سیدعبدالله موسوی شرف‌الدین
موسوی شرف‌الدین، سید عبدالله؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. سید عبدالله شرف‌الدین موسوی عاملی معروف به شرف‌الدین، در ۱۴ رمضان ۱۳۴۵ (۲ اسفند ۱۳۰۵ ش) در روستای شحور در جنوب کشور لبنان و در خانواده‌ای با پیشینه درخشان علمی به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین، از روحانیان و مراجع عظام تقلید مقیم لبنان و صاحب کتاب المراجعات و النص و الاجتهاد بود که پس از تحصیل در حوزه‌های علمیه سامرا و نجف اشرف و نزد عالمانی چون سید محمدتقی شیرازی، ملا محمدکاظم آخوند خراسانی، آخوند سید محمدکاظم یزدی و...، در لبنان مقیم شده بود و به فعالیت‌های دینی در آن سامان می‌پرداخت و به سبب مبارزاتش برای استقلال لبنان از شهرت فراوانی برخوردار شد؛ او در دوران جنگ‌های استقلال لبنان، رهبری دینی و سیاسی مردم جبل عامل را بر عهده گرفت و برای شکل دادن به قیام همگانی و هماهنگ کردن حرکت‌های ضدفرانسوی در سرتاسر کشور، علما و رهبران جبل عامل را برای تشکیل یک کنگره عمومی در شهر وادی الحجیر ـ در مرز لبنان و سوریه ـ فراخواند و در ضمن سخنرانی در این کنگره، علیه فرانسویان فتوای جهاد داد و به همین سبب از لبنان تبعید شد؛ تبعیدی که به سبب موقعیت او، خیلی زود لغو شد و وی بار دیگر به لبنان بازگشت و رهبری مردم زادگاهش را بر عهده گرفت. همچنین مناظرات او با شیخ سلیم بصری، رئیس وقت جامع الازهر معروف است و مشروح این مناظرات در کتاب المراجعات آمده است (شرف‌الدین، ۳۱-۴۴). پدربزرگ سید عبدالله شرف‌الدین هم سید یوسف شرف‌الدین موسوی، از عالمان نامور لبنان و از شاگردان آیات میرزا حبیب‌الله رشتی و شیخ محمدحسین کاظمی بود (انصاری، ۱۷۶). سید عبدالله شرف‌الدین در چنین خانواده‌ای به دنیا آمد و قرائت قرآن را نزد برادرش سید نورالدین آموخت. سپس بخشی از تحصیلات ابتدایی را در مدرسه جعفریه در شهر صور لبنان درس خواند. سپس به فراگیری دروس حوزوی روی آورد و بخشی از دروس را در لبنان و نزد پدرش فراگرفت. در همان دوران، وی همکار پدرش در تألیف آثارش بود و کتاب‌های مختلف را برای آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین گردآوری و تنظیم می‌کرد و در تصحیح و تنقیح آثار به ایشان کمک می‌نمود و در فرایند این همکاری، اسلوب بحث در تاریخ و کلام و حدیث و نقادی مواضع خلافت و امامت را پدر بزرگوارش فراگرفت و همین آموزه‌ها نقش زیادی در حیات علمی سید عبدالله شرف‌الدین داشت (انصاری، ۱۷۶). وی در سال ۱۹۵۴ م (۱۳۳۳ ش) راهی شهر مقدس قم شد و در حوزه علمیه آن شهر، تحصیلات حوزوی خود را پی گرفت (همان؛ «آیت‌الله شرف‌الدین از...»، hawzah.net). درباره استادان او در دوره مقدمات و سطح در آن حوزه اطلاعی در دست نیست و فقط از شیخ محمد کرمی به‌عنوان یکی از استادان او در دوره سطح در حوزه علمیه قم نام برده شده است («شرف‌الدین، عبدالله»، wikinoor.ir). وی سپس به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های خارج فقه و اصول آیات امام خمینی، سید کاظم شریعتمداری و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی بهره برد. سید عبدالله شرف‌الدین مورد توجه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی هم بود («بزرگداشت علامه سید عبدالله شرف‌الدین»، ۱۰)، ولی درباره حضور وی در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی گزارشی در دست نیست. یکی از مشوق‌های او برای تحصیل در قم، پدرش علامه شرف‌الدین بود و نامه‌هایی را در این زمینه به پسرش نوشته و در آن نامه‌ها، بر تحصیل پسرش تأکید کرده است (همان). درباره سال‌های حضور او به عنوان یکی از شاگردان امام خمینی (باقری بیدهندی، ۱۳۱) در درس‌های خارج فقه یا اصول یا هر دو درس ایشان گزارش دقیقی وجود ندارد، ولی می‌توان احتمال داد که در دهه ۱۳۳۰ ش و پس از استقرار در قم (در سال ۱۳۳۳ ش) و سال‌های آغازین دهه ۱۳۴۰، در درس‌های امام خمینی در مساجد سلماسی و اعظم قم حضور می‌یافته است. شرف‌الدین در کنار تحصیل در قم، به مطالعات گسترده درباره رجال و تاریخ، تراجم و فرق و مذاهب مختلف پرداخت و سفرهایی علمی به شهرهای مشهد و اصفهان و همچنین کشورهای هند، پاکستان، عراق و سوریه با هدف استفاده از منابع موجود در کتابخانه شهرها و کشورهای فوق انجام داد. هم‌زمان در حوزه علمیه قم به تدریس و تألیف آثار علمی هم می‌پرداخت. شرف‌الدین پس از مدت ۱۵ سال تحصیل در قم، در سال ۱۳۴۸ ش به کشور لبنان بازگشت. او پس از استقرار در قم، در شهر صور مقیم شد و به‌عنوان قاضی شرع، رسیدگی به امور حقوقی و قضایی شیعیان لبنان را بر عهده گرفت (انصاری، ۱۷۶). او همچنین به فعالیت‌های اجتماعی و علمی در آنجا پرداخت. ازجمله خدمات اجتماعی او در صور لبنان، می‌توان به تأسیس چندین مؤسسه خیریه اشاره کرد («آیت‌الله شرف‌الدین از...»، hawzah.net). او همچنین به علم انساب و رجال علاقه داشت و کتاب‌هایی را دراین‌باره نوشت که کتاب مع موسوعات رجال الشیعه (در سه جلد)، معجم رجال الشیعه (در زندگینامه و طبقات رجال شیعه در سی جلد) و تتمه و تعلیق کتاب بغیة الراغبین پدرش علامه شرف‌الدین از آثار اوست («شرف‌الدین، عبدالله»، wikinoor.ir). او در کتاب مع موسوعات رجال الشیعه به تصحیح خطاها و اشتباهات کتاب‌های الذریعه، طبقات اعلام الشیعه، اعیان الشیعه، مستدرک اعیان الشیعه، امل الآمل، انوار البدرین، ماضی النجف و حاضرها، فوائد الرضویه، موارد الاتحاف فی نقبا و الاشراف و منیه الراغبین فی طبقات النسابین، شهدا الفضیله و رجال نجاشی پرداخته است (انصاری، ۱۷۶). سید عبدالله شرف‌الدین در ۱۹ آبان ۱۳۹۸ در لبنان درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید محمدعلی امین در روضه الزهرا در شهر صور به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۷۷). منابع: انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۸)، «درگذشتگان: آیت‌الله شرف‌الدین»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال سی‌ام، شماره ۱۸۰، بهمن و اسفند؛ باقری بیدهندی، ناصر(۱۳۶۸)، «بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران آیت‌الله العظمی حاج آقا روح‌الله خمینی»، ماهنامه نور علم، دوره سوم،شماره ۳۱، تیر؛ «بزرگداشت علامه سید عبدالله شرف‌الدین» (۱۳۹۸)، دوهفته‌نامه افق حوزه، شماره ۶۰۹، ۴ آذر؛ شرف‌الدین، عبدالحسین (۱۳۸۰)، مناظرات شیعه و سنی (ترجمه المراجعات)، مترجم: حیدرقلی سردار کابلی، تهران، نشر تهران؛ «آیت‌الله شرف‌الدین از علمای برجسته لبنان درگذشت» (۱۳۹۸)، https://hawzah.net/fa/News/View/110387.