سیدحسین موسوی کرمانی

موسوی کرمانی سید حسین؛ از شاگردان درس فلسفه امام خمینی. سید حسین موسوی کرمانی در سال ۱۲۹۱ ش در روستای سرآسیاب در پنج فرسخی شهر کرمان به دنیا آمد. پدرش سید جلال‌الدین و جدش سید هاشم موسوی از روحانیان آن سامان بودند و به اقامه نماز جماعت و تبلیغ دین در آنجا می‌پرداختند. خاندان او اصالتاً زنجانی الاصل بودند که در کرمان مقیم شده بودند (خاطرات آیت‌الله...، 15). موسوی کرمانی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در کرمان آموخت (همان، 23). آنگاه نزد پدرش به فراگیری علوم حوزوی پرداخت و بخشی از دروس مقدماتی را نزد او و همچنین جدش فراگرفت (همان). در دوازده‌سالگی به حوزه علمیه کرمان رفت و بخشی از مقدمات را هم نزد آخوند ملا عبدالله از مدرسان آن مدرسه فراگرفت. سپس وارد مدرسه معصومیه کرمان شد و نزد عالمان آن مدرسه دروس مقدمات را تکمیل کرد. مدتی هم در مدرسه محمودیه به تحصیل ادامه داد. از استادان او می‌توان به سید حسن تاج‌آبادی اشاره کرد. وی آنگاه در حوزه علمیه کرمان معالم‌الاصول را نزد میرزا احمد زنجانی و بخشی از دروس سطح را پیش میرزا عبدالحسین حجتی معروف به جدیدالاسلام خواند و آنگاه کتاب¬های مغنی و مطول و بخشی از قوانین‌الاصول میرزای قمی را در مدرسه محمودیه نزد حاج آخوند آموخت (همان، 24). وی مقداری از کتاب شرح لمعه را هم در همان حوزه نزد حاج سید حسن تاج‌آبادی فراگرفت (همان، 36)

موسوی کرمانی در دوران تحصیل در کرمان هم‌زمان با حضور در درس استادان، سخنرانی‌های مذهبی نیز ایراد می‌کرد. در آن سال‌ها علی‌رغم ممنوعیت سخنرانی و روضه‌خوانی، همراه با جمعی دیگر از روحانیان، در برگزاری مجالس و مراسم روضه‌خوانی در کرمان نقشی پررنگ داشت. او در یکی از سخنرانی‌هایش در سال ۱۳۱۷ ش، مطالبی را علیه حکومت پهلوی ایراد کرد و همین مسئله باعث شد تا تحت تعقیب قرار بگیرد (همان، 134-135). این مسئله و همچنین تصمیم رضاشاه برای اعزام طلاب علوم حوزوی به خدمت سربازی که موسوی کرمانی هم در فهرست طلاب مشمول قرار گرفته بود، باعث شد سه ماه مخفی (همان، 26) و آنگاه راهی قم شود (همان، 28). او در حوزه علمیه قم درس شرح لمعه از کتاب طهارت تا آخر آن را نزد آیت‌الله شیخ محمدعلی حائری کرمانی خواند. علاوه بر آن، قسمتی از رسایل، مکاسب و کفایه‌الاصول را هم نزد حائری کرمانی فراگرفت. سپس در درس رسایل و مکاسب آیت‌الله سید صدرالدین صدر حضور یافت. مقداری از مکاسب را هم نزد آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی خواند. در همان زمان در درس شرح منظومه امام خمینی شرکت کرد (همان، 36). او درباره حضور در درس امام خمینی اطلاعاتی نداده است، ولی می‌توان احتمال داد که در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ ش که امام خمینی آخرین دوره شرح منظومه را در حوزه علمیه قم تدریس می‌کرد، در آن در شرکت داشته است. او درباره ویژگی‌های درس امام خمینی می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های امام خمینی این بود که حرفش یک کلام بود. من منظومه را خدمت ایشان خواندم. روزی یکی از شاگردان امام به من گفت امام خمینی نصف درس را از کتاب می‌خواند و بعد کتاب را می‌بندد و از حفظ به شرح آن می‌پردازد و بعد می‌گوید که بقیه مطالب را خودتان بخوانید؛ چرا امام کمتر از روی کتاب درس می‌گوید و بیشتر از خارج می‌گوید؟ او به من گفت شما که با استاد خیلی مأنوس هستی این اشکال را به استاد یادآوری کن. چون من همسایه امام خمینی در محله یخچال قاضی بودم و بعد از پایان درس تا منزل ایشان همراهشان می‌رفتم... یک روز پس ‌از آنکه درس تمام شد، به امام عرض کردم که یکی از شاگردان شما تقاضا دارد بیشتر متن کتاب را تطبیق بفرمایید. امام خمینی...گفت من قبل از شروع درس به شاگردان نگاه می‌کنم، می فهمم چه کسی درسم را می‌فهمد و چه کسی نمی‌فهمد؛ من اینجوری درس می‌دهم، افرادی که متوجه این موضوع می‌شوند به درس من آیند. من آن شاگرد امام خمینی را در صحن حرم دیدم و به او گفتم استاد می‌فرماید که سبک درس من این‌جور است، هر که نمی‌پسندد، نیاید» (همان، 167-168؛ برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، ج 5، 95؛ سلسله موی دوست، 233-234).

موسوی کرمانی علاوه بر حضور در درس شرح منظومه امام خمینی، در درس اخلاق امام خمینی که در مدرسه فیضیه برگزار می‌شد شرکت می‌کرد. او درباره ویژگی‌های درس اخلاق امام می‌گوید: «ایشان جمعه‌ها در مدرسه فیضیه درس اخلاق می‌داد و گاهی حرف‌های فلسفی را لابلای صحبت‌های اخلاقی مطرح می‌کرد. دو نفر شاگرد پروپاقرص درس اخلاق ایشان بودند: یکی حاج میرزا کاشانی و دیگری حاج حسین سوهانی. من ندیدم این دو نفر یک روز درس اخلاق امام را تعطیل کنند» (همان، 168). امام خمینی در همان زمان اسفار هم تدریس می‌کردند، ولی موسوی کرمانی ترجیح داد که آن درس را نزد علامه سید محمدحسین طباطبایی تبریزی فرابگیرد (همان، 36). موسوی کرمانی آنگاه به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و کتاب صلاۀ را نزد آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمری خواند. مدتی هم در درس خارج فقه و اصول آیات سید محمدتقی موسوی خوانساری و سید صدرالدین صدر شرکت کرد. درس خارج اصول را هم نزد حائری کرمانی خواند و در همان درس با شیخ علی‌پناه اشتهاردی هم‌درس و هم‌بحث بود (همان، 36-38). او پس از استقرار آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی در قم و آغاز تدریس درس خارج فقه و اصول توسط ایشان، در آن درس‌ها هم حضور یافت (همان، 83-84) و مورد توجه خاص ایشان قرار گرفت و در شمار خاصان آن مرجع درآمد (انصاری، 171). مدتی هم در درس خارج فقه یا اصول آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری شرکت داشت (شریف رازی، ج 2، 242). موسوی کرمانی اجازاتی در امور شرعیه از آیات آقا سید ابوالحسن اصفهانی، سید محسن طباطبایی حکیم، سید محمود حسینی شاهرودی، سید حسین طباطبایی بروجردی (خاطرات آیت‌الله...، 64-65)، میرزا محمد قمی، شریعتمداری و سید ابوالقاسم موسوی خویی دریافت کرده بود (انصاری، 171). موسوی کرمانی در کنار تحصیل در حوزه علمیه قم به تدریس و تبلیغ در آن شهر هم می‌پرداخت. اولین بار در منزل شیخ محمد صدوقی یزدی در قم به منبر رفت که امام خمینی هم در آن مجلس شرکت داشت و سخنرانی او مورد توجه امام خمینی قرار گرفت (همان، 39-40). آوازه او در سخنرانی‌های مذهبی به‌تدریج فزونی یافت و بسیاری از مراجع از او برای سخنرانی در مجالس و محافل مذهبی دعوت می‌کردند. این مسئله باعث شد تا از درس و بحث عقب ماند، بنابراین تصمیم گرفت دیگر در قم به منبر نرود و در ایام تبلیغ در ماه‌های رمضان، محرم و صفر به شهرستان‌ها برود. در سال اول به تهران رفت و در مسجد ترک‌ها، مسجد بزازها و مسجد سید عزیزالله آن شهر به منبر رفت و مورد توجه آیت‌الله حاج سید احمد خوانساری قرار گرفت. مدتی هم در شهر گرمسار به سخنرانی‌های مذهبی می‌پرداخت (همان، 40-42). سپس در مسجد ملا جعفر قم به اقامه نماز جماعت پرداخت و در کنار آن برای ایراد سخنرانی مذهبی به شهرهای مختلف سفر می‌کرد. موسوی کرمانی همچنین از مدرسان برجسته حوزه علمیه قم بود (انصاری، 171) و به گفته محمد شریف رازی که اثر خود را در سال ۱۳۵۰ ش نگاشته است، تا آن سال، «مدت ۴۰ سال به تدریس در حوزه می‌پرداخت و از مدرسان درس اخلاق در حوزه علمیه قم محسوب می‌شد» (شریف رازی، ج 2،‌242). وقتی آیت‌الله بروجردی تصمیم بر تصحیح و رفع نواقص کتاب وسایل شیعه گرفت، از موسوی کرمانی هم برای مشارکت در آن کار پژوهشی دعوت کرد. پس از آن موسوی کرمانی همه اهتمام خود را به اصلاح وسایل الشیعه معطوف کرد و همراه با افرادی چون شیخ علی‌پناه اشتهاردی، میرزا علی ثابتی همدانی و سید محمدعلی ابطحی اصفهانی و جمعی دیگر آن کار را به اتمام رساند. او سپس همراه با شیخ علی‌پناه اشتهاردی تحقیق کتاب قواعد الاحکام و تحقیق کتاب ایضاح الفوائد فی شرح قواعد اثر فخرالمحققین علامه حلی را همراه با شیخ علی‌پناه اشتهاردی در چهار جلد تصحیح و منتشر کرد. کتاب دیگری که توسط او تصحیح شد روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه اثر علامه محمدتقی مجلسی بود. این کار هم با مشارکت شیخ علی‌پناه اشتهاردی صورت گرفت و در 14 جلد انتشار یافت. سومین اثر تصحیح‌شده توسط او و شیخ علی‌پناه اشتهاردی تصحیح تفسیر العقل و القران تألیف آقا نورالدین اراکی بود (48 -54). موسوی کرمانی همچنین مقاله «مجمع الانوار» را در رد کتاب شهید جاوید اثر نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و درباره آیه تطهیر و حدیث کسا و ولایت تکوینی اهل‌بیت نگاشت (انصاری، 171) و آن را در مجله مکتب تشیع منتشر کرد (خاطرات آیت‌الله...، 58). تقریرات درس آیت‌الله بروجردی و تقریرات دروس آیت‌الله حجت از آثار اوست (انصاری، 171). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم به تدریس و تحقیق در حوزه علمیه قم ادامه داد و در روز دهم بهمن ۱۳۹۲ در شهر قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط ناصر مکارم شیرازی، در حرم مطهر حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد (همان). منابع: انصاری، ناصرالدین (1392)، «درگذشتگان آیت‌الله حسین موسوی کرمانی»، دوماهنامه ‌آینه پژوهش، سال بیست‌وچهارم، شماره ۱۴۳ و ۱۴۴، آذر و اسفند؛ برداشت‌هایی از سیره امام خمینی (س) (1379)، گردآورنده: غلامعلی رجائی، ج 5، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی کرمانی (1384)، تدوین مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سلسله موی دوست: خاطرات دوران تدریس امام خمینی (س) به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (1383)، به کوشش مجتبی فراهانی، با مقدمه عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (1378)، ج 1، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.