سیدمهدی مرعشی
مرعشی، سید مهدی؛ از شاگردان درس فلسفه و خارج فقه امام خمینی. سید مهدی مرعشی در سال ۱۳۰۴ ش در شهر نجف اشرف و در خانواده‌ای با پیشینه درخشان علمی و مذهبی به دنیا آمد. او به خاندان سادات مرعشی منتسب بود و نسب او به سید قوام‌الدین مرعشی، بنیان‌گذار سلسله مرعشیان در مازندران می‌رسید. پدر او سید محمدرضا مرعشی از روحانیان برجسته نجف اشرف و جدش آیت‌الله محمدباقر مرعشی، از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود که پس از اخذ اجازه از شیخ انصاری، در رفسنجان مقیم شده بود و از عالمان بانفوذ و صاحب‌نام آن سامان محسوب می‌شد (شریف رازی، ج ۲، ۶۰) و اکنون مزارش در علی‌آباد رفسنجان محل زیارت عامه است («درگذشتگان: آیت‌الله مرعشی»، ۱۱۰). مادرش نیز دختر سید اسدالله شیرازی، برادر آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی بزرگ بود. سید مهدی با برادرش سید کاظم از نظر قیافه همسان بودند، به‌گونه‌ای که تشخیص و تمییز آن دو از یکدیگر دشوار بود. آن دو در سراسر دوران تحصیل با هم بودند؛ تا پنج‌سالگی در نجف اشرف مقیم بودند و پس از رحلت پدر، در ۱۳۰۸ ش همراه با خانواده به علی‌آباد سادات در شهر رفسنجان رفتند و دوران ابتدایی را در آن منطقه گذراندند. آن دو در سال ۱۳۱۳ ش راهی قم شدند و مورد توجه آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی قرار گرفتند. سید مهدی مرعشی همراه با برادرش سید کاظم، در حوزه علمیه قم ادبیات را نزد شیخ جعفر صبوری قمی خواند و آنگاه در درس شرح لمعه آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و سید رضا بهاءالدینی شرکت کرد. سپس در درس رسایل و مکاسب مرتضی حائری یزدی حضور یافت و بخش دیگری از مکاسب را هم پیش آیت‌الله سید محمد محقق داماد خواند. هم‌زمان در درس کفایه آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی نیز شرکت می‌کرد. مدتی هم در درس تفسیر قرآن سید محمدباقر قزوینی حضور یافت. درس فلسفه را هم نزد آیات میرزا مهدی امامی مازندرانی آموخت («درگذشتگان: آیت‌الله مرعشی»، ۱۱۰) و آنگاه در درس منظومه امام خمینی شرکت کرد. او همراه با برادرش از شاگردان خصوصی امام خمینی بود (سلسله موی دوست، ۲۲۲؛ خاطرات آیت‌الله...، ۳۱). مسلم ملکوتی در خاطرات خود از حضور سید مهدی و برادرش سید کاظم مرعشی در آن درس در ۱۳۲۳-۱۳۲۴ ش سخن می‌گوید (همان)، بنابراین می‌توان احتمال داد که آنان پیش از آن تاریخ در درس فلسفه امام خمینی حضور می‌یافتند و سال‌ها از آن درس بهره می‌بردند. او آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و همراه با برادرش سید کاظم مرعشی، بخشی از درس خارج فقه را پیش آیت‌الله سید علی یثربی کاشانی در قم و سپس در کاشان خواند و از درس آن مدرس برجسته استفاده فراوانی برد. سپس در درس خارج فقه (خارج بیع مکاسب و خیارات) آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمری حضور یافت (همان) و هم‌زمان در درس خارج فقه آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری و خارج فقه و اصول آیت‌الله سید صدرالدین صدر نیز شرکت می‌کرد (انصاریان خوانساری، ۳۶۰). از سال ۱۳۲۴ ش در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حاضر شد و مدت شش سال از آن درس‌ها بهره‌مند شد. وی در سال ۱۳۳۰ ش همراه برادرش راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف در درس آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی حضور یافت و مدت ده سال به استفاده از درس ایشان پرداخت و آنگاه با یکی از صبیه‌های آن مرجع ازدواج کرد (سید کاظم مرعشی با صبیه دیگر آیت‌الله شیرازی ازدواج کرده بود). وی که از آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری اجازه اجتهاد و از آیات سید عبدالهادی شیرازی، مرعشی نجفی و شیخ آقابزرگ تهرانی اجازه روایت داشت، به تدریس در حوزه علمیه نجف اشرف ادامه داد و پس از مدتی تدریس دروس سطح، به تدریس درس خارج فقه و اصول پرداخت («درگذشتگان: آیت‌الله مرعشی»، ۱۱۰-۱۱۱). او در تیر ۱۳۴۲ ش و در جریان تحصن جمعی از روحانیان سراسر کشور در تهران در اعتراض به دستگیری و محاکمه احتمالی امام خمینی، همراه با جمعی از روحانیان مقیم نجف، در نامه‌ای به سید حسین خادمی، از روحانیان متحصن در تهران، از تلاش‌های او و دیگر روحانیان متحصن تقدیر کردند (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ۳۶). وی پس از استقرار امام خمینی در نجف اشرف، در پذیرش امامت جماعت مسجد شیخ انصاری توسط امام خمینی نقش داشت (صحیفه دل، ج ۲، ۱۲) و با آغاز تدریس خارج فقه (بیع مکاسب) ایشان در آن مسجد، مدتی هم در آن درس حضور یافت (همان، ۶۶؛ سلسله موی دوست، ۱۹۴). او همچنین از افراد مورد اعتماد امام خمینی بود و امام به افرادی که توسط اخوان مرعشی معرفی می‌شدند، اجازاتی در امور شرعیه می‌داد (صحیفه امام، ج ۱، ۴۵۸-۴۵۹، ۴۶۲-۴۶۳، ۴۷۱-۴۷۲، ۴۷۴، ۴۸۴، ۴۹۳-۴۹۴، ۵۰۱- ۵۰۲، ۵۰۸). سید مهدی مرعشی در ۱۳۵۵ ش و در پی سخت‌گیری رژیم بعث به طلاب علوم حوزوی، دستگیر شد، ولی مدتی بعد آزاد گردید (خاطرات سال‌های نجف، ج ۱، ۱۶۸). پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه در مهر ۱۳۵۷، همراه با فضلا و مدرسان حوزه علمیه نجف اشرف با ارسال نامه‌ای به «یگانه زعیم باکفایت عالم اسلام، مرجع تقلید جهان تشیع، حضرت آیت‌الله‌العظمی خمینی»، تأثر خود را از هجرت ناگهانی ایشان از نجف به پاریس اعلام کردند و جدایی از «افاضات عالیه و رهبری‌های خردمندانه و حکیمانه آن حضرت» را دردناک‌ترین مصیبت و خسارتی جبران‌ناپذیر دانستند و سقوط نظام شاهنشناهی و بازگشت دلاورانه امام خمینی به کشور را مسئلت کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۴۰۷-۴۰۸). سپس همراه با جمعی از مدرسان و فضلای حوزه علمیه نجف اشرف در نامه‌ای به والری ژیسکاردستن، رئیس‌جمهور فرانسه، امام خمینی را با عنوان «روح، قلب، جان و امید ۳۵ میلیون توده به‌پاخاسته ایران» معرفی و اعلام کردند «اکنون ۳۵ میلیون ایرانی و فزونی از ۲۰۰ میلیون شیعه و ۷۰۰ میلیون مسلمان غیور و هزاران آزادی‌خواه پیرو هر مسلک و مرام که باشند، در سراسر جهان چشم به طرز رفتار و برخورد شما با شخصیت بزرگ سیاسی دوخته‌اند». آنان در آن نامه از رئیس‌جمهور فرانسه خواستند از ایجاد هرگونه محدودیت و مانعی بر سر راه امام خمینی بپرهیزد تا ایشان برای تحقق بخشیدن به آرمان‌های بلند ملی، انسانی و اسلامی خویش به مبارزاتشان ادامه دهند (همان، ۴۰۹؛ دوانی، ج ۸، ۳۶۰-۳۶۱). او در سال ۱۳۵۹ ش به کشور بازگشت و در شهر قم مقیم شد و به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه آن شهر ادامه داد و دو دوره کامل درس خارج اصول و دو دوره مکاسب (محرمه، بیع و خیارات) را تدریس کرد. هم‌زمان به تألیف آثار علمی می‌پرداخت و از آثار علمی او می‌توان به تقریرات درس خارج آیت‌الله حجت کوه‌کمری (بیع)، تقریرات درس آیت‌الله بروجردی، مناسک حج، حاشیه بر عروه‌الوثقی، شرح کفایه‌الاصول و منهاج المتقین اشاره کرد. او در اول مهر ۱۳۸۴ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی، در مسجد طباطبایی حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد («درگذشتگان: آیت‌الله مرعشی»، ۱۱۰-۱۱۱). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انصاریان خوانساری، محمدتقی (۱۳۹۵)، مرزبان ایمان و یقین، آیت‌الله‌العظمی حاج سید محمدتقی خوانساری، قم، انصاریان؛ خاطرات مسلم ملکوتی (۱۳۸۵)، تدوین: عبدالرحیم اباذری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات سال‌های نجف (۱۳۸۹)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ «درگذشتگان: آیت‌الله مرعشی» (۱۳۸۴)، دوماهنامه آینه¬ پژوهش، شماره¬ ۹۶، بهمن و اسفند؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۸، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، حمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، قم، دارالفکر ـ دارالعلم؛ سلسله موی دوست: خاطرات دوران تدریس امام خمینی (س) به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (۱۳۸۳)، به کوشش مجتبی فراهانی، مقدمه عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)؛ «شمه‌ای از شرح‌حال مرجع عالی‌قدر و فقیه والامقام، عالم زاهد و بقیۀ السلف، مرحوم حضرت آیت‌الله‌العظمی سید کاظم اخوان مرعشی» (۱۳۹۳)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۲۵، ۱۹ تیر؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه دل، مطالب و خاطرات مکتوب از شاگردان امام خمینی (۱۳۸۵)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، خادم شریعت: شرح مبارزات حضرت آیت‌الله سید حسین خادمی (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.