انسان شناسی عرفانی امام خمینی و علامه طباطبائی کتابی به قلم مصطفی خلیلی است که به تبیین و تقریر دیدگاه مبانی انسان شناسی امام خمینی و علامه طباطبائی می‌پردازد و می‌تواند معیار و میزان خوبی برای تقرب عرفان با قرآن و سنت باشد. این کتاب در سال 1395 توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.[۱]، منتشر شده است.
مؤلف
مصطفی خلیلی، متولد 1342ش، دارای تحصیلات حوزوی و کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام می‌باشد. علاوه بر تدریس در حوزه و دانشگاه، کتب و مقالات زیادی به قلم او منتشر شده که «انسان شناسی عرفانی امام خمینی و علامه طباطبائی» از آن جمله است.
محتوا و ساختار
ضرورت و اهمیت بحث انسان شناسی نشان می‌دهد که در نگاه امام و علامه دارای مقام بلند و مهم است. امام خمینی بررسی ابعاد وجودی انسان و راه رسیدن او به کمال را بر اساس متون دینی می‌داند.[۲]. در این کتاب حاضر به بررسی انسان شناسی عرفانی در نگاه امام خمینی و علامه طباطبائی پرداخته و تاکید دارد که این دو شخصیت در موضوعات محوری مباحث عرفانی از قبیل وجودشناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی یکسان و همنواخت نیستند.[۳]. امام خمینی در بررسی ابعاد وجودی انسان بر اساس شریعت محمدی و تحت تاثیر مبانی ابن عربی مشی کرده است؛ امّا در آثار علامه طباطبائی این تأثیر از مکتب ابن عربی مشاهده نمی‌شود بلکه او تلاش کرده تا با توجه صرف به متون قرآنی و روایی از طریق معرفت النفس به معنای‌انسان بپردازد.[۴]. به اعتقاد امام خمینی، انسان موجودی ذو مراتب است که شناخت انسان در حدّ طبیعت، نازل‌ترین مرتبه معرفت از انسانیت است و چون انسان با طبیعت مأنوس است، همین حدّ از معرفت مادی و محسوس در شناخت انسان او را اشباع می‌کند.[۵]؛ در حالی که انسان همین ظاهر نیست که بتوان او را شناخت و تعریفی از او ارائه داد بلکه دارای بعد معنوی است که اصلاً به آن توجه نشده و یا کمتر مورد توجه است.[۶]. هیچ علمی حتی فلسفه که علم اعلی است در این باب قادر نیست تعریفی را که عرفان ارائه می‌کند، تبیین نماید.[۷]. در نگاه امام خمینی انسان موجود پیچیده‌ای است که معنای حقیقی او را جز خدا نمی‌داند، ایشان در این زمینه، براهین محکم و مستدل ارائه می‌دهد. حضرت امام با توجه به مکتب وحی و با تفطن به صعوبت و پیچیدگی هویت انسان، بر این باور است که انسان هم مولود عالم طبیعت و هم ولیده علم الاسماء است، امام بر همین مبنا معتقد است هویت و حقیقت انسان، کون جامع بودن اوست که تمام اسماء و صفات حق را در خود جمع نموده است، از این رو نگاه تک ساحتی به مقام انسان، پنداری باطل و سطحی است؛ زیرا نمی‌توان انسان را مانند سایر موجودات محدود به حدّ خاصی نمود.[۸]. حضرت امام در همین راستا وجود انسان را در عالی‌ترین مراتب هستی می‌داند و برای انسان ظهور و بطونی را معتقد است که مقام ظهور او مربوط به مرتبه نازله دنیایی و مقام بطون او مربوط به مقام اخروی او می‌باشد.[۹].
ساختار
ساختار این کتاب از یک مقدمه و چهار فصل تشکیل شده است: فصل اول درباره کلیات و مفاهیم انسان، مبانی انسان شناسی عرفانی و جایگاه هستی شناسی انسان، می‌باشد. فصل دوم درباره انسان شناسی عرفان در نگاه امام خمینی می‌باشد که در یک مقدمه و شش گفتار سامان یافته است و به مباحثی چون جایگاه انسان، حقیقت انسان، ساحت‌های وجودی انسان، قوای انسان، کمال انسان و انسان کامل پرداخته است. فصل سوم درباره انسان شناسی عرفانی علامه طباطبایی می‌باشد که در یک مقدمه و شش گفتار سامان یافته است. فصل چهارم درباره مقایسه و تحلیل نظر امام خمینی و علامه می‌باشد و به مباحثی نظیر غایت خلقت انسان، فتوحات سه گانه، هستی و هبوط، جلا و استجلا و جامعیت انسان، اشاره شده است.
نقدها بر نظریات مؤلف
از جمله مسائل مهم انسان شناسی عرفانی در نگاه امام خمینی که در این کتاب حاضر مورد غفلت واقع شده است، انسان شناسی سلوکی در نگاه امام می‌باشد.
وضعیت نشر
چاپ اول این کتاب در سال 1395 توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج (وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س))، منتشر شده است.
پانویس
- ↑ س
- ↑ خلیلی، انسان شناسی عرفانی، ص7-8
- ↑ خلیلی، انسان شناسی عرفانی، ص3-4
- ↑ خلیلی، انسان شناسی عرفانی، ص8
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج8، ص434؛ خلیلی، انسان شناسی عرفانی، ص30-36
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج11، ص216
- ↑ خلیلی، انسان شناسی عرفانی، ص36
- ↑ خلیلی، انسان شناسی عرفانی، ص135-136
- ↑ خلیلی، انسان شناسی عرفانی، ص137
منابع
امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم، 1379ش. خلیلی، مصطفی، انسان شناسی عرفانی امام خمینی و علامه طباطبائی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1395ش.