ابوالفضل علمایی سرابی
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| اطلاعات علمی |
ابوالفضل علمایی سرابی، از شاگردان درس خارج امام‌خمینی.
او در ۱۳۱۰ ش در هریس در استان آذربایجان شرقی زاده شد. پدرش میرزا محمد از عالمان منطقه بود. ابوالفضل علمایی در کودکی پدرش را از دست داد و تحت تکفل مادرش بزرگ شد. خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه دایی‌اش میرزا رضا قلی در شهر سراب آموخت و سپس به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و صمدیه را در آن شهر و نزد میرزا حسین محدث خواند (الوانساز خویی، ۲۳۲). او در شانزده‌سالگی (سال ۱۳۲۶ ش) به تبریز رفت («حضرت آیت‌الله میرزا...»، ۱۶) و در مدرسه طالبیه آن شهر به تحصیل ادامه داد و بار دیگر صمدیه را نزد میرزا علی‌اصغر باغمیشه‌ای خواند. معالم‌الاصول و سیوطی را هم نزد میرزا محمود انصاری و میرزا ابوالفضل صدیق سرابی فراگرفت و بخشی از مطول را هم نزد میرزا علی قاری آموخت. سپس در شرح لمعه سیدابراهیم دروازه‌ای و سیدمهدی انگجی شرکت کرد و در حالی که در سنین جوانی بود، از آیات سیدمهدی انگجی، سیدجواد سلطان‌القرایی، سیدهادی خسروشاهی، سیدکاظم شریعتمداری و میرزا محمود دوزدوزانی اجازاتی در امور حسبیه دریافت کرد (الوانساز خویی، ۲۳۲). او که کتاب صمدیه را حفظ کرده بود، هم‌زمان با تحصیل در تبریز، به تدریس صمدیه می‌پرداخت. پس از دو سال تحصیل و تدریس در تبریز راهی قم شد («حضرت آیت‌الله میرزا...»، ۱۶) و به تکمیل تحصیلات حوزوی در حوزه علمیه آن شهر پرداخت.
علمایی سرابی پس از استقرار در قم، در مدرسه حجتیه رسایل و مکاسب را نزد سیدحسین قاضی طباطبایی خواند و کفایه‌الاصول را هم نزد میرزا محمد مجاهدی تبریزی و آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی آموخت (الوانساز خویی، ۲۳۳). آنگاه در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی حاضر شد و درس خارج فقه ایشان را تقریر کرد و مورد تشویق استادش قرار گرفت («حضرت آیت‌الله میرزا...»، ۱۶). او در درس آیت‌الله بروجردی اشکال می‌کرد و یک بار وقتی اشکالی را مطرح کرد، آیت‌الله بروجردی نتوانست جواب دهد و پاسخ را به مطالعه بیشتر موکول کرد و به همین علت او را مورد تشویق قرار داد (همان). علمایی سرابی هم‌زمان با حضور در درس آیت‌الله بروجردی، در درس خارج امام‌خمینی (همان؛ باقری بیدهندی، ۱۳۳؛ الوانساز خویی، ۲۳۳-۲۳۵) و آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری و شیخ عباسعلی شاهرودی هم حاضر می‌شد (همان). ولی درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه یا اصول یا هر دو درس امام‌خمینی گزارشی در دست نیست. می‌توان احتمال داد که او در دهه ۱۳۳۰ ش در آن درس‌ها شرکت می‌کرده است. وی هم‌زمان با تحصیل به تدریس نیز می‌پرداخت و ابتدا مطول و سپس کتاب مکاسب شیخ انصاری را تدریس نمود و مدتی هم رسایل شیخ انصاری را تدریس کرد. آنگاه به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و تقریر درس او با عنوان دراسات فی فقه شیعه توسط یکی از شاگردانش منتشر شده است («حضرت آیت‌الله میرزا...»، ۱۶).
علمایی سرابی در سال‌های ۱۳۴۱-۱۳۴۳ ش به حمایت از نهضت امام‌خمینی می‌پرداخت و همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی در حمایت از امام‌خمینی و در مخالفت با حکومت پهلوی امضا می‌کرد (روحانی، ج ۱، ۶۴۲؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد ساواک، ج ۲، ۲۱۴-۲۱۵؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۸۶-۸۸؛ دوانی، ج ۴، ۵۴۱-۵۴۲؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۹-۱۱۰، ۱۳۲-۱۳۳، ۱۶۳، ۱۶۴، خسروشاهی، ج ۳، ۱۰۲؛ دوانی، ج ۵، ۲۰۷؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۶۸-۱۷۱، ۱۸۵ ـ ۱۹۱؛ سیر مبارزات امام‌خمینی در آیینه اسناد شهربانی، ج ۳، ۳۲۵ ـ ۳۲۹، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۱۷۲).
علمایی سرابی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و از فقیهان صاحب‌نام حوزه علمیه قم به شمار می‌رفت (الوانساز، ج ۲، ۲۳۵). از تألیفات او می‌توان به منهاج الهدایه فی مباحث الاجاره (تقریرات درس آیت‌الله شریعتمداری)، دراسات فی فقه الامامیه (تقریر درس ایشان توسط شیخ حمید اصلی‌نژاد)، تقریرات درس فقه آیت‌الله بروجردی، تقریرات درس اصول امام‌خمینی و تقریرات درس فقه آیت‌الله شریعتمداری اشاره کرد.
ابوالفضل علمایی در ۲۷ شهریور ۱۳۹۹ بر اثر ابتلا به بیماری کرونا در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله یدالله دوزدوزانی در گلزار شهدای حضرت علی بن جعفر قم به خاک سپرده شد (انصاری، ۳۲۷).
منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۹)، «درگذشتگان: آیت‌الله علمایی»، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۱۸۵، آذر و دی؛ باقری بیدهندی، ناصر(۱۳۶۸) «بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران آیت‌الله العظمی حاج آقا روح‌الله موسوی خمینی ره»، مجله نور علم، دوره سوم، شماره ۳۱، تیر ماه؛ «حضرت آیت‌الله میرزا ابوالفضل علمایی سرابی: علمای قدیم هر چه داشتند از تقوا و پشتکار داشتند» (۱۳۹۲)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۸۴، ۲۸ شهریور؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۴، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سیدحمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی، ج ۱، قم، دالفکر ـ دارالعلم؛ سیر مبارزات امام‌خمینی در اسناد شهربانی (۱۳۸۳)، ج ۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.