محمود واعظی گیلانی
واعظی لنکرانی، محمود؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در خانواده‌ای با پیشینه درخشان علمی و مبارزاتی در لنکران (جمهوری آذربایجان امروزی) زاده شد. درباره تاریخ تولد او گزارشی در منابع وجود ندارد. اجداد او از مراجع تقلید مقیم لنکران با سابقه سیصدساله بودند و در آن سامان حوزه‌های علمیه دایر کرده بودند و به تربیت مبلغان دینی می‌پرداختند («یادنامه شهید آیت‌الله سید...»، ۲۰). یکی از اجداد او شیخ عبدالله کلوزی لنکرانی بنیان‌گذار حوزه علمیه شهر لنکران بود و سال‌ها در برابر دولت روسیه تزاری به دفاع از میراث اسلامی می‌پرداخت (مولایی، ۱۰۸). پس از او فرزندش شیخ محمد لنکرانی (جد محمود واعظی لنکرانی) پرچم حراست از میراث تشیع در لنکران را بر دوش گرفت؛ او پس از تکمیل تحصیلات در نجف اشرف، به زادگاهش بازگشت و با تشکیل اتحاد جماهیر شوروی به مبارزه با آن نظام کمونیستی پرداخت. شیخ عبدالحسین لنکرانی معروف به واعظی، پدر محمود واعظی که مدتی هم در مشهد مشغول به تحصیل بود، راه پدر را ادامه داد، ولی در دوره خفقان استالین در آن کشور، از مرز ایران گذشت و در روستای سرخانلو در مرز ایران ـ شوروی و در خاک ایران سکنی گزید («پرونده‌ای پیرامون شخصیت...»، ۲۲؛ مولایی، ۱۱۵-۱۱۶). محمود واعظی در چنین خانواده‌ای دیده به جهان گشود. درباره سابقه تحصیلی او اطلاعات زیادی در دست نیست، ولی در دهه ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ ش در شهر قم به تحصیل مشغول بود. او از دوستان سید مصطفی خمینی بود و با وجود اینکه دو دوره درس منظومه ملاهادی سبزواری را نزد استادان دیگر طی کرده بود، با هدف رونق بخشیدن به درس سید مصطفی خمینی، در درس او (منظومه ملاهادی سبزواری) در مسجد محمدیه قم شرکت می‌کرد. واعظی پس از انتقال درس خارج فقه و اصول امام خمینی به مسجد اعظم قم، در هر دو درس خارج ایشان که صبح و بعدازظهر در آن مسجد برگزار می‌شد شرکت می‌کرد («یادنامه شهید آیت‌الله سید مصطفی...»، ۲۰). با توجه به انتقال تدریس امام خمینی به مسجد اعظم در سال ۱۳۴۳ ش، می‌توان گفت که واعظی لنکرانی در سال‌های ۱۳۴۰-۱۳۴۳ در آن درس‌ها حضور می‌یافته است. او در ۱۳۴۴ ش اعلامیه‌هایی را در حمایت از امام خمینی امضا کرد. ازجمله پس از مهاجرت امام خمینی به عراق و استقرار در شهر نجف، همراه با فضلا و طلاب آذربایجانی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امام خمینی، خرسندی خود را از حضور ایشان در جوار حرم علوی ابراز کردند. آنان در آن نامه، همچنین نگرانی خود را از تداوم تبعید امام خمینی اعلام کردند و خواستار بازگشت ایشان به شهر قم شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۶۸-۱۷۱؛ دوانی، ج ۵، ۱۶۸-۱۷۰). در سالگرد تبعید امام خمینی به خارج از کشور نیز همراه با جمع کثیری از طلاب علوم حوزوی، در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، تبعید امام خمینی به جرم اعتراض علیه کاپیتولاسیون را محکوم و اعتراض ایشان را با مبارزات میرزای شیرازی و سید جمال‌الدین اسدآبادی مقایسه کردند و خواستار بازگرداندن ایشان به کشور شدند. آنان همچنین در آن نامه مفصل، خواستار آزادی زندانیان سیاسی و پایان دادن به شکنجه در زندان‌ها شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۸۵-۱۹۱). واعظی لنکرانی سپس به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و در ۱۳۹۱ ش در آن شهر مقیم بود (مولایی، ۱۲۰). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «پرونده‌ای پیرامون شخصیت آیت‌الله میرزا عبدالحسین واعظی در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حمید واعظی: افکار امام را تعقیب می‌کرد» (۱۳۹۴)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۷۹، ۱۵ مرداد؛ ۲۲؛ مولایی، عادل (۱۳۹۱)، «دو قرن مقاومت عالمان دینی قفقاز در برابر کفر و الحاد و دیکتاتوری»، فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش، سال نهم، شماره اول، بهار و تابستان؛ «یادنامه شهید سید مصطفی خمینی؛ حجت‌الاسلام‌والمسلمین میرزا محمود واعظی: انسان لایق و دلسوزی بود» (۱۳۹۳)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۴۰، اول آبان.