مرتضی اشرفی شاهرودی
مرتضی اشرفی، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی.
مرتضی اشرفی معروف به اشرفی شاهرودی در ۱۳۱۲ ش در نجف اشرف به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله شیخ محمدعلی معروف به شیخ آقابزرگ اشرفی شاهرودی از شاگردان شیخ محمدحسین نائینی و آقا ضیاءالدین عراقی و از مدرسان و مجتهدان بنام حوزه علمیه نجف اشرف بود که در سال ۱۳۱۳ ش به دستور آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی، راهی خراسان شد و به تدریس در حوزه علمیه مشهد پرداخت. آیت‌الله آقابزرگ اشرفی، به سبب مشارکت در قیام مردم مشهد در مسجد گوهرشاد و در اعتراض به سیاست رضاشاه در اتحاد لباس، دستگیر و به شاهرود تبعید شد (شریف رازی، ج ۵، ۳۶۰-۳۶۳). مرتضی اشرفی هم در همان سال همراه خانواده راهی زادگاه پدری شد و خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌های آنجا فراگرفت. دوره ابتدایی را هم در مدرسه ملی نصرتی و یکی از دبستان‌های دولتی شاهرود سپری کرد. او آنگاه به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقدمات و بخشی از دروس سطح را در شاهرود و نزد پدرش و برخی دیگر از استادان حوزه علمیه شاهرود که زیر نظر پدرش اداره می‌شد خواند (شریف رازی، ج ۵، ۳۶۳). او در سال ۱۳۲۶ ش به مشهد رفت و در حوزه علمیه آنجا، دروس ادبیات را نزد محمدتقی ادیب نیشابوری خواند. دروس سطح را هم پیش آقایان میرزا احمد مدرس یزدی، شیخ هاشم قزوینی، میرزا حسین فقیه سبزواری و شیخ مرتضی قلعه‌نوری خواند. هم‌زمان با حضور در درس‌های فوق، حکمت و فلسفه را نزد میرزا جواد تهرانی و شیخ سیف‌الله عیسی می‌آموخت. او از سال ۱۳۳۳ ش در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدمحمدهادی حسینی میلانی که در مشهد مقیم شده بود و دایره بحث گسترده بود، شرکت کرد. پس از سه سال حضور در درس آیت‌الله میلانی، برای ادامه تحصیلات دروس عالیه فقه و اصول عازم حوزه علمیه نجف اشرف شد. اشرفی شاهرودی در حوزه علمیه نجف در درس خارج اصول آیت‌الله میرزا باقر زنجانی شرکت کرد. سپس از درس خارج اصول آیت‌الله سیدابوالقاسم موسوی خویی بهره‌مند شد. در درس خارج فقه هم از شاگردان آیات سیدمحمود حسینی شاهرودی، سیدابوالقاسم موسوی خویی، میرزا حسن موسوی بجنوردی و آقا شیخ حسین حلی بهره برد. او در کنار تحصیل در حوزه علمیه نجف اشرف، به فعالیت‌های سیاسی نیز می‌پرداخت. در مهر ۱۳۴۴ و در جریان مهاجرت امام‌خمینی از ترکیه به عراق، همراه با جمعی از طلاب علوم حوزوی، از مستقبلان ایشان بود و در دیدار ایشان با برخی از علما و مراجع تقلید نجف حضور داشت و گزارشی خواندنی از این استقبال و دیدارها نگاشت. پس از تشکیل درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف، پای درس ایشان نشست و از درس‌های امام‌خمینی بهره‌مند شد. وی همچنین ازجمله افرادی بود که در بحث ولایت‌فقیه، در درس امام‌خمینی حاضر بود و خود بر حضور در این درس تأکید کرده است: «ابحاثی از بیع را که روزها در مسجد شیخ انصاری (قده) القا می‌فرمودند، از محضرشان بهره‌مند بودم. ابحاث ولایت‌فقیه و تا آخر بیع و مقداری از ابحاث خیارات را در درس شرکت داشتم» (صحیفه دل، ج ۲، ۱۷-۱۸). وی سپس اجازه تصدی در امور حسبیه از امام‌خمینی دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۴۹۳). همچنین مورد اعتماد امام‌خمینی بود و امام‌خمینی به برخی از افرادی که توسط او و برادرش مصطفی اشرفی شاهرودی معرفی شده بودند، اجازاتی در امور شرعیه داده بود (صحیفه امام، ج ۱، ۴۸۰، ۴۸۴ و ۴۹۰).
اشرفی شاهرودی پس از رحلت پدرش در سال ۱۳۵۳ ش، به شاهرود بازگشت و برای همیشه در آن دیار ماندگار شد؛ بنابراین می‌توان گفت که از سال ۱۳۴۴ ش تا ۱۳۵۳ ش در درس خارج فقه امام‌خمینی شرکت می‌کرده است. او که اجازه اجتهاد خود را از آیت‌الله خویی، آیت‌الله بجنوردی و آیت‌الله سیدعبدالاعلی سبزواری دریافت کرد، هم‌زمان با تحصیل در نجف اشرف، به تدریس برخی دروس در آنجا نیز می‌پرداخت. پس از ورود به شاهرود نیز به درخواست طلاب علوم حوزوی، مشغول بحث و تدریس علوم حوزوی شد. همچنین در کسوت امام جماعت مسجد جوادالائمه، محل رجوع بسیاری از مردم بود و سال‌های متمادی به‌عنوان نماینده مراجع و علما ازجمله امام‌خمینی و آیت‌الله خویی به رتق‌وفتق امور شهر می‌پرداخت.
او در کنار تدریس دروس حوزوی در شاهرود، در فعالیت‌های سیاسی هم حضوری فعال داشت. پس از رحلت سیدمصطفی خمینی، به عراق رفت و با امام‌خمینی دیدار کرد و گزارشی از وضعیت شهرهای مختلف به ایشان تقدیم نمود. پس از بازگشت، به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و همراه با آیت‌الله توحیدی، از عالمان برجسته شاهرودی، نقشی مهم در ساماندهی فعالیت‌های انقلابیان در آن شهر داشت. ازجمله راهپیمایی مردم شاهرود در روز عاشورا و اربعین سال ۱۳۵۷ ش، با دعوت علما ازجمله اشرفی شاهرودی برگزار شد و از مهم‌ترین تظاهرات ضد رژیم پهلوی در شاهرود بود. در ۱۰/۱۱/۱۳۵۷ همراه با روحانیون مبارز شاهرود با ارسال تلگرافی به روحانیون مبارز که در آن روزها در دانشگاه تهران در اعتراض به بسته شدن فرودگاه‌ها به روی امام‌خمینی متحصن بودند، ضمن انتقاد از اقدام مزبور رژیم پهلوی و اعلام غیرقانونی بودن دولت بختیار، با روحانیون متحصن در مسجد دانشگاه تهران اعلام همبستگی کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۵۴۴). اشرفی شاهرودی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تشکیل کمیته انقلاب اسلامی در شاهرود و مدیریت امور نهادهای انقلابی شاهرود نقش بسزایی داشت. وی تلاش بسیاری در جهت تثبیت نهادهای تازه‌تأسیس همچون کمیته‌ها، دادگاه‌های انقلاب اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، جهاد سازندگی، سپاه پاسداران و... در شاهرود داشت. او همچنین به مدت چندین سال سرپرستی حوزه علمیه شاهرود و مؤسسه تعلیمات امام صادق (ع) و حوزه عملیه خواهران شاهرود را بر عهده داشت («گذری بر حیات علمی، سیاسی و اجتماعی حجت‌الاسلام مرتضی اشرفی شاهرودی»، www.irdc.ir؛ انصاری، ۱۴۶). او پس از مدتی به مشهد رفت و به تدریس در حوزه علمیه مشهد پرداخت. سپس تدریس درس خارج فقه را در مشهد آغاز کرد. وی همچنین مسئولیت مدرسه علمیه ولیعصر مشهد را بر عهده داشت. هم‌زمان از اعضای شورای حوزه علمیه استان خراسان رضوی هم بود. وی کتاب الروائع الفقهیة اثر پدرش را با تصحیح و با تعلیقاتی در سه جلد منتشر کرده است (شریف رازی، ج ۵، ۳۶۴). همچنین مقاله‌ای از او با عنوان «آیا می‌دانید قدیمی‌ترین دانشگاه اسلامی در مراکش و مصر از آثار شیعه است؟» در نشریه مکتب اسلام منتشر کرده است (اشرفی شاهرودی، ۶۴-۶۵). از تألیفات او می‌توان به تقریرات درس اصول آیت‌الله میرزا باقر زنجانی، تقریرات درس فقه آیت‌الله شیخ حسین حلی، تقریرات درس خارج فقه و اصول آیت‌الله خویی و تقریرات درس فقه امام‌خمینی اشاره کرد (انصاری، ۱۴۶). درباره تقریرات او از درس امام‌خمینی و انتشار آن گزارشی در دست نیست. مرتضی اشرفی شاهرودی در شهریور ۱۳۹۷ در مشهد درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط برادرش مصطفی اشرفی شاهرودی، در مسجد زینبیه و در جوار پدرش به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۴۶). منابع: اشرفی، مرتضی و جمال اشرفی (۱۳۸۹)، «گزارشی خواندنی از ورود امام‌خمینی (قدس) به نجف اشرف»، فصلنامه پیام بهارستان، سال سوم، شماره ۱۰ (دوره جدید)، زمستان؛ اشرفی شاهرودی، مرتضی (۱۳۴۴)، «آیا می‌دانید قدیمی‌ترین دانشگاه اسلامی در مراکش و مصر از آثار شیعه است»، نشریه مکتب اسلام، سال هفتم، شماره دوم، آذر؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۷)، «درگذشتگان: آیت‌الله اشرفی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال ۲۹، شماره ۱۷۲، مهر و آبان؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۵، تهران، اسلامیه؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ صحیفه دل: خاطرات مکتوب از شاگردان امام‌خمینی (۱۳۷۹)، ج ۲، به کوشش حمید بصیرت‌منش، احمد میریان، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ «گذری بر حیات علمی، سیاسی و اجتماعی حجت‌الاسلام مرتضی اشرفی شاهرودی»، http://www.irdc.ir/fa/news.