غلامحسین ابراهیمی دینانی

غلامحسین ابراهیمی دینانی

اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۳۱۳ش
زادگاه	روستای دینان نزدیک درچه اصفهان
اطلاعات علمی

غلامحسین ابراهیمی دینانی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

تولد و تحصیلات

غلامحسین ابراهیمی دینانی در سال ۱۳۱۳ش در روستای دینان نزدیک درچه اصفهان به دنیا آمد. او دوران ابتدایی را در همانجا به پایان رساند. سپس تحصیلات حوزوی را با ورود به مدرسه نیمآورد اصفهان آغاز کرد و مقدمات را در آنجا خواند و ادبیات را پیش عباسعلی ادیب حبیب‌آبادی و شیخ محمدعلی حبیب‌آبادی و شرح لمعه و قوانین را نزد شیخ محمدحسن نجف‌آبادی فراگرفت. وی در سال ۱۳۳۳ برای ادامه تحصیل راهی قم شد و در حوزه علمیه قم مکاسب را نزد حسینعلی منتظری خواند. در درس رسائل هم از شاگردان محمد فکور یزدی بود و کفایةالاصول را هم پیش سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی و عبدالجواد جبل‌عاملی اصفهانی فراگرفت. سپس مدت کوتاهی در درس خارج فقه سیدحسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد. مدت شش ماه هم در درس‌های خارج فقه و اصول شیخ محمدعلی اراکی حاضر شد و هم‌زمان مدت یک سال هم از درس خارج فقه سیدمحمد محقق داماد بهره‌مند شد. پس از آن به درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی پیوست. ابراهیمی دینانی به گفته خودش تا زمانی که امام‌خمینی در قم حضور داشت، در درس‌های ایشان شرکت می‌کرد وی در جایی دیگر از حضور ده‌ساله در درس‌های امام‌خمینی سخن گفته است. بنابراین می‌توان گفت که از سال ۱۳۳۳ تا سال ۱۳۴۳ که امام‌خمینی از کشور تبعید شد، در درس‌های ایشان در مساجد محمدیه، سلماسی و اعظم قم حضور می‌یافت. وی درباره نظم امام‌خمینی در تدریس می‌گوید:

«بنده حدود ده سال در درس امام شرکت داشتم. در تمامی این مدت ‎ ‏حتی یک روز را به خاطر ندارم که ایشان ۵ دقیقه تأخیر داشته باشد. ‎ ‏رأس ساعت در کلاس درس حضور پیدا می‌کرد. درس ایشان در مسجد ‎ ‏سلماسی تشکیل می‌شد. اغلب طلبه‌ها نیز به‌موقع به کلاس می‌آمدند و ‎ ‏بعضی‌ها به‌تدریج ملحق می‌شدند. همه افراد در مسجد می‌نشستند.‎ ‏صندلی در کار نبود. همه دوزانو و پشت سر هم می‌نشستند. تقریباً تمام ‎ ‏فضای مسجد پر می‌شد. گاهی آن‌قدر شلوغ می‌شد که طلاب در پله‌ها ‎ ‏می‌نشستند. ایشان به‌موقع درس را آغاز و به‌موقع نیز ختم می‌کرد. به ‎ ‏طلاب اجازه می‌دادند تا سؤالات و اشکالات خویش را بپرسند، اما اگر ‎ ‏کسی می‌خواست با طرح سؤالات بی‌جا و بی‌مورد وقت دیگران را ‎ ‏تضییع کند با یک نهیب ساکتش می‌کردند و به اشکال او پاسخ مناسبی نمی‌دادند تا دیگر سخن نگوید، اما به طلاب فاضلی که اشکالات واقعی ‎ ‏مطرح می‌کردند به‌خوبی پاسخ می‌دادند»

او درباره توجه امام‌خمینی به فقه و اصول و پرهیز ایشان از پرداختن به فلسفه و عرفان در سال‌های حضورش در درس امام‌خمینی می‌گوید:

«بنده در حدود ده سال افتخار شاگردی حضرت امام را در فقه و اصول دارم و تقریباً یک دوره کامل اصول از محضر ایشان استفاده کردم. در زمانی که من شاگرد ایشان بودم، مطلقاً نه فلسفه و عرفان تدریس می‌کردند و نه از آن سخنی به میان می‌آوردند، حتی اگر در این زمینه‌ها سؤال هم از ایشان می‌شد؛ به‌هیچ‌وجه پاسخ نمی‌گفتند، برخلاف فقه و اصول که ایشان در آن دوره به تدریس آن اشتغال داشتند و پاسخگوی همۀ سؤالات مربوط به این دو رشته بودند. با این حال، ما تعدادی بودیم که در روزهای عید ـ وقتی‌که برای زیارت ایشان می‌رفتیم ـ مسائل فلسفی و عرفانی خود را در قالب یک شبهۀ اعتقادی مطرح می‌کردیم، تا احساس تکلیف کنند و علی‌رغم این‌که جواب مسائل عرفانی و فلسفی را نمی‌دادند، به مسائل ما پاسخ می‌گفتند. در واقع، ما با طرح مسائل به این نحو می‌خواستیم نظر ایشان را در باب فلسفه و عرفان بدانیم، ولی ایشان، به فراست، اصل مسئله را درمی‌یافتند و نوعاً سکوت می‌کردند. در همان زمان اگر کسی یک فرع فقهی یا اصولی مطرح می‌کرد، امام وارد بحث می‌شدند»

ابراهیمی دینانی در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، به فراگیری دروس فلسفی نیز می‌پرداخت و بخشی از منظومه ملا هادی سبزواری را پیش حسینعلی منتظری و قسمتی از شرح تجرید را هم نزد ناصر مکارم شیرازی خواند و در شرح منظومه و شرح تجرید از شاگردان شیخ عباسعلی ایزدی نجف‌آبادی بود. وی سپس به محضر درس علامه سیدمحمدحسین طباطبایی راه یافت و از شاگردان خاص او شد. درس فلسفه علامه در دو قسمت متفاوت برگزار می‌شد: درس عمومی اسفار و درس خصوصی اسفار برای عده‌ای معدود. ابراهیمی دینانی در هر دو درس حضور می‌یافت و نتیجه درس‌های خصوصی که شب‌های پنج‌شنبه و جمعه برگزار می‌شد، در قالب کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم توسط مرتضی مطهری تدوین و منتشر شد. او همچنین در جلسات بحث علامه طباطبایی با هانری کربن در تهران حضور می‌یافت گاه‌گاهی هم در درس‌های فلسفه شیخ مهدی مازندرانی شرکت می‌کرد در مدت تحصیل در قم، سه ماه تابستان را به مشهد می‌رفت و در درس خارج فقه و اصول سیدمحمدهادی حسینی میلانی شرکت می‌کرد مدت چهار سال هم در سه ماه تابستان به قزوین می‌رفت و در درس اسفار سیدابوالحسن رفیعی قزوینی شرکت می‌کرد|

تحصیلات دانشگاهی و تدریس در مراکز علمی

ابراهیمی دینانی که تحصیلات جدید خود را به موازات تحصیلات حوزوی تا دریافت دیپلم ادبی ادامه داده بود، وارد دانشگاه تهران شد و در رشته فلسفه به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۴۵ موفق به دریافت لیسانس شد. آنگاه به استخدام وزارت آموزش‌وپرورش درآمد و به همین علت قم را برای همیشه ترک کرد و در تهران مقیم شد و به‌عنوان دبیر، به تدریس در دبیرستان‌های تهران پرداخت. هم‌زمان تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی ادامه داد و با دفاع از پایان‌نامه‌اش با عنوان «وحدت هستی و هستیِ واحد» در سال ۱۳۴۸ موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد در آن رشته شد از جمله استادان او در آنجا می‌توان به مرتضی مطهری، جواد مصلح و حسینعلی راشد اشاره کرد. ابراهیمی دینانی سپس تحصیلات خود را تا دریافت مدرک دکتری در رشته فلسفه در تهران ادامه دادو در سال ۱۳۵۲ به‌عنوان عضو هیئت‌علمی به استخدام دانشگاه فردوسی مشهد درآمد و از آن سال تا ۱۳۶۱ در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس بود. آنگاه به عضویت هیئت‌علمی دانشگاه تهران درآمد و از سال ۱۳۶۲ تدریس در این دانشگاه را آغاز کرد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران سال ۱۳۶۲ و بازنشسته در سال ۱۳۸۷، مدیرگروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۹، استاد دانشگاه تربیت مدرس، استاد دانشگاه مذاهب اسلامی، استاد دانشگاه امام صادق، استاد دانشگاه آزاد اسلامی تهران و کرج، عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، عضو ثابت انجمن حکمت و فلسفه ایران، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، عضو مؤسس، هیئت امناء و مدیر بخش فلسفه اسلامی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران از دیگر فعالیت‌های علمی اوست.

تألیفات

او تاکنون بیش از بیست کتاب و چندین مجموعه مقاله و صدها مقاله نگاشته است و سه بار جایزه کتاب سال را به دست آورده است. برخی از آثار او عبارتند از قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی(در دو مجلد)، دفتر عقل و آیت عشق، سه جلد، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، سه جلد، وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، منطق و معرفت در نظر غزالی، اسماء و صفات حق، معاد، نیایش فیلسوف، درخشش ابن رشد در حکمت مشاء، فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ، فلسفه و ساحت سخن، جلال‌الدین دوانی فیلسوف ذوق التالّه، سخن ابن‌سینا و بیان بهمنیار، معمای زمان و حدوث جهان، از محسوس تا معقول. همچنین چندین کتاب درباره اندیشه‌ها و آرای او نوشته شده است ازجمله: آینه‌های فیلسوف، به کوشش عبدالله نصری و نشر سروش، سرشت و سرنوشت، به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، خرد و خردورزی، به کوشش علی اوجبی و نشر مؤسسۀ خانه کتاب، هستی و مستی به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، شعاع شمس، به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، گفتار حکیم، به کوشش محمدجعفر محمدزاده و نشر امرود، حافظ معنوی، به کوشش کریم فیضی، راز راز، به کوشش کریم فیضی، دُرّ سخن (مجموعه جملات کوتاه از سخنان دکتر دینانی)، به کوشش امیر اسماعیلی.

مقالات

برخی از مقالات ابراهیمی دینانی هم عبارت‌اند از: حکمت متعالیه ملاصدرا در آیینه احادیث، قاضی سعید قمی یکی از حکمای حوزه فلسفی اصفهان، فلسفه هگل در بوته نقد، عالم خیال، شبهه آکل و مأکول، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (دبا)، مقدمه‌ای بر شرح فصوص جندی، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، ع‍ق‍لان‍ی‍ت و م‍ع‍ن‍وی‍ت، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، مفهوم زمان در فلسفه برگسن، علم خداوند به‌جزئیات از دیدگاه علامه طباطبایی و متکلمین، عقل و استدلال در تفکر ابن‌جوزی، پژواک اندیشه‌های فخر رازی و سهروردی در آثار ابن‌کمونه، عدل در نظر شیخ مفید، ادراک خیالی و هنر، سهروردی و اصول فقه، ابن‌طفیل، اندیشه تجدد، آثار و لوازم، اندیشه نقطه پایان ندارد، حدیث نفس، ابداء یا ابتدا، کلام ماتریدی، خمیره ازلی یا حکمت جاویدان از نظر سهروردی، خودآگاهی محصول صور خودآگاهی نیست، خویشاوندی معنوی نیچه و سهروردی، سهروردی فیلسوف ایرانی اسلامی، سهروردی و انکار صفات حقیقیه خداوند، نیایش فیلسوف، عقل مطرود، فلسفه اشراق یا هزاره‌گرایی، فلسفه نوری سهروردی، نور یا وجود و ده‌ها مقاله دیگر.

بعضی از تألیفات او به‌عنوان کتاب برتر یا مورد تقدیر انتخاب شده است؛ ازجمله تقدیرشده در جایزه کتاب سال ۱۳۷۸ برای کتاب ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تقدیرشده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۴ برای کتاب دفتر عقل و آیت عشق، تقدیرشده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۵ برای کتاب درخشش ابن‌رشد در حکمت مشاء، تقدیرشده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۷ برای کتاب نصیرالدین طوسی: فیلسوف گفتگو.