حسین هبةاللهی
هبه‌اللهی، حسین؛ از شاگردان درس فلسفه امام خمینی. حسین هبه‌اللهی معروف به هبه‌اللهی مراغی در سال ۱۲۸۶ ش در مراغه و در خانواده‌ای روحانی زاده شد. جد اعلای او میرزا عبدالرحیم مراغی (متوفی ۱۲۶۰ ق) شیخ‌الاسلام مراغه و مؤلف آثاری چون رساله جهادیه (عیوضی، ۹-۱۰) و جدش مولی هبه‌الله از روحانیان شاخص آن شهر بود. پدرش آقا میرزا محمد مجتهد مراغی نیز در عصر خویش مجتهد مراغه محسوب می‌شد (طیار مراغی، ۱۲۷) و عمویش حکیم مولی حسن مراغی هم از حکمای برجسته مراغه و صاحب تألیفات عدیده چون تحقیق در نوع انسان، تحقیق حقیقه و... بود (عیوضی، ۸-۱۳). هبه‌اللهی مراغی پس از آموختن خواندن و نوشتن در محضر والدش به تحصیل علوم دینی پرداخت و دروس مقدماتی و بخشی از سطح را در حوزه علمیه مراغه و نزد استادان و مدرسان برجسته دروس دینی آن شهر آموخت. برخی از کتاب‌های ریاضیات و نجوم را پیش میرزا حسین آقا مجتهد مراغی خواند. او در سال ۱۳۱۰ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر دروس خارج فقه و اصول را نزد آیات شیخ عبدالکریم حائری یزدی و سید محمد حجت کوه کمری فراگرفت. در آن ایام با تشویق سید محمدعلی قاضی طباطبایی، از شاگردان درس فلسفه امام خمینی (نیکبخت و اسمعیل‌زاده، ۱۰۲)، در درس فلسفه و حکمت امام خمینی نیز حاضر شد. در آن مدت با بزرگانی چون شهیدان محمد صدوقی یزدی، سید اسدالله مدنی و قاضی طباطبایی تبریزی مباحثه می‌کرد. در سال ۱۳۱۸ ش پس از رحلت پدرش به مراغه بازگشت و به امر تبلیغ و ارشاد مردم، احیای شعائر الهی و تألیف آثار علمی همت گماشت. او مدرسه قدیمی امامزاده محمد مراغه را تعمیر و بازسازی کرد و آن را به مرکزی فعال درآورد و خود به تدریس دروس حوزوی در آن مدرسه پرداخت؛ به‌گونه‌ای که روزانه سه جلسه درس مقدمات، سطح و عالی در آنجا دایر می‌کرد و گاهی شمار طلاب حاضر در درس او به ۶۰ نفر می‌رسید (طیار مراغی، ۱۲۷). او در سال‌های پایانی دهه ۱۳۲۰ ش رسایل و مکاسب را در مدارس دینی آن شهر تدریس می‌کرد (خبرگان ملت، دفتر دوم، ۴۴-۴۵)
علی ارومیان بر این باور است که «این استاد عالی‌قدر و عالم توانمند» در سال ۱۳۳۰ ش از اهالی مراغه ضربه روحی خورده بود (همان، ۴۵) ولی درباره جزئیات آن توضیحات بیشتری ارائه نمی‌دهد. برخلاف گزارش ارومیان، محمد رازی که اثر خود را در سال ۱۳۳۲ ش منتشر کرد، حسین هبه‌اللهی را برجسته‌ترین عالم مراغه می‌نامد (رازی، ۳۴۹). با استناد به این دو گزارش، می‌توان احتمال داد که او در تحولات سیاسی (جنبش ملی شدن صنعت نفت، تشکیل دولت محمد مصدق و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲) حضوری فعال داشت و رنجوری او از مردم مراغه هم بی‌ارتباط با این حضور نبود. هبه‌اللهی در مسجد امامزاده سید مراغه به اقامه نماز جماعت می‌پرداخت، ولی از سال ۱۳۵۷ ش بر اثر کهولت سن و بیماری مزمن خانه‌نشین شد. برخی از تألیفات او عبارت است از: ۱. تفسیر سوره حمد (تفسیر فلسفی و حکمی سوره حمد به زبان عربی و بالغ بر سیصد صفحه). ۲. کتاب الاستصحاب (تقریرات اصول آیت‌الله حجت تبریزی). ۳. کتاب البیع (تقریرات فقه آیت‌الله حجت تبریزی). ۴. امثال و حکم ترکی. ۵. تلخیص مثنوی معنوی. ۶. حاشیه بر معالم و برخی کتب درسی. ۷. دفترچه اشعار. حسین هبه‌اللهی سرانجام پس از یک دوره بیماری و خانه‌نشینی طولانی در ۲۴ آبان ۱۳۷۶ ش در مراغه درگذشت و پیکرش در همان شهر به خاک سپرده شد (طیار مراغی، ۱۲۷).
منابع: آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی ۱۹۲؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ عیوضی، حیدر (۱۳۹۰)، «مواجهه حکیم مجتهد مراغی با ارامنه مراغه»، فصلنامه معرفت ادیان، سال دوم، شماره سوم، تابستان؛ رازی، محمد (۱۳۳۲)، آثار الحجه، قم، برقعی؛ طیار مراغی، محمود (۱۳۷۶)، «درگذشت آیت‌الله آقا میرزا حسین هبه‌اللهی مراغی»، نشریه آینه پژوهش، ش ۴۷، آذر و دی.