مصطفی اعتمادی
مصطفی اعتمادی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی.
او در سال ۱۳۰۴ش در روستای خواجه در نزدیکی تبریز در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش میرزا علی خواجه‌ای از علما و مدرسان آن سامان بود.[۱] اعتمادی خواندن و نوشتن را نزد پدرش آموخت. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و مقدمات را در زادگاهش نزد پدر آموخت.[۲] او آنگاه برای ادامه تحصیل به تبریز رفت و در مدرسه علمیه حسن پاشا مطول را نزد محمود انصاری و سید ابراهیم میلانی خواند.[۳] لمعه را هم نزد سید ابراهیم تبریزی، سید گانیچی و میرزا فتاح شهیدی فراگرفت.[۴] در درس رسایل هم از شاگردان میرزا محمود دوزدوزانی بود و مکاسب را هم نزد میرزا فتاح شهیدی آموخت.[۵] وی در سال ۱۳۲۵ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر در درس کفایه‌الاصول آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی شرکت کرد.[۶] رسایل را هم نزد میرزا محمود دوزدوزانی فراگرفت و در درس مکاسب از شاگردان میرزا فتاح شهیدی بود.[۷] اعتمادی آنگاه از درس خارج فقه آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمری و خارج اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی (همان) و درس خارج امام خمینی در مسجد سلماسی[۸] و آیت‌الله سید محمد محقق داماد بهره برد؛[۹] بنابراین می‌توان گفت که تا ۱۳۴۰ش که درس امام خمینی از مسجد سلماسی به مسجد اعظم منتقل شد، در درس خارج فقه یا اصول یا هر دو درس ایشان حضور می‌یافت. او همچنین مورد توجه آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری بود و با او ارتباط نزدیکی داشت و از طرف وی به مأموریت‌های تبلیغی اعزام می‌شد که از آن جمله می‌توان به اعزام به شهر سقز در استان کردستان و احداث مسجدی در آن شهر اشاره کرد.[۱۰] اعتمادی در فروردین ۱۳۴۳ از سوی مراجع تقلید (آیات امام خمینی، شریعتمداری و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی) و همراه با جعفر سبحانی به‌عنوان سرپرست طلاب زنجانی و آذربایجانی حوزه علمیه قم تعیین شد.[۱۱]
تدریس و تبلیغ
او هم‌زمان با تحصیل، به تدریس دروس سطح در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و ۵۱ سال به تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت. او از جمله مدرسان درس رسایل بود و در ۳۶ سال[۱۲] به گفته خودش آن کتاب را چهارده دوره ـ هر دوره در سه سال ـ تدریس کرده است.[۱۳] علاوه بر آن، ۱۵ سال کتاب کفایه‌الاصول را در ۵ دوره تدریس کرده است.[۱۴]
هم‌زمان به تبلیغ دین نیز اهتمام ویژه‌ای داشت و در دوران زعامت آیت‌الله بروجردی، بالغ بر بیست سال در ماه محرم به مازندران می‌رفت و به تبلیغ دین در روستای چاله‌چایی بابل می‌پرداخت. همچنین بیست سال نیز در ماه‌های رمضان برای تبلیغ دین به روستای ابراهیم‌آباد بوئین‌زهرا می‌رفت.[۱۵] با آغاز نهضت امام خمینی به حمایت از ایشان پرداخت و در دیدار با امام خمینی، خواستار کسب تکلیف درباره تحصن روحانیان در تهران شد.[۱۶] پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، از غیبت امام خمینی در حوزه علمیه قم به‌مثابه غیبت «نصف حوزه علمیه» تعبیر کرد.[۱۷]
اعتمادی در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۴ با امضای اعلامیه‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی یا در حمایت از امام خمینی، به فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت پهلوی می‌پرداخت.[۱۸] وی که از مدرسان برجسته دروس سطح در حوزه علمیه قم بود، در شهریور ۱۳۴۶، از طرف آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی به عضویت هیئت شش‌نفره نام‌نویسی و اسکان طلاب در مدارس فیضیه و دارالشفای قم درآمد.[۱۹] او در سال ۱۳۵۷ و پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه نیز همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم با ارسال نامه به ژیسکاردستن رئیس‌جمهور آن کشور، از امام خمینی به‌عنوان قائد ۳۵ میلیون ملت مسلمان ایران نام بردند و نسبت به هرگونه اهانتی به امام خمینی هشدار دادند.[۲۰] به سبب این فعالیت‌ها، رفتار او همچون اغلب روحانیان مبارز زیر نظر قرار داشت. ساواک در ۳۰ مهر ۱۳۵۷ فهرستی از روحانیان طرفدار امام خمینی تهیه کرد و نام مصطفی اعتمادی را هم در آن فهرست و به‌عنوان یکی از طرفداران امام خمینی قرار داد.[۲۱] او در ۱۲ دی آن سال به مناسبت سال نو میلادی، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در پیامی به رئیس‌جمهور وقت فرانسه ـ ژیسکاردستن ـ ضمن تبریک سال میلادی جدید به او، از امام خمینی به‌عنوان «رهبر عالی‌قدر جهان اسلام و قائد اعظم و پرچم‌دار نهضت ایرانی ضداستعمار» نام برد و خواستار حمایت دولت و ملت فرانسه از اهداف ایشان که «نجات ملت‌ها از قید بندگی و اشارت است» شد.[۲۲] اعتمادی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های علمی در حوزه علمیه قم ادامه داد.
آثار
آثار علمی او عبارت است از: شرح معالم‌الاصول حسن‌بن‌زیدالدین شهید ثانی؛ شرح الرسائل مرتضی بن محمدامین انصاری، در سه جلد؛ موضح القوانین (شرح قوانین الاصول میرزا ابوالقاسم قمی)؛ شرح کفایه‌الاصول آخوند خراسانی؛ تعلیقه بر فرائد الاصول شیخ مرتضی انصاری؛ شرح مکاسب شیخ مرتضی انصاری؛ شتات الفرائد در حاشیه معالم؛ هدایت الی اسرار الکفایه.[۲۳] مصطفی اعتمادی در ۲۰ اسفند ۱۳۹۴ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط جعفر سبحانی، در حجره ۳۵ صحن مطهر حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.[۲۴]
پانویس
- ↑ شریف‌رازی، ج ۸، ص۱۰۶.
- ↑ «آیت‌الله اعتمادی: استاد باید...»، ۹.
- ↑ دوستی، ص۲۵۳.
- ↑ «آیت‌الله اعتمادی: استاد باید...»، ص۹.
- ↑ دوستی، ص۲۵۳.
- ↑ شریف‌رازی، ج ۸، ص۱۰۶.
- ↑ احمدی زنجانی، ص۴۲.
- ↑ «آیت‌الله اعتمادی: استاد باید...»، ص۹؛ احمدی زنجانی، ص۴۲.
- ↑ احمدی زنجانی، ص۴۲.
- ↑ «آیت‌الله اعتمادی: استاد باید...»، ص۹.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ص۳۵.
- ↑ احمدی زنجانی، ص۴۵.
- ↑ «آیت‌الله اعتمادی: استاد باید...»، ص۹.
- ↑ احمدی زنجانی، ص۴۵.
- ↑ احمدی زنجانی، ص۴۵؛ «حوزه علمیه قم در سوگ...»، ص۴.
- ↑ احمدی زنجانی، ص۴۵؛ «حوزه علمیه قم در سوگ...»، ص۴.
- ↑ «لیله الضرب: اولین...»، ص۱۱۸.
- ↑ (روحانی، ج۱، ص۶۴۲؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۰۹ ـ ۱۱۰٬۱۲۸-۱۳۰؛ سیر مبارزات یاران امام...، ج۳، ص۱۴۱-۱۴۲، ۱۳۲ ـ ۱۳۵، ۱۶۴، ۱۷۲؛ خسروشاهی، ج۳، ص۹۳.
- ↑ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ص۴۷۸.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۴۷۹.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ص۲۹۵-۲۹۸.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۵۲۵.
- ↑ دوستی، ص۲۵۱.
- ↑ انصاری، ص۱۳۷؛ احمدی زنجانی، ص۵۱.
منابع
- آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات
- «آیت‌الله اعتمادی: استاد باید برای ارتباط با شاگردانش وقت کافی بگذارد» (۱۳۹۲)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۸۴، ۲۸ شهریور
- احمدی زنجانی، محمد (۱۳۷۷)، «شیخ مصطفی اعتمادی مدرس صبور»، ستارگان حرم، ج ۳۱، قم، زائر؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۵)، «درگذشتگان: آیت‌الله اعتمادی»، دوماهنامه آینه پژوهش، دوره ۲۷، شماره ۱۵۷، بهار.
- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، پایگاه‌های اسلامی، مدرسه فیضیه، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- «حوزه علمیه قم در سوگ استادی پیشکسوت و خادم: حضرت آیت‌الله اعتمادی به جوار معبود شتافت» (۱۳۹۴)، هفته‌نامه افق حوزه، سال چهاردهم، شماره ۴۵۵، ۲۶ اسفند.
- خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- روحانی، سیدحمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج۱، بی‌جا، دارالفکر ـ دار العلم
- شریف‌رازی، محمد (۱۳۷۰)، گنجینه دانشمندان، ج۸، قم، پیروز.
- سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۲ و۳، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
- «لیله الضرب: اولین چماق‌داری علیه طرفداران امام» (۱۳۷۱-۱۳۷۲)، فصلنامه یاد، شماره ۲۹ و ۳۰، زمستان و بهار.