خداشناسی در آیینه معرفت نفس از دیدگاه امام‌خمینی (کتاب)
خداشناسی در آیینه معرفت نفس از دیدگاه امام‌خمینی کتابی به قلم مهدی گنجور است که به تحلیل نظرات و دیدگاه‌های فلسفی و عرفانی امام‌خمینی در باب معرفت‌شناسی نفس و خداشناسی می‌پردازد. این کتاب در سال ۱۳۹۶ توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، منتشر شده است.
مؤلف
مهدی گنجور، متولد ۱۳۵۹ش، دکترای حکمت متعالیه و دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان می‌باشد. کتب و مقالات زیادی به قلم او منتشر شده است.
محتوا
اهمیت کتاب خداشناسی در آیینه معرفت نفس از دیدگاه امام‌خمینی، تأکید بر اهمیت معرفت شناسی نفس است که تنها راه رسیدن به خداشناسی است. [۱] در این کتاب، نگارنده با استناد به حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» [۲] به رابطه تنگاتنگ بین موضوع پژوهش با حدیث مذکور پرداخته و در این میان خداشناسی فلسفی را در نگاه‌های امام‌خمینی مورد بررسی قرار داده است و شباهت‌هایی بین نفس و ربّ به لحاظ فاعلیت، جامعیت، وحدت و سعه وجودی برقرار کرده است.[۳]
در این پژوهش، امام‌خمینی با تمسک به قاعده امکان اشرف وجود نفس انسانی را به عنوان یک حقیقت مجرد و دارای مراتب اثبات می‌کند.[۴] روش امام‌خمینی در اثبات تجرد نفس روش عقلی، نقلی و مبتنی بر دلایل عقلانی و شواهد قرآنی است، ایشان در باب معرفت الهی و خداشناسی هم قائل به جواز شناخت و تفکر است و هم معتقد به منبع شناخت است؛ یعنی هم از تنزیه و تعطیل پرهیز می‌کند و هم از تشبیه و به نوعی تنزیه در عین تشبیه و تشبیه در عین تنزیه، قائل است. [۵] هرچند انسان قادر به شناخت حقیقت و ذات حق تعالی نیست؛ لکن از طریق شناختن نفس و افعال و صفات آن می‌توان اسماء و صفات حق را شناخت؛ از این رو امام‌خمینی در تبیین تلازم معرفتی نفس و ربّ قرائت‌های مختلفی از حدیث مذکور دارد که عبارتند از:
- قرائت صورت و مثال: یعنی نفس صورت و مثال حق است.
- قرائت نقص و کمال: یعنی توجه به نقص و ذلت نفس، باب معرفت به کمال مطلق الهی است.
- قرائت ظهور: یعنی مقید (نفس) ظهور حق تعالی است.[۶]
در پایان این پژوهش نویسنده با بیان نظریه «آنتروپمورفیزم» یا «خدا انسان انگاری» به معنای خاص خود که خداوند را نوعی از خلق به شمار می‌آورد، معتقد است این نظریه در اندیشه امام‌خمینی جایگاهی ندارد و آنچه در این رابطه مطرح است، تجلی تام الهی در وجود انسان است؛ از این رو امام نفس انسان را مظهر تام ذات حق می‌داند.[۷]
ساختار
کتاب خداشناسی در آیینه معرفت نفس از دیدگاه امام‌خمینی، در یک مقدمه و نُه فصل سامان یافته است:
- فصل اول درباره کلیات بحث نظیر واژه نفس در لغت و در اصطلاح می‌باشد.
- فصل دوم درباره تجرد نفس و دلایل عقلی و شواهد نقلی است.
- فصل سوم درباره معرفت نفس سخن به میان آمده است.
- فصل چهارم درباره شناخت خدا، ادلّه جواز شناخت، ادلّه منع شناخت و ابعاد شناخت خداوند از نگاه امام‌خمینی می‌باشد.
- فصل پنجم در بررسی حدیث «من عرفه نفسه فقد عرف ربّه» که آراء و قرائت‌های فراوانی از آن شده است.
- فصل ششم درباره صفات خلق و معرفت حق می‌باشد.
- فصل هفتم درباره اسباب صعوبت و موانع شناخت می‌باشد.
- فصل هشتم درباره تعریف موانع شناخت خداوند از منظر امام‌خمینی می‌باشد.
- فصل نهم درباره نظریه «آنتروپمورفیزم» می‌باشد.
وضعیت نشر
چاپ اول کتاب خداشناسی در آیینه معرفت نفس از دیدگاه امام‌خمینی، در سال ۱۳۹۶ش توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، منتشر شده است.
پانویس
منابع
- آمدی، عبدالواحد، غررر الحکم و درر الکلم، تحقیق سید جلال‌الدین محدث، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۰ش.
- گنجور، مهدی، خداشناسی در آینه معرفت نفس از دیدگاه امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۶ش.