محی‌الدین فاضل هرندی
فاضل هرندی، محی‌الدین؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۱۳ ش در شهر هرند از توابع استان اصفهان متولد شد (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ۹۳). پدرش شیخ یحیی از شاگردان آخوند خراسانی و از مدرسان حوزه علمیه اصفهان بود (قاسمی، ج ۳، ۳۵۶). محی‌الدین فاضل هرندی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در هرند آموخت. در سال ۱۳۲۲ ش به اصفهان رفت و در حوزه علمیه آن شهر ادبیات فارسی و مقدمات را فراگرفت و در سال ۱۳۳۰ ش راهی قم شد. او در قم همراه با دو نفر دیگر در درس خصوصی معالم و مغنی سید مصطفی خمینی شرکت کرد. منظومه ملاهادی سبزواری را هم نزد عبدالله جوادی آملی خواند (یادها و یادمان‌ها، ج ۲، ۳۰۴-۳۰۵). هم‌زمان به تحصیل دروس سطح ادامه داد و در ۱۳۳۷ ش دوره سطح را به پایان رساند و در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی و خارج اصول (دومین دوره تدریس خارج اصول) امام خمینی حضور یافت. از سال ۱۳۳۸ ش نیز در درس خارج فقه (اولین دوره بحث بیع) امام خمینی شرکت کرد و به استفاده از هر دو درس ایشان پرداخت. هم‌بحث‌های او در آن درس‌ها عبارت بودند از محمد مؤمن، محمدعلی گرامی و مرتضی مقتدایی. وی پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد شرکت کرد و پس از ارتحال آیت‌الله محقق داماد، از درس خارج فقه آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و خارج اصول آیت‌الله شیخ محمدعلی اراکی بهره‌مند شد. او هم‌زمان با تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و ابتدا مقدمات، ادبیات، معانی، بیان و منطق را تدریس می‌کرد و از ۱۳۴۰ ش به تدریس شرح لمعه و سپس رسایل و مکاسب مشغول شد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۳۵-۳۳۶).
فاضل هرندی در دهه ۱۳۳۰ ش به همکاری با جمعیت فدائیان اسلام به رهبری سید مجتبی نواب صفوی پرداخت و به عضویت آن گروه مذهبی ـ سیاسی درآمد و از یاران نزدیک سید مجتبی نواب صفوی و سید عبدالحسین واحدی بود. او از ۱۳۴۱ ش به مبارزه علیه حکومت پهلوی پرداخت و در جریان تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و رفراندوم اصول شش‌گانه، به مبارزه علیه حکومت پهلوی ادامه داد (همان، ۳۳۶-۳۳۷). در مهر ۱۳۴۲ و در آستانه آغاز سال تحصیلی حوزه علمیه قم، همراه با جمعی از روحانیان، در نامه‌ای به هیئت دولت، خواستار آزادی امام خمینی و دیگر مدرسان زندانی شدند (یاران امام در آینه...، ج ۲، ۸۱-۸۳؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۴-۱۰۷). او پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور به مبارزه علیه حکومت پهلوی ادامه داد و امضای او زیر برخی از اعلامیه‌های مدرسان حوزه علمیه قم دیده می‌شود (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۶-۱۳۸، ۱۶۳، ۱۶۵، ۱۷۴، ۱۸۹). در خرداد ۱۳۴۹ و پس از درگذشت آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم، ازجمله مدرسانی بود که در نامه‌ای به امام خمینی، درگذشت آن مرجع را تسلیت گفتند (همان، ۲۲۲؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در...، ج ۵، ۳۳۶).
فاضل هرندی پس از درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی، بر دامنه مبارزاتش افزود و با سفر به شهرهایی چون رامهرمز، ماهشهر، آبادان و... به سخنرانی علیه حکومت پهلوی پرداخت (افاضاتی، ۲۱۶). هم‌زمان همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در انتشار اعلامیه‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی و در پشتیبانی از امام خمینی فعال بود. نگاهی به اعلامیه‌های امضاشده توسط او نشان‌دهنده میزان مبارزات او علیه حکومت پهلوی است (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۳۰، ۲۵۱، ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۹، ۳۳۱، ۴۰۵، ۴۲۷، ۴۳۴، ۴۷۶، ۴۸۰، ۴۸۲، ۴۹۱، ۴۹۸). یکی از مهم‌ترین تلگراف‌هایی که به امام خمینی ارسال کرد، تلگراف تسلیت به «زعیم و مرجع عالی‌قدر حضرت آیت‌الله‌العظمی خمینی» پس از رحلت آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم و همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم بود که در آن رحلت آن مرجع را تسلیت گفتند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۲۲؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ۱۶۲-۱۶۳؛ سیر مبارزات یاران امام...، ج ۵، ۳۶۶). تداوم این مبارزات باعث شد تا در اوایل ۱۳۵۷ دستگیر و زندانی شود. او پس از چهار ماه حبس، در تیر ۱۳۵۷ به سبب خونریزی شدید از زندان به بیمارستان شماره چهار شهربانی منتقل و سپس آزاد شد. در رمضان آن سال (مرداد) به شهر سیرجان رفت و در ساماندهی مبارزات مردم آن شهر نقش داشت. ساواک در گزارشی که از فعالیت‌های فاضل هرندی در سیرجان تهیه کرد اعلام نمود که او «در اکثر منابر خود ضمن سخنرانی مذهبی، مردم را تحریک به اقدامات خلاف مصالح مملکتی می‌نموده است و ضمناً از دادن تعهد و ذکر مشخصات خودداری [می‌کرده است]» (افاضاتی، ۲۱۳). او تظاهرات مردم سیرجان را در روز عید فطر رهبری کرد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۳۷) و در آن تظاهرات، تمثال امام خمینی پیشاپیش تظاهرکنندگان حمل می‌شد و جلوه‌ای خاص به تظاهرات بخشیده بود (افاضاتی، ۲۱۴-۲۱۹). در ۳۰ مهر ۱۳۵۷ ش ساواک قم فهرستی از روحانیان طرفدار امام خمینی تهیه و به اداره کل سوم ساواک ارسال کرد و نام فاضل هرندی نیز در آن فهرست دیده می‌شود (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ۲۹۵-۲۹۸). او در محرم همان سال به اهواز رفت و به دلیل سخنرانی‌های انتقادی ممنوع‌المنبر شد. از اهواز به سنندج رفت و در جمع متحصنان مردم آن شهر در مسجد جامع سنندج علیه حکومت پهلوی شرکت کرد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۳۷-۳۳۸). فاضل هرندی پس از ورود امام خمینی به کشور، در کمیته استقبال از امام خمینی مستقر در مدرسه رفاه، با عبدالرحیم ربانی شیرازی و محمدمهدی ربانی املشی همکاری می‌کرد. او در اواخر بهمن ۱۳۵۷ برای تأسیس کمیته‌های انقلاب اسلامی به شهرهای شمال کشور مسافرت نمود و در اسفند ماه همان سال، از سوی امام خمینی به کردستان سفر کرد و به بررسی مشکلات مردم آن استان پرداخت. از اوایل سال ۱۳۵۸ ش از سوی امام خمینی به‌عنوان قاضی شرع شهر قائن منصوب شد و مدت دو ماه در آن شهر به سر برد. سپس به‌عنوان قاضی شرع و رئیس دادگاه انقلاب اسلامی استان سیستان و بلوچستان منصوب شد. در اواخر ۱۳۵۸ ش به دنبال محاصره زندان خرم‌آباد، در سفری به آن شهر، به آن غائله پایان داد. او از سال ۱۳۵۹ ش و با تشکیل ستاد مرکز هیئت‌های هفت‌نفره تقسیم اراضی، به نمایندگی ولی‌فقیه در آن ستاد منصوب شد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۳۷-۳۳۸). در انتخابات میان‌دوره‌ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی از سوی مردم اقلید فارس به نمایندگی برگزیده شد (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ۹۳) و از بدو ورود به مجلس شورای اسلامی به عضویت کمیسیون کشاورزی درآمد و از سوی اعضای آن کمیسیون به ریاست آن برگزیده شد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۳۸). او در دوره دوم مجلس شورای اسلامی از شهر اصفهان نامزد شد و توانست با کسب اکثریت آرا، به آن مجلس راه یابد (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ۲۱۵). در دوره سوم مجلس شورای اسلامی هم نمایندگی مردم اصفهان را بر عهده داشت (همان، ۳۲۹). در دوره دوم نیز ریاست کمیسیون کشاورزی را بر عهده داشت و یک سال نیز عهده‌دار ریاست کمیسیون امور اقتصاد و دارایی مجلس بود. وی در مدت نمایندگی، علاوه بر تصدی ریاست کمیسیون‌های مذکور، در کمیسیون‌های ویژه مجلس شورای اسلامی ازجمله کمیسیون ویژه تدوین و بررسی اساسنامه جهاد سازندگی، کمیسیون خاص ادغام یا تفکیک وظایف وزارتخانه‌های جهاد سازندگی و کشاورزی و کمیسیون خاص بررسی طرح قانونی بخش تعاون در نظام جمهوری اسلامی عضویت داشت. همچنین نمایندگی ریاست مجلس شورای اسلامی در بررسی طرح آمایش زمین را عهده‌دار بود. در دوره اول انتخابات مجلس خبرگان رهبری از سوی مردم استان فارس به نمایندگی برگزیده شد و در دوره دوم آن مجلس نیز نماینده مردم استان اصفهان بود. نظارت بر فعالیت اتحادیه‌های انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا به مدت هشت سال، عضویت در شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، نمایندگی ولی‌فقیه در ستاد عالی امور عشایر مستقر در وزارت کشور در سال‌های ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ ش، نمایندگی جانشین فرمانده کل قوا در کمیسیون حل اختلاف بین سپاه و ارتش در مسائل مربوط به پادگان‌ها و عقبه‌ها، عضویت در شورای عالی کشاورزی، عضویت در هیئت‌مدیره دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با انتخاب رهبر انقلاب اسلامی (آیت‌الله خامنه‌ای)، عضویت چهارساله در شورای عالی کتاب در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت بررسی کتب و تدوین و معیارهای کلی برای نشر کتاب و مسئولیت گروه مبلغان زبان‌دان اعزامی به حج به مدت ۵ سال از دیگر فعالیت‌های اجرایی اوست. وی سال‌ها به تدریس سطوح عالی در حوزه علمیه قم اشتغال داشت (کیانی نهاوندی، ۱۷۶-۱۷۸؛ خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۳۸-۳۳۹؛ «مراسم بزرگداشت ارتحال...»، ۱۳) و کتاب‌های حریم در فقه شیعه، ترجمه و شرح مکاسب در هفده جلد و انفال از تألیفات اوست (خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۴۰؛ کیانی نهاوندی، ۱۶۷). محی‌الدین فاضل هرندی در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۵ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز به امامت حسین وحید خراسانی در صحن بزرگ (اتابکی) حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در حجره شماره ۲۱ به خاک سپرده شد (کیانی نهاوندی، ۱۸۱). منابع: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ افاضاتی، علی (۱۳۸۵)، انقلاب اسلامی در سیرجان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۹)، ج ۱، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ «مراسم بزرگداشت ارتحال آیت‌الله فاضل هرندی در هرند و قم برگزار شد» (۱۳۸۵)، روزنامه کیهان، شماره ۱۸۵۲۵، سوم خرداد؛ کیانی نهاوندی، مسیب (۱۳۸۹)، «محی‌الدین فاضل هرندی»، ستارگان حرم، ج ۲۶ و ۲۷، قم، زائر؛ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲ و ۵، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۴۰: معلم اخلاق آیت‌الله حاج میرزا علی فیض مشکینی اردبیلی (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.