محسن حرم‌پناهی
حرم‌پناهی، محسن؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محسن حرم‌پناهی در سال ۱۳۰۸ در قم و در خانواده‌ای با پیشینه درخشان علمی به دنیا آمد. پدرش شیخ مهدی حرم‌پناهی و جدش شیخ حسن حرم‌پناهی و جد اعلایش ملاحسین مجتهد قمی از مجتهدان برجسته قم و از شاگردان صاحب جواهر بود و نسبش به ملامحمد کبیر از عالمان برجسته آن سامان می‌رسید (شریف رازی، ج ۲، ۱۳۴ـ۱۳۵؛ «درگذشتگان»، ۱۳۰). پدربزرگ مادری‌اش هم آیت‌الله سید صادق روحانی از مجتهدان برجسته قم بود. محسن حرم‌پناهی در چنین خانواده‌ای به دنیا آمد و از چهار سالگی خواندن و نوشتن را پیش پدرش که از مدرسان دروس حوزوی در قم بود فراگرفت و قرآن و کتب فارسی ازجمله گلستان سعدی را نزد او آموخت. سپس وارد حوزه علمیه قم شد و مقدمات را پیش شیخ غلامحسین فاضل کاشی خواند. در درس قوانین از شاگردان سید رضا بهاءالدینی بود و شرح لمعه را نزد مرحوم شیخ یوسف احدی فراگرفت. در همان زمان به مشهد رفت و مدتی هم در درس شرح لمعه سید احمد مدرس شرکت کرد. آنگاه به قم بازگشت و کتاب مکاسب را نزد آقایان سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و سید محمدصادق شریعتمداری آموخت. در کفایةالاصول هم از شاگردان آقایان سید محمدصادق شریعتمداری و میرزا محمد مجاهدی بود (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ۱۲۸). حرم‌پناهی پس از پایان دوره سطح وارد درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی شد و مدت ۱۴ سال از درس‌های ایشان بهره برد. در کنار حضور در درس‌های ایشان، از درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید محمدتقی خوانساری، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و شیخ محمدعلی اراکی بهره می‌برد (همان؛ شریف رازی، ج ۲، ۱۳۴). مدتی هم از درس خارج اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد استفاده می‌کرد (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۲۸). شریف رازی در زندگینامه مجمل حرم‌پناهی اشاره‌ای به این موضوع نکرده است (شریف رازی، ج ۲، ۱۳۴) و در زندگینامه حرم‌پناهی، درج‌شده در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم به این موضوع اشاره نشده است (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ۱۲۹)، ولی سید حمید روحانی در کتاب بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی از حرم‌پناهی به‌عنوان یکی از شاگردان امام خمینی نام برده (روحانی، ج ۱، ۶۳) و این فهرست به تأیید امام خمینی رسیده بود (صحیفه امام، ج ۳، ۲۱۳ـ۲۱۴). ناصر باقری بیدهندی هم در مقاله‌ای با عنوان «نجوم امت» درباره امام خمینی، فهرست دیگری از شاگردان امام خمینی ارائه داده و حرم‌پناهی را از شاگردان امام دانسته است (باقری بیدهندی، ۱۳۱)، بنابراین می‌توان گفت حضور او در درس امام خمینی قطعی است. با وجود این، درباره حضور او در درس‌های خارج فقه و اصول یا اخلاق امام خمینی گزارشی در دست نیست و می‌توان احتمال داد که او از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی بوده و هم‌زمان با حضور در درس‌های آیت‌الله بروجردی، در درس‌های امام خمینی هم شرکت می‌کرده است. در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، در درس‌های فلسفه و همچنین تفسیر قرآن علامه سید محمدحسین طباطبایی هم شرکت می‌کرد. حرم‌پناهی در کنار تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه قم هم می‌پرداخت و مقدمات، شرح لمعه، شرح منظومه و شرح تجرید، رسائل، مکاسب و کفایه را بارها تدریس کرد. سپس به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. در همان زمان همراه با عبدالرحیم ربانی شیرازی و به دستور آیت‌الله بروجردی به تحقیق پیرامون کتاب وسایل‌الشیعه پرداخت (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۲۹). وی با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، به مبارزه با حکومت پهلوی روی آورد و به‌ویژه با سفر به شهر ورامین، در آنجا به افشاگری علیه حکومت پهلوی دست زد و همچنین با جریان‌های انحرافی مبارزه می‌کرد. به سبب همین سخنرانی‌ها و مبارزات بود که به شهربانی احضار شد و نسبت به ادامه فعالیت‌ها مورد تهدید قرار گرفت. همچنین به شهر آشتیان و رستم‌آباد شمیران سفر کرد و به فعالیت‌های تبلیغی در آن مناطق پرداخت (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۰). پس از آن هم به مبارزاتش ادامه داد و همراه با مدرسان حوزه علمیه قم، اعلامیه‌هایی را در حمایت از امام خمینی و یا انتقاد از حکومت پهلوی امضا می‌کرد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۸۸، ۲۲۲، ۲۳۹، ۲۵۱، ۲۷۲، ۴۳۴، ۴۳۹، ۴۵۰، ۴۵۲، ۴۶۲، ۴۷۶، ۴۹۱، ۴۷۸، ۴۷۹، ۵۰۷).
حرم‌پناهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و از مدرسان درس خارج فقه و اصول بود. همچنین در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عضویت داشت. کتاب‌های سفینةالهدی فی شرح وسیلةالنجاه، تصحیح مسائل‌الشیعه، شرکت در تألیف جامع احادیث الشیعه، مساکن و ملابس، تفسیر آیات‌الاحکام، شرح خطبه همام، حاشیه بر کفایةالاصول، قاعده لاضرر، فوائد رجالیه، رساله در تقیه، رساله در امامت، تقریرات درس فقه آیت‌الله بروجردی ـ طهارت و صلاة، تقریرات درس فقه برخی از استادان.
محسن حرم‌پناهی در دوم مهرماه ۱۳۸۱ در قم از دنیا رفت و پیکرش پس اقامه نماز توسط آیت‌الله محمدتقی بهجت، در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد («درگذشتگان»، ۱۳۱). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ باقری بیدهندی، ناصر (۱۳۶۸)، نجوم امت ۲۸: حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج‌آقا روح‌الله خمینی»، نور علم، شماره ۳۱، تیر؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، ج ۳ (زندگینامه اعضای جامعه مدرسین)، تدوین: سید محسن صالح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «درگذشتگان» (۱۳۸۱)، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۷۶، مهر و آبان؛ روحانی، سید حمید (۱۳۸۱)، نهضت امام خمینی، ج ۱، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی و مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه.