سیدمحمد موسوی‌نژاد
موسوی‌نژاد، سید محمد؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. سید محمد موسوی‌نژاد در دی سال ۱۳۱۰ در روستای ابرده از ییلاقات شهر مشهد در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد. او خواندن و نوشتن را در زادگاهش و در مکتب‌خانه فراگرفت. آنگاه با راهنمایی دایی‌اش سید حسین شمس خراسانی، راهی مشهد شد («مختصر از زندگینامه حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد»، ۵) و در حوزه علمیه آن شهر، به فراگیری دروس حوزوی پرداخت. درباره استادان او در دوره‌های مقدمات و سطح اطلاعاتی در دست نیست و شریف رازی در زندگینامه موسوی‌نژاد، صرفاً بر استفاده او از استادان حوزه علمیه مشهد اکتفا کرده است (شریف رازی، ج ۷، ۱۷۴-۱۷۵). همچنین در یادنامه او که توسط پایگاه اطلاع‌رسانی منتسب به موسوی‌نژاد منتشر شده است، صرفاً بر گذراندن دروس مقدمات و سطح در مشهد اشاره شده است («مختصر از زندگینامه حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی نژاد»، ۵). شریف رازی درباره حضور او در درس‌های خارج فقه استادان حوزه علمیه خراسان سخنی نگفته است (ج ۷، ۱۷۴) ولی در یادنامه او، از آیات سید محمدهادی حسینی میلانی، شیخ مجتبی تهرانی، میرزا جواد آقا تهرانی و شیخ حسنعلی مروارید به‌عنوان استادان دوره خارج فقه و اصول یاد شده است (همان). می‌توان احتمال داد که به‌جز آیت‌الله میلانی که استاد درس خارج فقه و اصول بود، دیگر افراد فوق، از استادان دوره سطح موسوی‌نژاد در دهه ۱۳۳۰ ش بودند. موسوی‌نژاد سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف، تحصیلات حوزوی را پی گرفت. درباره سال عزیمت او به عراق گزارشی در دست نیست، ولی با استناد به حضور او در درس آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی، درگذشته در سال ۱۳۴۱ ش، می‌توان احتمال داد که وی در اواخر دهه ۱۳۳۰ ش و در نخستین سال‌های دهه ۱۳۴۰ ش راهی عراق شده بود. او در حوزه علمیه نجف اشرف، دروس خارج فقه و اصول را نزد آیات سید عبدالهادی شیرازی، سید محسن طباطبایی حکیم، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید محمود حسینی شاهرودی و امام خمینی تکمیل کرد. موسوی‌نژاد در سال ۱۳۴۹ ش، به کشور بازگشت («مختصر از زندگینامه حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد»، ۵)، بنابراین می‌توان احتمال داد که وی در سال‌های ۱۳۴۴-۱۳۴۹ ش که درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی در مسجد شیخ انصاری معروف به مسجد ترک‌ها در نجف اشرف برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد. موسوی‌نژاد در سال ۱۳۴۹ ش، به‌دلیل ضعف بینایی، به کشور بازگشت و در شهر مشهد مقیم شد. احمدی شاهرودی، از شاگردان موسوی‌نژاد، از تدریس درس لمعه توسط موسوی‌نژاد سخن گفته است، ولی محل تدریس او را مشخص نکرده است («آیت‌الله احمدی شاهرودی: آیت‌الله موسوی‌نژاد از نظر علمی از افراد نادر بود»، ۷). به نظر می‌رسد وی در حوزه علمیه نجف اشرف و حین تحصیل دروس خارج فقه و اصول، درس فوق را تدریس می‌کرد. همچنین می‌توان احتمال داد که پس از استقرار در مشهد هم به تدریس لمعه در حوزه علمیه مشهد می‌پرداخت. همچنین یکی از شاگردان او، از تدریس کتاب‌هایی چون تحف العقول و مکاسب در حوزه علمیه مشهد سخن گفته است («شخصیت‌شناسی مرحوم آیت‌الله موسوی‌نژاد از بیان حجت‌الاسلام‌والمسلمین ربانی بیرجندی»، ۱۳). وی سپس به توصیه میرزا جوادآقا تهرانی، مدرسه‌ای را در آن شهر بنیان نهاد («مختصر از زندگینامه حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد»، ۵). این مدرسه که به مدرسه حاج‌آقا موسوی‌نژاد معروف است، از مدارس مهم و برجسته مشهد به شمار می‌رود و هر سال، پذیرای ده‌ها مشتاق دروس حوزوی است (موسوی‌نژاد، ۳). وی اداره آن مدرسه را بر عهده داشت. همچنین به تدریس در آن مدرسه پرداخت («مختصر از زندگینامه حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد»، ۵). ازجمله درس‌هایی که به تدریس آن اهتمام داشت، درس اخلاق بود؛ به‌گونه‌ای که طلاب پیش از آغاز درس، در کلاس اخلاق شرکت می‌کردند و در صورت عدم حضور، مورد مؤاخذه قرار می‌گرفتند («شخصیت‌شناسی مرحوم آیت‌الله موسوی‌نژاد از بیان حجت‌الاسلام‌والمسلمین ربانی بیرجندی»، ۱۳) و به گفته یکی از شاگردانش، این درس را با برنامه صبحگاه در پادگان مقایسه می‌کرد («حجت‌الاسلام‌والمسلمین قائمی از اساتید سطوح عالی حوزه مشهد»، ۱۴). همچنین به تدریس تفسیر قرآن، فقه و حدیث هم اهتمام داشت («شخصیت‌شناسی مرحوم آیت‌الله موسوی‌نژاد از بیان حجت‌الاسلام‌والمسلمین ربانی بیرجندی»، ۱۳).
موسوی‌نژاد در جریان نهضت امام خمینی، از آن حمایت می‌کرد و برخی از اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌ها را به رؤیت مراجع و روحانیان می‌رساند و در امضا گرفتن از علما برای اعلامیه‌ها علیه حکومت پهلوی یا حمایت از امام خمینی فعال بود. همچنین در حفاظت از اموال مردم و دولت در جریان انقلاب اسلامی در مشهد فعال بود («حجت‌الاسلام‌والمسلمین فاضلی‌نژاد: ناگفته‌هایی از زوایای شخصیتی استاد»، ۱۲). قائمی، از شاگردان موسوی‌نژاد، ادعا می‌کند که یکی از ویژگی‌های موسوی‌نژاد، پرهیز از حضور علنی در مبارزات با هدف حراست و حفاظت از مدرسه علمیه خویش بود و به همین علت مخفیانه در تظاهرات و راهپیمایی‌ها شرکت می‌کرد؛ موضوعی که پس از رحلت امام خمینی، بسترساز پاره‌ای سخت‌گیری‌ها علیه او شد و موسوی‌نژاد مجبور شد بخشی از مبارزات خود را برای یکی از شاگردانش بازگو کند («حجت‌الاسلام‌والمسلمین قائمی از اساتید سطوح عالی حوزه مشهد»، ۱۴) اما در اسناد ساواک، به مبارزات او اشاراتی شده است. ازجمله وی در جریان ۲۵ اسفند ۱۳۵۶ و در آستانه چهلم شهدای ۲۹ بهمن تبریز، همراه با جمعی از روحانیان مشهد و در اعتراض به حکومت پهلوی، عید نوروز سال ۱۳۵۷ را تحریم کردند و اعلامیه‌ای را هم در این زمینه انتشار دادند (یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۵۵، ۴۴۷). این گزارش نشان می‌دهد که وی در صحنه مبارزه حضور داشت و اعلامیه‌هایی را هم امضا می‌کرد.
موسوی‌نژاد پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مدرسه خود را به ستادی برای تبلیغ نامزدهای مجلس خبرگان قانون اساسی تبدیل کرد. او از پذیرش سمت دولتی و حکومتی خودداری کرد و همه تمرکز خود را بر اداره مدرسه خود معطوف نمود و بر تحصیل طلاب تأکید می‌کرد. تأکید او بر تربیت طلاب و امر تحصیل آنان به اندازه‌ای بود که از برگزاری برخی مناسبت‌های مذهبی ـ سیاسی در مدرسه جلوگیری می‌کرد و همین مسئله باعث شده بود تا اتهاماتی متوجه او شود («حجت‌الاسلام‌والمسلمین فاضلی‌نژاد: ناگفته‌هایی از زوایای شخصیتی استاد»، ۱۲). با وجود چنین اتهاماتی، موسوی‌نژاد به اداره مدرسه علمیه خویش ادامه داد و آنجا را به یکی از مهم‌ترین مراکز علمی خراسان تبدیل کرد. او همچنین صندوق قرض‌الحسنه‌ای را در مشهد بنا نهاد و همچنین صندوق تعاونی را در آن شهر تأسیس کرد (شریف رازی، ج ۷، ۱۷۵). سید محمد موسوی‌نژاد در ۲۵ فروردین ۱۳۹۵ در مشهد درگذشت («مختصر از زندگینامه حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد»، ۵) و در همان شهر به خاک سپرده شد (ویژه‌نامه چهلمین...، ۱). منابع: «حجت‌الاسلام‌والمسلمین قائمی از اساتید سطوح عالی حوزه مشهد» (۱۳۹۵)، ویژه‌نامه چهلمین روز درگذشت استاد اخلاق و مدیر برجسته حوزه علمیه خراسان حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد، بی‌جا، پایگاه اطلاع‌رسانی مدرسه آیت‌الله موسوی‌نژاد؛ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین فاضلی‌نژاد: ناگفته‌هایی از زوایای شخصیتی استاد»(۱۳۹۵)، ویژه‌نامه چهلمین روز درگذشت استاد اخلاق و مدیر برجسته حوزه علمیه خراسان حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد، بی‌جا، پایگاه اطلاع‌رسانی مدرسه آیت‌الله موسوی نژاد؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۷، تهران، اسلامیه؛ «شخصیت‌شناسی مرحوم آیت‌الله موسوی‌نژاد از بیان حجت‌الاسلام‌والمسلمین ربانی بیرجندی» (۱۳۹۵)، ویژه‌نامه چهلمین روز درگذشت استاد اخلاق و مدیر برجسته حوزه علمیه خراسان حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد، بی‌جا، پایگاه اطلاع‌رسانی مدرسه آیت‌الله موسوی‌نژاد؛ «مختصر از زندگینامه حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد»(۱۳۹۵)، ویژه‌نامه چهلمین روز درگذشت استاد اخلاق و مدیر برجسته حوزه علمیه خراسان حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد، بی‌جا، پایگاه اطلاع‌رسانی مدرسه آیت‌الله موسوی‌نژاد؛ موسوی‌نژاد، سید مرتضی (۱۳۹۵)؛ ویژه‌نامه چهلمین روز درگذشت استاد اخلاق و مدیر برجسته حوزه علمیه خراسان حضرت آیت‌الله سید محمد موسوی‌نژاد، بی‌جا، پایگاه اطلاع‌رسانی مدرسه آیت‌الله موسوی‌نژاد؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۵۵، آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی (۱۳۹۴)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.