محمدحسن قافی
قافی، محمدحسن؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمدحسن قافی در ۵ شهریور ۱۳۱۴ در یزد به دنیا آمد. او خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را نزد سید ابوالقاسم معلم و سید حسین مدرس فراگرفت. سپس با سفارش شیخ غلامرضا فقیه خراسانی، از علمای برجسته یزد، به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و در مدارس شفیعیه، خان و مصلا مقدمات و دروس سطح را پیش آقایان سید محمد وامق، سید موسی غضنفری، سید علی‌محمد کازرونی، سید محمد مدرسی، سید احمد مدرس و میرزا آقا مدرسی خواند. در همان زمان در کلاس‌های درس اخلاق شیخ غلامرضا فقیه خراسانی و سید موسی غضنفری و سید محمدتقی اوهب از مدرسان درس اخلاق یزد بهره می‌برد. شرح منظومه سبزواری را هم در یزد و پیش جلال‌الدین آیت‌اللهی خواند. آنگاه در درس خارج فقه و اصول سید علی محمد کازرونی در یزد حضور یافت و مدت یک سال از آن درس‌ها بهره برد. قافی سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی در سال ۱۳۳۴ ش به قم رفت و در حوزه علمیه آن شهر به تکمیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های خارج سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی، سید محمد محق داماد و سید کاظم شریعتمداری بهره‌مند شد (مدرسی، ۵۴۴ ـ ۵۴۵). او پس از یک سال به نجف عزیمت کرد، بنابراین در این مقطع مدت یک سال از درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی در مساجد محمدیه و سلماسی قم بهره‌مند شد. او پس از ورود به نجف اشرف در سال ۱۳۳۵ ش، مدت دو سال در حوزه علمیه آن شهر در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید عبدالهادی شیرازی، سید محمود حسینی شاهرودی، سید یحیی یزدی، میرزا حسن هروی یزدی و شیخ حسین حلی حضور یافت. در همان دوران در درس شرح منظومه و اسفار شیخ عباس قوچانی و خارج اسفار شیخ صدرا بادکوبه‌ای حاضر می‌شد. قافی یزدی در سال ۱۳۳۷ ش و در پی فوت برادرش به کشور بازگشت و بار دیگر در قم مقیم شد و از درس‌های خارج فقه و اصول آیات بروجردی، امام خمینی، سید محمد محقق داماد، شیخ عباسعلی شاهرودی، شیخ مرتضی حائری، میرزا هاشم آملی و محمدعلی اراکی بهره‌مند شد. حضور او در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور در آبان ۱۳۴۳ ش ادامه یافت و او در آن درس‌ها در مساجد سلماسی و اعظم قم شرکت می‌کرد. از هم‌مباحثه‌ای‌های او در این دوران می‌توان به آیات سید موسی شبیری زنجانی و حسین نوری همدانی اشاره کرد. قافی در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، در درس‌های تفسیر قرآن و همچنین فلسفه علامه سید محمدحسین طباطبایی بهره می‌برد و هم‌زمان در درس‌های اخلاق سید رضا بهاءالدینی شرکت می‌کرد. محمدحسن قافی در کنار تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه قم مشغول شد و ابتدا برخی از دروس مقدماتی و سطح و همچنین فلسفه را تدریس می‌کرد و از سال ۱۳۵۰ ش هم به تدریس دروس خارج فقه در حوزه علمیه قم پرداخت (مدرسی، ۵۴۴ ـ ۵۴۵). قافی پس از انتخاب امیرعباس هویدا به سمت نخست‌وزیری، در اسفند ۱۳۴۳ ش همراه با علما و محصلان یزدی حوزه علمیه قم، نامه‌ای خطاب به او ارسال کردند و در آن تصویب مصوبه‌های خلاف شرع و قانون اساسی در دولت‌های سابق (دولت امیر اسدالله علم و دولت حسنعلی منصور) را محکوم نمودند و سپس با اشاره به تبعید امام خمینی به خارج از کشور، آن اقدام را برخلاف قانون اساسی و اصل مصونیت مراجع عظام تقلید دانسته، خواستار بازگرداندن ایشان به کشور، الغای قوانین مغایر شریعت و قانون اساسی و آزادی سایر زندانیان شده بودند. آنان همچنین در نامه فوق از نخست‌وزیر وقت خواستند مصوبه‌های خلاف قانون و شرع را ملغی اعلام کند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۵۶ ـ ۱۵۷). در سال ۱۳۴۴ ش هم پس از ورود امام خمینی به نجف اشرف، نامه‌ای را به ایشان نگاشت و خرسندی خود را از حضور ایشان در آن شهر اعلام کرد (مصاحبه نگارنده با آیت‌الله قافی). در اواخر سال ۱۳۴۴ ش و پس آنکه ساواک قم جمعی از روحانیان برجسته و مبارز و استادان حوزه علمیه قم ازجمله حسینعلی منتظری، عبدالرحیم ربانی شیرازی، احمد آذری قمی، علی‌اصغر مروارید و... را دستگیر و شیخ شهاب‌الدین اشراقی داماد و «نماینده مرجع عالی‌قدر مسلمانان جهان حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی» را از قم تبعید کرد، همراه با جمعی از مدرسان و محصلان حوزه علمیه قم، اعلامیه‌ای خطاب به مراجع تقلید شیعه در ایران و عراق صادر کردند و از آنان خواستند مراتب انزجار روحانیت ایران را به اطلاع مقامات مسئول و عاملان دستگیری و تبعید روحانیان برسانند. آنان همچنین خطاب به مراجع تقلید تأکید کردند که در صورت تداوم این وضعیت، «مقدمات یک انفجار عظیم را در قم و سایر شهرستان‌ها فراهم» می‌شود و خواستار اعلام این واقعیت به حکومت پهلوی شدند (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۸۴-۸۶؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۹۸-۱۹۵؛ دوانی، ج ۵، ۱۷۸-۱۷۷). او سپس همراه با جمعی از طلاب و مدرسان حوزه علمیه قم، با ارسال تلگرامی به روحانیان زندانی در تهران، اقدام حکومت پهلوی در دستگیری آنان را محکوم کردند و خواستار آزادی روحانیان در بند شدند. آنان همچنین در آن نامه نگرانی خود را از وضعیت روحانیان دستگیرشده ابراز کردند (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۱۱۵؛ خسروشاهی، ج ۳، ۱۳۰-۱۳۱؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۹۹-۲۰۰). محمدحسن قافی که سال‌ها به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت، در سال ۱۳۶۵ ش و با دعوت جمعی از اهالی یزد و سید روح‌الله خاتمی نماینده وقت امام خمینی در یزد و امام جمعه آن شهر و همچنین سید جواد مدرسی، به زادگاه خویش بازگشت و به تدریس و تبلیغ دین در آن شهر پرداخت. او پس از ۱۵ سال حضور در یزد، بار دیگر در سال ۱۳۸۰ ش به قم بازگشت و به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه آن شهر ادامه داد. در سال ۱۳۸۳ ش هم به دعوت عباسعلی سلیمانی، امام جمعه زاهدان به آن شهر رفت و مدت سه سال به تدریس درس خارج فقه و اصول در آنجا و همچنین تبلیغ دین در آن سامان مشغول بود (مصاحبه نگارنده با آیت‌الله قافی). چند کتاب و رساله فقهی در ابواب طهارت و خمس و نیز مقاله‌ای در موضوع ولایت فقیه (چاپ‌شده از سوی دبیرخانه کنگره شیخ اعظم انصاری) از آثار اوست (مصاحبه نگارنده با آیت‌الله محمدحسن قافی؛ مدرسی، ۵۴۴ ـ ۵۴۶). تأسیس مهدیه در یزد در سال ۱۳۶۶ ش، احیا و بازسازی مسجد راستان آن شهر در سال ۱۳۹۱ ش، تأسیس مدرسه علمیه مولی‌الموحدین در سال ۱۳۹۶ ش در قم، ازجمله فعالیت‌های اجتماعی و عام‌المنفعه اوست (مصاحبه نگارنده با آیت‌الله قافی). محمدحسن قافی یزدی در آبان ۱۴۰۱ در یزد درگذشت و در آستان مقدس امامزاده جعفر ( ع) همان شهر به خاک سپرده شد. منابع: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ مدرسی، سید محمدکاظم (۱۳۸۲)، مفاخر یزد، یزد، بنیاد ریحانه الرسول یزد؛ مصاحبه نگارنده با محمدحسن قافی.