و ساخت لنج مشغول‌اند<ref>سیادت، تاریخ جغرافیای عرب خوزستان، ص۳۲۸.</ref> آنان [[شیعه دوازده‌امامی|شیعه دوازده‌امامی‌اند]] و به زبان عربی و فارسی سخن می‌گویند<ref>سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیای آبادی‌های استان خوزستان، ص۱۷۵.</ref> بر اساس آمار سال ۱۳۵۵، خرمشهر ۱۴۰۴۹۰ نفر جمعیت داشته است و در آستانه [[جنگ ایران و عراق|جنگ تحمیلی]] جمعیت آن را ۱۶۹ هزار نفر تخمین زده‌اند<ref>سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیای آبادی‌های استان خوزستان، ص۱۷۴.</ref> ارتباط با دریای آزاد و راه‌آهن سرتاسری<ref>ودیعی، ۲.</ref>، برخورداری از دو رودخانه آب شیرین و قرارگرفتن در دهانه اروندرود، این شهر را از دیرباز مورد طمع قدرت‌های جهانی<ref>حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۷.</ref> و تجزیه‌طلبان داخلی<ref>منصوری، ۸۲.</ref> قرار داده است. [[رژیم بعث عراق]] برای درهم‌شکستن [[انقلاب اسلامی ایران]]<ref>حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۷؛ درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۱۷ ـ ۱۱۸.</ref>، در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با همه توان نظامی به ایران هجوم آورد<ref>منصوری، ۱۳۶.</ref> و تسلط بر اروندرود دستاویز این تجاوز بود.<ref>جمهوری اسلامی، ۲/۳/۱۳۷۴.</ref>  

اهمیت خرمشهر و نزدیک‌بودن آن به خط مرزی شلمچه، تصرف آن را در اولویت‌های جنگی رژیم متجاوز عراق قرار داد. دولت‌مردان عراق که با توزیع سلاح در این شهر زمینه را برای نیروهای موسوم به خلق عرب آماده کرده بودند، در آرزوی اشغال سریع خرمشهر بودند<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۲۴.</ref> و برای شتاب‌دادن به دستیابی به این هدف از سیاست تفرقه‌افکنی میان مردم بهره گرفتند. در بهار ۱۳۵۸ با پشتیبانی حزب بعث عراق، [[خلق عرب|سازمان سیاسی خلق عرب]] در خرمشهر فتنه‌ای آغاز کرد و جنگ‌افزارهای بسیاری با هدف جنگ داخلی از حزب بعث عراق به مخالفان انقلاب رسید<ref>یکتا، ۲/۵۴۶، ۵۵۴، ۵۷۲ و ۶۷۰؛ نورایی، ۳۴ ـ ۳۵.</ref> و خسارت‌های بسیاری ازجمله انفجار لوله‌های نفت به دست این افراد متوجه نظام نوپای اسلامی شد<ref>منصوری، ۸۰.</ref> اما با درایت و [[رهنمود‌های امام‌خمینی]] این فتنه از میان رفت<ref>۷/۳۲۶.</ref> {{ببینید|خلق عرب}}

ارتش عراق، در هفته نخست جنگ، بخش بزرگی از مناطق راهبردی ایران را تصرف و خود را به اهواز نزدیک کرد و قصد داشت همه خوزستان را تصرف کند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۳۳.</ref> غافلگیری، کمبود نیرو، نبود جنگ‌افزار و مهمات<ref>فلاحی، امیر خستگی‌ناپذیر، ص۹۴.</ref> و کارشکنی [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]]، رئیس‌جمهور وقت، در اعزام نیرو<ref>نوری، ۲۰.</ref> موجب پیشروی عراقی‌ها شد. با همه کمبودها، جوانان و نیروهای مسلح خرمشهر با مقاومت تاریخی خود راهبردی پیروزی برق‌آسای دشمن را به شکست کشاندند و ارتش عراق را در تکمیل اهداف خود ازجمله اشغال آبادان ناکام کردند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۵۷.</ref> فرماندهان عراقی برای اشغال خرمشهر، افزون بر لشکری مجهز و یک گردان نیروی مخصوص در نظر گرفته بودند<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۸۲، ۱۵.</ref> آنان در روزهای نخست ورود به خوزستان شایع کردند خرمشهر را گرفته‌اند که [[امام‌خمینی]] این شایعه را رد کرد و به ارتش عراق اندرز داد که چرا مردم بی‌دفاع ایران را به خاک و خون می‌کشند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۳۶.</ref>

امام‌خمینی در پیامی به ارتش و مردم عراق، [[صدام حسین]] و حزب بعث را از نوکران [[صهیونیسم]] و [[امپریالیسم]] و مسئول حمله به خرمشهر معرفی کرد و از ارتش و مردم عراق خواست شرارت‌های حزب بعث را از سر مردم ایران و عراق دفع کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۳۰.</ref> ایشان از مردم خرمشهر خواست از کشور دفاع کنند و شهر را ترک نکنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۵۰ ـ ۲۵۱.</ref> با [[ایثار]] و مقاومت نیروی زمینی ارتش در مرزها و نیروی هوایی در جای‌جای فضای ایران و نیروی دریایی ارتش در خلیج فارس و نیروهای [[سپاه پاسداران]] و مردمی، نقشه‌های خائنانه دشمن تا حد زیادی نقش برآب شد<ref>مرکز اسناد، ۲/۲۳.</ref> در این حماسه، نقش زنان ازجمله سیده‌زهرا حسینی، شهناز حاجی‌شاه و شهناز محمدی برجسته است. اینان از مراکز پشتیبانی، بیمارستان و گلزار شهدا تا خطوط مقدم درگیری، فعال بودند<ref>انصاری و دیگران، خرمشهر در جنگ طولانی، ص۳۹۵؛ حسینی، دا، ۵۱۳ و ۶۵۹.</ref>

خرمشهر در ۲۳ و ۲۴ مهر ۱۳۵۹ شاهد شدیدترین درگیری‌ها بود. مدافعان، دشمن را در پشت دروازه‌های شهر متوقف کردند<ref>انصاری و دیگران، خرمشهر در جنگ طولانی، ص۳۲۲.</ref> دشمن با پشتیبانی زره‌پوش و آتش سنگین و راهنمایی ستون پنجم به شهر نفوذ کرد<ref>مرکز مطالعات، ۴/۴۴۰.</ref> مسجد جامع شهر کانون مقاومت مردمی بود<ref>قیصری، خرم ولی خونین، ص۵۶.</ref> و همه هماهنگی‌ها ازجمله تبادل اخبار، تجهیز، آموزش رزمندگان و مداوای فوری و موقت مجروحان همگی در آن صورت می‌گرفت<ref>رسالت، ۲۵/۱۲/۱۳۸۶، ۶.</ref> تا آنکه عراقی‌ها بر مرکز و پل خرمشهر مسلط شدند<ref>مرکز مطالعات، ۴/۴۴۱.</ref> خرمشهر پس از مقاومتی ۳۵روزه در ۴ آبان ۱۳۵۹ به تصرف کامل بعثی‌ها درآمد<ref>مرکز مطالعات، ۴/۵۶۵.</ref> افسران بعثی پیروزی خود را جشن گرفتند و بر دیوار شهر جمله «جئنا لنبقی» (آمده‌ایم تا بمانیم) را نوشتند<ref>قیصری، خرم ولی خونین، ص۹۱.</ref> اشغالگران نام شهر را مُحَمَّره گذاشتند و به شکنجه و اعدام مدافعان شهر پرداختند<ref>مقدسی، ۲۶.</ref> اموال دولت و مردم به غارت رفت و این شهر بندریِ زیبا به ویرانه‌ای تبدیل شد<ref>لامی، ۷۲.</ref> صدام حسین بهترین افراد ارتش خود را به خرمشهر برد و سنگرهای استواری در آن بنا کرد.<ref>خدری، خرمشهر از اسارت تا آزادی، ص ۱۷۷.</ref>

در حالی‌که ممکن بود سقوط خرمشهر روحیه [[مردم]] و رزمندگان را سست کند، امام‌خمینی بحران خرمشهر را پیامد طبیعی جنگ خواند و در برابر خبر سقوط خرمشهر به [[سیدمحمد غرضی]]، استاندار خوزستان، گفت: «جنگ است؛ آقا، جنگ است»<ref>رسولی محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۹۶ ـ ۲۹۷.</ref> ایشان مقاومت مردم ایران در مقابله با دشمن را ستود و تأکید کرد [[جمهوری اسلامی ایران]] به تکلیف عمل می‌کند و در همه حال پیروز است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۸۹.</ref> ایشان از خرمشهر به خونین‌شهر یاد کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۱۰۷.</ref> و ستاد تبلیغات شورای عالی دفاع نیز به سبب مقاومت‌های رزمندگان و شهدای مظلوم، آن را خونین‌شهر نامید<ref>مرکز مطالعات، ۴/۴۴۲.</ref>

با مقاومت تاریخی و حماسه‌آفرینی جوانان و سپاهیان خرمشهر، دشمن در اراضی اشغالی زمینگیر شد. پس از آن، آزادسازی این مناطق به عنوان ضرورتی ملی و مذهبی در اولویت قرار گرفت<ref>درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۲۴.</ref> عراقی‌ها با توجه به اصول و معیار جنگ کلاسیک، [[جمهوری اسلامی ایران]] را فاقد توانایی لازم برای آزادی سرزمین خود می‌دیدند<ref>معاونت سیاسی، ۱۷.</ref> اهمیت راهبردی خرمشهر برای دو کشور و گستردگی منطقه عملیاتی موجب طولانی‌شدن اشغال آن شد<ref>اردستانی، تنبیه متجاوز، ۲۵.</ref> حضور عراقی‌ها در خاک [[ایران]] بر هماهنگی نیروهای رزمنده افزود<ref>خدری، خرمشهر از اسارت تا آزادی، ص ۸۹ و ۹۱ ـ ۹۳.</ref> رزمندگان اسلام طی [[عملیات فتح‌المبین]] از اول تا دهم فروردین ۱۳۶۱ که در غرب دزفول و شوش و غرب رودخانه کرخه روی داد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۳۴.</ref>، بخش بزرگی از اراضی اشغالی خوزستان را آزاد کردند و طراحی و هدایت عملیات بزرگی را نشان دادند<ref>درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۲۹ ـ ۱۳۰.</ref> پس از این عملیات، [[خودباوری|اعتماد به نفس]] در رزمندگان اسلام قوت گرفت و با اینکه به امکانات جنگی افزوده نشده بود، آنان با این پیروزی احساس قدرت و قوت می‌کردند و به پیروزی خود در عملیات‌های بعدی اطمینان داشتند و از سوی دیگر، ارتش عراق در موضع ضعف و انفعال قرار گرفت و زمینه آزادی خرمشهر فراهم شد<ref>صیاد شیرازی، ناگفته‌های جنگ، ص۲۸۷.</ref>

در شامگاه ۱۶/۲/۱۳۶۱ در مرحله دوم عملیات، افزون بر بخش دیگری از جاده اهواز ـ خرمشهر، مناطق جفیر و پادگان حمید و هویزه آزاد شد<ref>دفاع مقدس، ۱۴/۲/‌۱۳۹۴.</ref> با توجه به اهمیت دراختیارداشتن خرمشهر در روحیه نیروهای دو طرف درگیر، رزمندگان کوشیدند با عبور از رودخانه «عرائض» محاصره خرمشهر را هرچند نمایشی به دنیا اعلام کنند<ref>صیاد شیرازی، ناگفته‌های جنگ، ص۳۰۵.</ref> فرمانده عراقی منطقه با شنیدن شایعه محاصره خرمشهر، به دستاویز نجات [[بصره]] از خطر سقوط، بدون هماهنگی با فرماندهان خود عقب‌نشینی کرد<ref>جبوری، نقد جنگ بررسی و تحلیل چند عملیات بزرگ، ص ۴۲.</ref> سربازان عراقی زیر آتش سربازان ایرانی به ساحل اروند گریختند<ref>جبوری، نقد جنگ بررسی و تحلیل چند عملیات بزرگ، ص ۴۳.</ref> و رزمندگان اسلام دسته‌دسته از شمال وارد خرمشهر شدند<ref>خدری، خرمشهر از اسارت تا آزادی، ص ۱۷۷.</ref> و سربازان عراقی در سنگرهای استوار بدون اراده منتظر تسلیم به نیروهای ایرانی بودند<ref>جبوری، نقد جنگ بررسی و تحلیل چند عملیات بزرگ، ص ۴۳.</ref>

در آخرین مرحله از عملیات بیت‌المقدس که از شامگاه ۱/۳/۱۳۶۱ آغاز شد<ref>حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۴۷.</ref>، نیروهای عراقی در برابر حمله سریع و غافلگیرانه رزمندگان اسلام دچار وحشت و سرگردانی شدند و ارتباط یگان‌های دشمن با یکدیگر قطع شد<ref>دفتر عقیدتی، ۱/۳۸۱.</ref>. در دوم خرداد، خرمشهر کاملاً محاصره شد؛ اما ارتش عراق برای روحیه‌دادن به قوای خود آن را تکذیب کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۱۱۱ ـ ۱۱۲.</ref> رزمندگان ایرانی، خرمشهر را پس از نوزده ماه اشغال در ساعت ۱۱ بامداد [[روز سوم خرداد]] از دست نیروهای بعثی آزاد کردند<ref>منصوری، ۸۳؛ خدری، خرمشهر از اسارت تا آزادی، ص ۱۷۷.</ref>

فتح خرمشهر، افزون بر روحیه [[شهادت‌طلبی]] ایرانیان، نتیجه جنگ نامنظم و راهکارهای منحصربه‌فرد نیروهای ایرانی بود<ref>معاونت سیاسی، ۱۷.</ref> در این عملیات، ۱۰۵ دستگاه تانک و نفربر و ده‌ها انبار مهمات، ۹۵ هزار مین، صدها دستگاه خودرو و هزاران قبضه سلاح انفرادی و هجده قبضه توپ از دشمن به [[غنیمت]] گرفته شد. ۱۶۵۰۰ نفر از افراد اشغالگر کشته و زخمی شدند و نوزده‌هزار نفر به اسارت نیروهای ایرانی در آمدند<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۱۱۲.</ref> در این عملیات، ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی و ۵۰۳۸ کیلومتر مربع از مناطق تحت اشغال دشمن آزاد شد<ref>حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۴۷.</ref> بصره و مناطق نفت‌خیز عراق در تیررس نیروهای ایرانی قرار گرفت. پس از آزادسازی خرمشهر، رزمندگان ایرانی در [[مسجد جامع خرمشهر]] نماز شکر اقامه کردند<ref>درودیان، سیری در جنگ، ۱/۱۵۳.</ref> و شادی همه جبهه‌ها را فراگرفت<ref>جمهوری اسلامی، ۴/۳/۱۳۶۱.</ref> مردم با خبر آزادی خرمشهر به خیابان آمدند و به شادی و پخش شیرینی پرداختند. شب پیروزی صدای [[الله اکبر]] از پشت بام‌ها به گوش می‌رسید<ref>جمهوری اسلامی، ۹.</ref> مردم این پیروزی را به رزمندگان تبریک می‌گفتند<ref>جمهوری اسلامی، ۲.</ref> همچنین مسئولان نظام، [[مراجع تقلید]]، [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] و [[ائمه جمعه]] این پیروزی را به امام‌خمینی تبریک گفتند<ref>جمهوری اسلانی، ۱ و ۵/۳/۱۳۶۱.</ref>

فتح خرمشهر [[امام‌خمینی]] را بسیار خوشحال کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۱۱۵؛ رضایی، مصاحبه، ص۹.</ref> ایشان ضمن پیامی به مناسبت فتح خرمشهر، این پیروزی را «نصر عظیم» و افتخاری ابدی برای اسلام خواند و ارتش اسلام را مفتخر به نشان «وَ ما رَمَیتَ إِذْ رَمَیتَ وَ لکنَّ اللَّهَ رَمی»<ref>انفال، ۱۷.</ref> و مورد قدردانی امام‌ زمان(ع) شمرد و با آزادشدن خرمشهر از آن به نام خرمشهر و شهر خرم یاد کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۵۷.</ref> و جمله «خرمشهر را خدا آزاد کرد» که مردم از کلام امام‌خمینی برگرفتند، بر سر زبان‌ها افتاد<ref>جمهوری اسلامی، ۳/۳/۱۳۷۴.</ref> امام‌خمینی آزادی خرمشهر را فوق طبیعت و از [[امدادهای الهی]] به‌سان پیروزی رزمندگان صدر اسلام<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۷۰.</ref> و رحمت، نعمت و توفیق و عنایت الهی<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۳۱۵ ـ ۳۱۶.</ref> خواند و در ۱۹ بهمن ۱۳۶۱ در [[دیدار همافران نیروی هوایی با امام‌خمینی|دیدار با همافران نیروی هوایی]] از امدادهای غیبی در به تسلیم واداشتن نیروهای عراقی در خرمشهر یاد کرد که در [[صدر اسلام]] هم نظیر داشته است و خداوند درون دل‌های دشمنان اسلام آن‌چنان رعب و وحشتی ‌افکند که با همه تجهیزات، در برابر غریو «الله اکبر» مسلمانان تسلیم شدند و در نگاه ایشان، وحدت فرماندهی و هماهنگی نیروها و ابتکار رزمندگان ایرانی از دیگر عوامل پیروزی رزمندگان بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۲۹۴ ـ ۲۹۵.</ref> ایشان در پیام خود به مردم و برخی مسئولین نظام در ۲۲ بهمن این سال نیز، از عظمت فتح خرمشهر یاد کرد و سفارش کرد مردم این حادثه را از یاد نبرند .<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۳۱۸.</ref>

امام‌خمینی در پاسخ تبریک [[سیدعبدالله شیرازی]]؛ از مراجع تقلید مشهد، برای رزمندگان آرزوی پیروزی بیشتر کرد و از وی خواست در جوار امام‌رضا(ع) برای رزمندگان دعا کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۶۲.</ref> ایشان از رزمندگان درخواست کرد زخمی‌های عراقی را مداوا و از اسیران آنان پذیرایی کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۶۸.</ref> ایشان درباره آفت جبران‌ناپذیر اختلاف و غرور به رزمندگان اسلام هشدار داد و از نیروهای ارتش و سپاه و شهربانی و کمیته و عشایر و دیگر نیروهای داوطلب که با هماهنگی خرمشهر را آزاد کردند، تشکر کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۵۸.</ref> همچنین ایشان پس از فتح خرمشهر به حامیان منطقه‌ای [[صدام حسین]] هشدار داد دست از حمایت او بردارند که وی جنون خودبزرگ‌بینی دارد و در صورت پیروزی به آنان نیز رحم نخواهد کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۵۲.</ref>؛ همچنین به کشورهای منطقه دلگرمی داد که در صورت دست‌برداشتن از پیروی بی‌چون‌وچرا از [[امریکا]]، از ایران جز خیر و پشتیبانی نخواهند دید<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۵۸.</ref> جمعیت‌های بسیاری از سراسر کشور برای بازسازی شهر آزادشده اعلان آمادگی کردند. امام‌خمینی ضمن تشکر از فداکاری‌های مردم، از آنان خواست با شورای عالی بازسازی مناطق جنگی هماهنگی کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۸۴.</ref> رژیم عراق شکست در خرمشهر را انکار می‌کرد و آن را عقب‌نشینی تاکتیکی می‌شمرد<ref>ولایتی و دیگران، ۱۰۴.</ref> و برای گمراه‌کردن افکار عمومی به فرماندهان خود مدال شجاعت می‌داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۹۴.</ref> رادیوهای خارجی نیز با این مسئله با تردید برخورد می‌کردند<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۸۱، ۲۷.</ref> امام‌خمینی در واکنش به ادعای رژیم عراق یادآور شد؛ غربی‌ها و صدام حسین شکست‌های خود را با تبلیغات و هیاهو می‌پوشانند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۸۲ و ۱۸/۳۸۲.</ref>

فتح خرمشهر بزرگ‌ترین پیروزی ایران در جنگ بیست‌ماهه با عراق بود<ref>معاونت سیاسی، ۱۸.</ref> این پیروزی هر گونه تردید را به آینده انقلاب از میان برد و مسئولان جمهوری اسلامی ایران را قادر ساخت با چشم‌انداز بهتری به ترسیم راهبردهای درازمدت انقلاب بپردازند<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۴۳۷.</ref> و از جهت سیاسی و اجتماعی نیز در آرامش روحی و روانی مردم بسیار مؤثر بود<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۸۸، ۱۳۹.</ref> طرفداران ایران در سراسر دنیا خوشحال شدند، موجی از شادی [[لبنان]] را فرا گرفت، ایرانیان مقیم قطر در گردهمایی‌ای، برای سلامت امام‌خمینی و رزمندگان ایرانی دعای توسل خواندند<ref>جمهوری اسلامی، ۴/۳/۱۳۶۱.</ref> و [[جبهه پایداری عرب]] از مواضع ایران حمایت کرد<ref>جمهوری اسلامی، ۵/۳/۱۳۶۱، ۳.</ref> این پیروزی همچنین افکار عمومی جهان، به‌ویژه دنیای غرب را که به فرماندهی امام‌خمینی و توان دفاعی رزمندگان ایران بی‌توجه بودند، با حقیقتی غیر قابل تصور روبه‌رو کرد<ref>منصوری، ۱۳۹.</ref> از آن پس دنیا به ایران به چشم فاتح نگاه می‌کرد<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۸۴، ۱۵۲.</ref> رؤسای جمهور بسیاری از کشورها از تغییرکردن نگاه جهانیان به ایران سخن گفتند<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۸۸، ۱۳۹.</ref> روزنامه انگلیسی گاردین، فتح خرمشهر را شکست مفتضحانه‌ای برای بغداد ارزیابی کرد<ref>پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، جنگ ایران و عراق از نگاه مطبوعات جهان، ۸/۲۵۹.</ref> و شگفتی تحلیلگران نظامی، به‌ویژه جهان غرب را بر انگیخت<ref>درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۳۰.</ref> و صحنه سیاسی را به نفع جمهوری اسلامی رقم زد<ref>صیاد شیرازی، ناگفته‌های جنگ، ص ۳۱۴.</ref> همچنین [[شورای عالی انقلاب فرهنگی]]، سوم خرداد را در تقویم رسمی ایران، روز مقاومت، ایثار و پیروزی نام‌گذاری کرد.

پس از آزادی خرمشهر، شورای امنیت سازمان ملل پس از ۲۲ ماه از صدور قطعنامه اول خود، در ۲۱ تیر ۱۳۶۱، [[قطعنامه ۵۱۴]] را با موضعی جدی‌تر در برابر جنگ عراق و البته بدون اشاره به متجاوز و تنبیه وی صادر کرد<ref>ولایتی و دیگران، ۱۱۹ ـ ۱۲۰.</ref> پیامد این فتح زمینه سقوط صدام حسین و بازشدن دست ایران در خاورمیانه و خلیج فارس بود که هر دو نگرانی غرب و امریکا را به همراه داشت<ref>درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۳۱؛ معاونت سیاسی، ۱۸.</ref> امریکا به عظمت ایران اعتراف کرد و کشورهای عرب را از ایران ترساند<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۱۱۶.</ref> پیروزی ایران در خرمشهر روابط عراق و امریکا را نزدیک‌تر ساخت و درخواست کمک عراق از امریکا را آشکار کرد<ref>کریمی، نیمه پنهان جنگ، ص۱۰۴.</ref> غرب در یک راهبرد جدید، با اعمال فشار گسترده سیاسی و اقتصادی و تبلیغاتی به جمهوری اسلامی ایران، با ارسال سلاح و پول و فناوری اطلاعات، عراق را تجهیز کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۱۳؛ معاونت سیاسی، ۱۸.</ref> ایجاد استحکامات و موانع و تشکیل خط‌های دفاعی چندلایه و ساخت پناهگاه‌های بتونی در دل خاکریزها از کارهایی بود که صدام حسین پس از این شکست بدان روی آورد<ref>اردستانی، شلمچه، ۶ ـ ۷.</ref> دولت‌مردان عراق در نامه‌ای در ۱۰ تیر ۱۳۶۱ به دبیرکل سازمان ملل، عقب‌نشینی کامل نیروهای خود را از خاک ایران اعلام کردند؛ اما نماینده ایران در سازمان ملل در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت اظهار کرد بر خلاف ادعاهای عراق هنوز بخشی از اراضی ایران در اشغال عراق است و افزون بر این، نیروهای عراقی به حملات خود ادامه می‌دهند.<ref>پارسادوست، منوچهر، نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران، ص۳۲۲.</ref>

کشورهای غربی و عربی در صدد بر آمدند صدام حسین را از گرداب خودساخته بیرون آورند. شمار هیئت‌های اعزامی سازمان‌های بین‌المللی برای آتش‌بس فزونی گرفت<ref>درودیان، سیری در جنگ، ۱/۱۷۰ ـ ۱۸۱.</ref> برخی احزاب و شخصیت‌های داخلی نیز با ادامه نبرد با عراق مخالف بودند و آن را به مصلحت کشور نمی‌دانستند<ref>بازرگان، نقلاب ایران در دو حرکت، ۱۵۴ ـ ۱۶۳؛ یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، آثار و افکار مهندس مهدی بازرگان، ۱/۴۸۳ ـ ۴۹۸.</ref>؛ اما ایران به دنبال صلح تضمین‌شده و پایدار بود<ref>اردستانی، تنبیه متجاوز، ۲۶ ـ ۲۸.</ref> امام‌خمینی با آتش‌بس مخالف<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۳۱۸؛ رحمانی، ۷۵.</ref> و بر آن بود خروج متجاوز از خاک ایران و پرداخت خسارت و اعتراف به تجاوز در صحنه بین‌المللی پیش‌شرط صلح و مذاکره است؛ وگرنه پذیرش صلح تحمیلی، جسارت گردنکشان و گسترش ظلم و فساد در منطقه را در پی خواهد داشت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۳۱۹ ـ ۳۲۱.</ref> ایشان تأکید کرد جنگ ایران برای کشورگشایی و به شرط پیروزی نیست و [[جمهوری اسلامی ایران]] به دنبال وظیفه دینی و ملی وارد میدان نبرد شده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۴۰۵.</ref> و هدف از ادامه نبرد، دفاع از شهرهای ایران در برابر توپ‌ها و موشک‌های رژیم عراق است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۳۹۰.</ref>. ایشان همچنین در پاسخ به برخی احزاب مدعی ملی‌گرایی در پذیرش آتش‌بس، این صلح را امریکایی و برخی هواداران آن را عمّال رژیم پهلوی و امریکا خواند که برای وطن اشک دروغین می‌ریزند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۶۹.</ref>

پس از آزادی خرمشهر و پذیرفته‌نشدن شرایط ایران برای صلح، ورود به خاک دشمن با هدف در دست داشتن نقطه‌ای مهم برای به تسلیم واداشتن [[صدام حسین]] مطرح شد<ref>رحمانی، ۶۱.</ref> امام‌خمینی با توجه به اینکه این امر موجب برانگیخته‌شدن احساسات ملی مردم عراق و حمایت شیوخ عرب از بغداد و دستاویزهای بین‌المللی و آسیب‌رسیدن به مردم می‌شد با آن مخالفت کرد<ref>رحمانی، ۷۴؛ هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۱۶.</ref> از سوی دیگر، فشار افکار عمومی و خود رزمندگان برای تعقیب نیروهای عراقی در داخل خاک عراق بسیار بالا بود<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ص۱۴.</ref>؛ این بود که امام‌خمینی در نهایت با توجه به استدلال‌های کارشناسان آن را پذیرفت<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ص۱۷.</ref> و اجازه داد رزمندگان در مناطق خالی از جمعیت به صورت محدود وارد خاک عراق شوند.<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ص۱۷.</ref>

* دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا، روزها و رویدادها، تهران، رامین، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش؛ رحمانی، قدرت‌الله، بی‌پرده با هاشمی رفسنجانی، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۸۲ش