اقلیم خاطرات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| عنوان | اقلیم خاطرات |
| نویسنده | فاطمه طباطبایی |
| ترجمه‌به‌دیگرزبان‌ها | به زبان‌های انگلیسی و ترکی استانبولی |
| تاریخ نگارش | ۱۳۹۰ش |
| سبک | خاطره‌نویسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد صفحات | ۶۱۲ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۰ش |
| نوبت چاپ | اول و دوم |
اقلیم خاطرات، دربردارنده خاطرات فاطمه طباطبایی، عروس امام‌خمینی، به قلم خودشان است که چاپ نخست آن سال ۱۳۹۰ش به‌وسیلۀ پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی منتشر شده است.
معرفی نویسنده
فاطمه طباطبایی (متولد ۱۳۳۳ش، قم)، همسر سیداحمد خمینی، در گرایش عرفان اسلامی دکترا دارد. در مراکز علمی گوناگونی تدریس کرده و عضو هیئت‌علمی، دانشیار و مدیرگروه عرفان پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی است. دارای سوابق شغلی اجرایی، عضویت در مجامع علمی، عضویت در مجامع پژوهشی، عضویت در هیات‌تحریریه مجامع علمی تخصصی و نشریات است. زمینه‌های پژوهشی ایشان نیز عرفان امام‌خمینی و مباحث مرتبط با عرفان اسلامی است. همچنین نگارش چندین کتاب و مقاله را در کارنامه خود دارد. ازجمله: «یک ساغر از هزار» «آوای مکتوب» و چند مقاله علمی ـ پژوهشی.[۱]
اهمیت کتاب
اقلیم خاطرات در زمینه زندگی، خاطرات و سیره عملی امام‌خمینی یکی از مستندترین نوشته‌ها از درون خانه ایشان است. بانو طباطبایی می‌گوید: چیزهایی را که در زندگی با امام از نزدیک تجربه کردم صادقانه در «اقلیم خاطرات» نقل کرده‌ام و هدفم تنها بیان صادقانه خاطرات بود.[۲]
این کتاب که در حوزۀ تاریخ شفاهی بوده، جلوه‌های آموزنده‌ای از زندگی خصوصی امام را آشکار کرده است. کاری که کمتر نوشته‌ای درباره امام توانسته آن را انجام دهد. نویسنده مطالب کتاب را با عکس‌هایی تازه از خانواده خود، خانواده امام‌خمینی و... همچنین اسناد مربوطه، مستند کرده که این به ارزش آن افزوده است. چنان‌که نگارنده می‌گوید: «نقل‌هایم را در بسیاری از موارد با سندها و گفته‌های دیگران مطابقت داده‌ام تا از خطا مصون باشد. کوشش کرده‌ام از تحلیل خودداری کنم و به نقل حدسی نپردازم و اگر ناگزیر بوده‌ام، به گونه‌ای بیان کرده‌ام که خواننده بتواند میان آنچه دیده و شنیده‌ام تفاوت بگذارد.»[۳] از دیگر نکات کتاب وجود پی‌نوشت‌ها، پاورقی‌های توضیحی و نمایه‌های گوناگون در درون و پایان فصل‌هاست که بر غنای آن افزوده است.[۴]
ساختار
کتاب اقلیم خاطرات، که خاطرات سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ش نویسنده را دربردارد و جلد نخست محسوب می‌شود،[۵] با یک فهرست تفصیلی و پیشگفتار آغاز، و در هشت فصل ادامه یافته است.[۶] در پایان هر فصل پی‌نوشت‌هایی برای توضیح و تفسیر بیشتر پیرامون اشخاص، اماکن و ابنیه، آثار و تالیفات، نامه‌ها و پیام‌ها، تبارنامه‌ها و وقایع تاریخی آمده است. همچنین برای شفافیت و توضیح کوتاه پاورقی‌هایی هم دارد. در پایان کتاب نیز خواننده می‌تواند در صورت نیاز از نمایه اشخاص، مکان‌ها، کتاب‌ها و نشریات و نمایه نهادها، حزب‌ها و گروه‌ها استفاده کند.[۷]
- فصل اول، ویژۀ دوران نوجوانی نگارنده و نحوه آشنایی او با خانواده امام‌خمینی و جریان خواستگاری از وی اشاره دارد.
- در فصل دوم نگارنده به خانواده پدری خود پرداخته است. فصل سوم، به شرح روزهای زیبای عمر عروس امام از هنگام پذیرش خواستگاری تا مراسم ازدواج و شروع زندگی مشترک و... اختصاص دارد.
- چهارمین فصل سفر به نجف و نخستین دیدار عروس و پدرشوهر را شرح می‌دهد.
- فصل پنجم که مربوط به دوران بازگشت به ایران است، به معرفی گروهی از یاران و همرزمان سیداحمد خمینی، و زندگی خصوصی امام از زبان خدیجه ثقفی همسر امام پرداخته است.
- فصل ششم «شهادت حاج آقا مصطفی» تشریح، و تحولاتی که در ایران رخ می‌دهد و نیز مشکلاتی که برای ادامه اقامت امام در نجف توسط دولت عراق پیش می‌آید و سفر به پاریس را بیان می‌کند.
- در فصل هفتم شرح روزهای انقلاب در قم و تهران است؛ و بالاخره فصل هشتم به وقایع دوران اقامت امام در نوفل لوشاتو اختصاص دارد.[۸]
منابع کتاب عبارتند از: قرآن کریم، تاریخی بیهقی و صحیفه امام
وضعیت نشر
چاپ اول کتاب اقلیم خاطرات در سال ۱۳۹۰ش، و چاپ دوم آن نیز در همین سال در ۶۱۲ صفحه به‌شکل مصور (رنگی) و در قطع وزیری به همت پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی منتشر و به‌دست نگارنده به خدیجه ثقفی، همسر امام‌خمینی اهدا شده است. سال‌های بعد به چندین چاپ رسیده و به‌وسیلۀ انتشارات پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی به زبان‌های انگلیسی و ترکی استانبولی نیز ترجمه شده است.
نقدها و کاستی‌ها
کتاب «اقلیم خاطرات» بازگوکننده حقایق پیدا و پنهان از گوشه‌هایی از زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی امام‌خمینی است که کمتر کسی چنین به آن پرداخته است. بااین‌حال نقدها و کاستی‌هایی در آن دیده می‌شود. ازجمله: به برخی رابطه‌های سیاسی چهره‌های مطرح با امام‌خمینی پرداخته نشده است، در حالی‌که انتظار می‌رفت توجه شود. از دیگر نقاط ضعف کتاب ابهام درباره نحوه شهادت حاج آقا مصطفی خمینی در عراق است. نگارنده در پیشگفتار گفته‌اند «این کتاب اثری است در حوزۀ تاریخ شفاهی»[۹] بر این ادعا اشکال وارد است. چراکه تاریخ شفاهی، روش و شیوه‌ای در ثبت و نگارش تاریخ معاصر است که یادمانده‌های ذهنی با مصاحبه و پاسخ، بیان شده و ماندگار می‌شود و مصاحبه‌گر فعالانه دخیل است. اما بیان خاطرات بدون مصاحبه‌گر کوشا تاریخ شفاهی نخواهد بود. متن کتاب هم نشانگر گفتگو و مصاحبه نیست. چون هم از پرسش در متن خبری نیست، و هم درونمایه حکایت از قلم مؤلف دارد، نه سخن خاطره‌گو. بنابراین نمی‌توان آن را تاریخ شفاهی دانست.
- برخی اشارات در این کتاب وجود دارد که اغراق‌گویی برخی مورخان است؛ مانند این‌که تعداد کشته‌های جنگ جهانی دوم که ۵۵ میلیون نبوده، بلکه ۱۵ تا ۲۰ میلیون بوده است. همچنین بیان شده نواب صفوی در خانواده روحانی متولد شده که این‌گونه نیست.
- درباره میرزا کوچک‌خان در این اثر اشتباه وجود دارد. جریان جمهوری گیلان در این اثر به میرزا کوچک‌خان نسبت داده شده که درست نیست.
- جریان تبعید امام به ترکیه نیز در کتاب مبهم است. این‌که کدام دادگاه و چگونه با ترکیه هماهنگی شد و یا پس از ۱۱ ماه چه کسی تصمیم گرفت، امام را به عراق بفرستند.
- برخی اطلاعات تاریخی این کتاب کم است که در صورت اضافه‌شدن، بر غنای کتاب خواهدافزود.
طباطبایی ضمن پذیرش برخی ایرادات گفته‌اند: این اثر تلفیقی از خاطره و تاریخ است.
پانویس
منابع
- طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، دوم، ۱۳۹۰ش.