محمدصالح کمیلی

محمدصالح کمیلی، از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی.

تولد و تحصیل

محمدصالح کمیلی در سال ۱۳۲۰ش در شهر سامرا در کشور عراق به دنیا آمد. پدرش متولد مشهد بود و از دوران جوانی در سامرا مقیم شده بود و از عالمان آن شهر بود. کمیلی از سن پنج سالگی خواندن و نوشتن را نزد پدرش آغاز کرد. از ده‌سالگی به فراگیری دروس حوزوی روی آورد و بخشی از مقدمات را نزد پدرش در مدرسه علمیه میرزای شیرازی در سامرا خواند. در کنار تحصیل، از همان ایام نوجوانی به منبر می‌رفت و در حرم امامین عسکریین در سامرا به سخنرانی می‌پرداخت. کمیلی در سال ۱۳۳۵ش و پس از پنج سال تحصیل در مدرسه فوق، راهی نجف اشرف شد و در مدرسه خلیلی کبری به فراگیری دروس حوزوی مشغول شد. درحالی‌که یک سال از تحصیلش در حوزه علمیه نجف می‌گذشت، به ایران آمد و در شهر ری مقیم شد. در آنجا هم علی‌رغم سن کمی که داشت، به منبر می‌رفت. مدتی را نیز در قم مقیم شد و بخش دیگری از تحصیلات حوزوی را آنجا خواند. مدتی هم در مشهد به تحصیل دروس حوزوی اشتغال داشت، ولی با توجه به حضور کوتاهش در ایران، درباره استادانش در قم و مشهد گزارشی در دست نیست و وی در زندگینامه خودنوشت در سایت شخصی خود به نام استادانش در این مقطع اشاره‌ای نکرده است.

کمیلی، پس از مدتی حضور در ایران، به نجف اشرف بازگشت و به تکمیل دروس مشغول شد و دروس سطح را در حوزه علمیه آنجا و نزد میرزا احمد تبریزی، محمد داوری اصفهانی، میرزاعلی تبریزی غروی، مجتبی لنکرانی، ابوالقاسم داوری اصفهانی، سید نصرالله مستنبط و عبدالرسول جواهری تکمیل کرد. همچنین پیش از ورود به درس خارج فقه، به دستور سید محسن حکیم به لبنان سفر کرد و پس از آشنایی با سید موسی صدر، در یکی از روستاهای جنوب لبنان به نام «تمنین التحتا» به تبلیغ پرداخت. پس از آن، مدت هشت سال و در موسم تبلیغ، به نمایندگی از آیت‌الله حکیم در لبنان، به انجام امور دینی مشغول بود و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خود را در کشور مذکور و بعضی دیگر از کشورها ادامه می‌داد.

محمدصالح کمیلی آنگاه در درس‌های خارج فقه و اصول میرزا باقر زنجانی و سید ابوالقاسم موسوی خویی و درس خارج فقه امام خمینی شرکت کرد. او درباره حضورش در درس امام خمینی می‌گوید:

«...امام خمینی در حوزه علمیه نجف اشرف درس خارج مکاسب را در مسجد ترک‌ها معروف به مسجد شیخ انصاری(ره) در بازار قبله شروع فرمودند و این‌جانب در درس ایشان شرکت کردم و تقریرات درس آن مرحوم را نوشتم و بحمدالله موجود می‌باشد. ضمناً نکته جالبی را که برای این‌جانب و عموم طلاب درس ایشان لذت‌بخش بود، آنکه در مجلس درس از یک گوشه مسجد فرزند ارشد ایشان مرحوم آیت‌الله سید مصطفی خمینی(ره) به پدر اشکال درسی می‌گرفت و ایشان از بالای منبر پاسخ فرزند خود را می‌دادند. وقتی این پرسش و پاسخ گرم می‌شد برای عموم لذت‌بخش بود، از آنجا که یک پدر با فرزند خود بحث اجتهادی و علمی راه می‌اندازند... . درهمان ایام درس، به خاطر دارم ایشان چهارشنبه‌ها به مناسبت اوضاع ایران، صحبت‌هایی از حیث سیاسی و اجتماعی ایراد و طلاب سخنان ایشان را روی نوار ضبط می‌کردند. همچنین در درس خارج ولایت فقیه که جزئی از کتاب مکاسب شیخ انصاری بود، شرکت داشتم و آن‌وقت هم، ایشان خیلی پرحرارت مطالب فقهی درس خارج را با اوضاع روز تطبیق می‌دادند و این درس‌ها مجموعه‌ای شد که بعداً به‌صورت کتاب درآمد و به زبان‌های مختلف هم ترجمه شد».

با استناد به این گزارش، می‌توان گفت که در سال ۱۳۴۸ش که امام خمینی درس ولایت‌فقیه را ایراد کردند، از آن درس بهره می‌برده است.

کمیلی در سال ۱۳۵۶ش به ایران آمد، بنابراین می‌توان احتمال داد که از سال ۱۳۴۸ش و شاید پیش از آن در درس امام خمینی حضور می‌یافته و این حضور تا سال ۱۳۵۶ش استمرار داشته است. در مدت تحصیل در حوزه علمیه نجف، به تدریس برخی دروس حوزوی نیز می‌پرداخته است. وی همچنین در انتقال جزوۀ ولایت فقیه امام خمینی به ایران نقش داشت. کمیلی این جزوه را از طریق کویت به آبادان منتقل و در ایران توزیع کرده بود. او از همان سال، در حوزه علمیه قم در درس‌های خارج فقه و اصول سید محمدرضا گلپایگانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی شرکت کرد. هم‌زمان، در درس‌های فلسفه سید رضا صدر، محمدعلی سرابی و حسن حسن‌زاده آملی هم شرکت می‌کرد. در سیر و سلوک و عرفان از شاگردان سید هاشم حداد بود. وی در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، به مبارزه با حکومت پهلوی هم می‌پرداخت.

فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی

محمدصالح کمیلی در سال ۱۳۵۹ش وارد دانشکده عالی قضایی قم شد و نزد میرزا علی‌اکبر مشکینی، ناظمی بروجردی، عبدالله جوادی آملی و محمد مومن قمی، برخی از دروس فقهی و قضایی را خواند و موفق به اخذ لیسانس حقوق قضایی شد. نمایندگی مراجع وقت در قم، مسئول عقیدتی ـ سیاسی در سراوان زاهدان، مسئول عقیدتی کمیته و شهربانی و ژاندارمری انقلاب اسلامی در سیستان و بلوچستان، مسئول فرهنگی کمیته امداد امام شمیرانات، مسئول عقیدتی ـ سیاسی سپاه یکی از مناطق تهران، مسئول گزینش و مصاحبه دانشجویان دانشگاه نیروی هوایی تهران و مسئول عقیدتی لجستیک دانشکده پزشکی سپاه تهران، ازجمله سمت‌های او از پس پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بوده است.

وی، هم‌زمان با فعالیت در نهادهای فوق، برای تبلیغ دین به کشورهای سوریه، پاکستان، مصر، کویت، عراق و لبنان نیز می‌رفت. هم‌زمان در ایران هم در شهرهای نظرآباد کرج، شهرکرد، اصفهان، سراوان، زاهدان و نیز یوسف‌آباد و یافت‌آباد تهران به فعالیت‌های تبلیغی می‌پرداخت.

او هم‌زمان به تدریس دروس حوزوی در حوزه‌های علمیه مشهد مقدس، ایلام، خوانسار، و نیز در حوزه‌های شهرک ولیعصر، حوزه خواهران حضرت خدیجه، زینبیه، شاه‌آبادی، حضرت حجت(ع) و امام حسین(ع) تهران می‌پرداخت. هم‌اکنون نیز کرسی درس او در سطوح مختلف برقرار است. همچنین با توجه به تعیین رتبه معادل دکترای او، در دانشگاه‌های مختلف ازجمله: دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علمی کاربردی، دانشکده هوایی، دانشکده افسری نیروی انتظامی تهران، دانشکده شهید محلاتی قم، دانشکده پزشکی سپاه تهران، دانشکده فنی مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه شاهد تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان و مدارس مرکز جهانی علوم انسانی تدریس کرده است.

تألیفات

تألیفات کمیلی عبارت‌اند از: تقریرات درس خارج فقه امام خمینی، تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله خویی، تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله خویی، درس خارج آیت‌الله میرزا باقر زنجانی، تقریرات درس خارج آیت‌الله گلپایگانی، کشکول العارفین (عربی)، المطالب السلوکیه، مشکات دل، الزنا و اثره السیئ فی المجتمع (مخطوط عربی)، ، سرداران اسلام، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، کشکول المطالب (فارسی)، المجالس و المراثی الحسینیه (عربی و فارسی)، مفاتیح السلوک، ترجمه فارسی کتاب التنصیر لغز و العالم الاسلامی و ترجمه زندگینامه عدی بن حاتم طایی، حداد در آیینه حداد (زندگینامه و احوالات سید هاشم حداد)، صد منزل دل و مفاتیح السلوک.

منبع

• «زندگینامه آیت‌الله کمیلی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله کمیلی خراسانی، تاریخ بازدید: ۲۳ مرداد ۱۴۰۳ش.