شرح تعلیقه آیت‌الله العظمی امام‌خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی (کتاب)
شرح تعلیقه آیت‌الله العظمی امام‌خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی، کتابی به قلم عبدالرضا مظاهری است که به روشن‌سازی تعلیقات امام‌خمینی بر شرح فصوص الحکم و جایگاه عرفان نظر ایشان می‌پردازد. این کتاب در سال ۱۳۸۷ توسط نشر علم، منتشر شده است.
مؤلف
عبدالرضا مظاهری، متولد ۱۳۴۱ش، دکترای عرفان اسلامی و عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی می‌باشد. کتب و مقالات زیادی به قلم او منتشر شده است.
محتوا
کتاب شرح تعلیقه آیت‌الله العظمی امام‌خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی، شرحی بر تعلیقات امام‌خمینی بر فصوص الحکم ابن عربی است و هدف از تألیف آن شناساندن جایگاه و چهره عرفانی امام‌خمینی و عمق علمی تعلیقات امام بر فصوص الحکم می‌باشد.[۱] امام‌خمینی در مدت هفت سال نزد استاد خود آیت الله شاه آبادی در حوزه علمیه قم، کتاب شرح فصوص الحکم را خوانده و تعلیقات خود را بر فصوص الحکم تألیف نمود. تعلیقه‌ها ۲۲۸ مورد است که ۳۶ مورد آن مربوط به مقدمه قیصری و مابقی مربوط به متن فصوص است که از فص آدمی شروع می‌شود تا پایان فص ایوبی ادامه می‌یابد.[۲] این تعلیقه‌ها بر حسب موضوع از حجم و مقدار یکسانی برخوردار نیستند، چنانکه در جاهایی که مسائل اختلافی مانند تشبیه و یا تنزیه مطرح بوده و ابن عربی و قیصری هم در آنجا دیدگاه‌های خاصی دارند، تعلیقه‌های امام نیز بلند است؛ ولی در مواردی که جزء اصول مسلم عرفانی است و در آنها اختلاف نظر وجود ندارد، حجم تعلیقه‌ها نیز کمتر می‌باشد؛ بدین لحاظ بلندترین تعلیقه امام در فص نوحی و کوتاه‌ترین آن در فص عیسوی می‌باشد.[۳]
نگاه امام در این تعلیقات را به سه دسته می‌توان تقسیم کرد: دسته اول: آن تعلیقاتی که در آنها با ابن عربی و یا قیصری اختلاف نظر ندارند و فقط متن فصوص یا شرح قیصری را توضیح بیشتری داده و مشکلات آنها را حل می‌نماید. دسته دوم: تعلیقاتی که در صدد شرح آنهاست و اصطلاحات و تعابیر مناسب‌تری پیشنهاد می‌نماید. دسته سوم: آن تعلیقاتی که آنها با دیدگاه شیعه سازگار نیست، ضمن انتقاد از ابن عربی یا قیصری، نظر خود را با استناد به احادیث یا دعاهای ائمه(ع) بیان می‌کند.[۴]
در کتاب حاضر از جمله اختلاف‌نظر بین شارحان فصوص‌الحکم، بحث اسماء مستأثره است که در خارج از صقع ربوبی اثر و ظهوری ندارند. امام‌خمینی نیز معتقد است اسم مستأثر در مقام غیب مطلق، هیچ اثر و مظهری ندارد ولی در مقام احدیت دارای اثر و مظهر است و با استناد به آیات الهی بر این باور است که اسماء مستأثره همانند سایر اسماء الهی در عالم اثر ندارد و دارای مظهر می‌باشند؛ اما مظهر این اسماء مثل خود این اسماء برگزیده حق می‌باشند و کسی بر آنها آگاه نیست.[۵] امام‌خمینی بر این باور است که اسم اعظم هفتاد و سه حرف است که یک حرف آن مستأثر بوده و در علم غیب حق تعالی پنهان می‌باشد.[۶]
ساختار
کتاب شرح تعلیقه آیت‌الله العظمی امام‌خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی، مشتمل بر مقدمه، دیباچه، دوازده فصل و نوزده فص می‌باشد. فصل اول درباره وجود و مرتبه ذات و مقام واحدیت و احدیت می‌باشد. فصل دوم درباره اسماء و صفات الهی و تکثر اسمائی است. فصل سوم درباره اعیان ثابته، فیض اقدس مقدس و ارتباط خاص خداوند با اشیاء و شیئیت ثبوت، سخن به میان آمده است. فصل چهارم درباره جوهر و عرض و انحصار ممکنات در جواهر و اعرض می‌باشد. فصل پنجم درباره عوالم کلی و حضرات خمس عقل اول، نفس کلی و جامعیت اسماء الهی می‌باشد. فصل ششم درباره عالم مثال، فصل هفتم درباره مراتب کشف، فصل نهم درباره حقیقت محمدیه و ربوبیت و عبودیت انسان موجودات و می‌باشد. فصل دوازدهم درباره نبوت و رسالت و ولایت و انواع حمد الهی سخن به میان آمده است. در این نوزده فص، کلمه آدمی، کلمه شیثی، کلمه نوحی، کلمه ادریسی، کلمه ابراهیمی، کلمه اسحاقی و رابطه درجات عبودیت با حیوانیت انسان، کلمه اسماعیلی، کلمه یعقوبی، کلمه یوسفی و بیان خواب و رؤیا و تفاوت رؤیای یوسف با محمد (ص) سخن به میان آمده است و در پایان به فص حکمت غیبی در کلمه ایوبیه و منافات نداشتن دعا با صبر سخن به میان آمده است.
نقدها بر نظریات مؤلف
فصل هشتم و دهم و یازدهم در فهرست کتاب تعلیقه امام‌خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی ملاحظه نشده و نویسنده بعد از فصل هفتم وارد فصل نهم و همچنین بعد از آن وارد فصل دوازدهم شده و توضیحی در این مورد نداده است.
وضعیت نشر
چاپ اول کتاب شرح تعلیقه آیت‌الله العظمی امام‌خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی، در سال ۱۳۸۷ توسط نشر علم، منتشر شده است.
پانویس
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تعلیقات علی شرح فصوص‌الحکم و مصباح‌الانس، قم، نشر مؤسسه پاسدار اسلام، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعاء السحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش.
- مظاهری، عبدالرضا، شرح تعلیقه آیت‌الله العظمی امام‌خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی، تهران، نشر علم، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.