مصطفی اشرفی شاهرودی

اشرفی، مصطفی؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. مصطفی اشرفی معروف به اشرفی شاهرودی در سال ۱۳۱۴ ش در شهر مشهد به دنیا آمد (مهدی‌زاده، ۲۸۵). پدرش آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی (مشهور به حاج شیخ آقابزرگ شاهرودی) از شاگردان آیات شیخ محمدحسین نائینی، آقا سید ضیاءالدین عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی و از مراجع تقلید مقیم نجف اشرف بود که به دستور آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی در مشهد مقیم شد و به تدریس دروس حوزوی در آنجا پرداخت. آیت‌الله شیخ آقابزرگ شاهرودی در تیر ۱۳۱۴ ش، به سبب مشارکت در قیام مسجد گوهرشاد از مشهد به شاهرود تبعید شد (همان، ۱۶۳-۱۹۱؛ شریف رازی، ج ۵، ۳۶۰-۳۶۲). مصطفی اشرفی که هنوز یک سال از عمرش نگذشته بود با تبعید پدرش به شاهرود، در زادگاه پدری نشو و نما یافت. او خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در شاهرود آموخت. دوران ابتدایی را در همان‌جا سپری کرد و آنگاه وارد مدرسه بازار شاهرود شد و در دو سال مقدمات را خواند. وی در شهریور ۱۳۲۹ به مشهد رفت و در مدرسه سلیمانیه آن شهر، به همراه برادرش (حاج شیخ مرتضی اشرفی) ادبیات را نزد شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری و شیخ غلامرضا شهری خواند. استادان دروس سطح او عبارت بودند از: میرزا احمد مدرس یزدی، شیخ کاظم دامغانی، شیخ هاشم قزوینی و میرزا حسین سبزواری. او در درس‌های فلسفه و معارف اسلامی هم از درس‌های میرزا جواد تهرانی و محمدحسین اویسی استفاده کرد (مهدی‌زاده، ۲۸۵). اشرفی سپس در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمدهادی حسینی میلانی در مشهد شرکت کرد و مدت یک سال و نیم از آن درس‌ها بهره‌مند شد. او در مشهد و در کنار دروس حوزوی، موفق به اخذ پایان‌نامه دوره متوسطه نیز گردید. مصطفی اشرفی در مهر ۱۳۳۶ برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت («آیت‌الله مصطفی اشرفی شاهرودی: صراحت لهجه داشت»، ۵۸) و در حوزه علمیه آنجا دروس خارج فقه و اصول را نزد آیات سید ابوالقاسم موسوی خویی، شیخ حسین حلی و سید محمود حسینی شاهرودی خواند. وی پس از تبعید امام خمینی به عراق و شروع خارج فقه (بیع مکاسب) ایشان در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف، در درس ایشان نیز حاضر شد و مدت ۸ سال از آن بهره‌مند شد و مورد عنایات خاص امام خمینی قرار گرفت («آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی»، nojomesama.blogfa.com). او درباره شیوه تدریس امام خمینی می‌گوید: «در درس بیع که اینجانب حضور داشتم، مبنای درس کتاب نفیس مکاسب شیخناالانصاری بود و مرحوم استاد امام خمینی به کلیه حواشی مکاسب مراجعه و مخصوصاً حواشی مرحوم حاج شیخ محمدحسین اصفهانی (معروف به کمپانی) و حاشیه میرزای نائینی (تقریرات آن بزرگوار که توسط آیت‌الله حاج شیخ موسی خوانساری به نام منیة الطالب نوشته شده بود) عنایت بیشتری داشتند و در مبحث فضولی به کتاب ارزشمند مرحوم حاج شیخ حبیب‌الله رشتی کاملاً مراجعه نموده و نظرات دقیق ایشان را مطرح می‌کردند. شیوه تدریس معظم‌له نقل اقوال و مناقشه در آنها و ذکر احتمالات متعدد و توجه خاص به فهم عرفی دور از همه دقت‌های عقلی و فلسفی، در متون آیات و روایات شریفه بود و این نکته در روایاتی که برای عامه مردم تبیین شده، بیشتر مورد عنایت معظم‌له بود و بر همین اساس از اعمال صناعات علم اصول در فهم روایات تحرز داشتند و چندان مدخلیتی برای آنها در فقه قائل نبودند و الحق در فقه یک فقیه بودند نه فیلسوف و نه متکلم و نه غیر آن. شدیداً عاشق مباحثه و اشکال و استشکال در درس بودند. از سکوت شاگردان و گوش محض بودن متنفر بودند؛ به شاگردان فاضل ارج می‌نهادند و به حرف‌های آنان خوب گوش می‌کردند و ابداً خشونت و عصبانیت به خرج نمی‌دادند، بلکه با تعطف خاص آنان را مجاب می‌کردند و می‌فرمودند: بزرگی فقها نباید شما را تسلیم محض قرار دهد، بلکه در مطالب علمی به گفتار آنان به دیده نقّاد بنگرید نه دیده مرید و مراد» (صحیفه دل، ج ۲، ۲۰-۲۱). او در ۲ مرداد ۱۳۵۳ اجازه تصدی در امور حسبیه و شرعیه از امام خمینی دریافت کرد (صحیفه امام، ج۳، ۳۹). همچنین مورد اعتماد امام خمینی بود و به برخی از افرادی که اشرفی شاهرودی معرفی کرده بود، اجازاتی در امور شرعیه داده بود (صحیفه امام، ج ۱، ۴۸۰، ۴۸۴ و ۴۹۰). هم‌مباحثه‌های او در دروس خارج فقه و اصول در نجف اشرف عبارت بودند از: آقایان سید حسن مرتضوی، سید علی رئیسی، سید مهدی موسوی بجنوردی، شیخ عباس عباسی‌نژاد بیرجندی، سید ابراهیم حجازی، حاج شیخ علی‌اصغر معصومی و شیخ مرتضی اشرفی («آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی»، nojomesama.blogfa.com). اشرفی شاهرودی هم‌زمان با تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه نجف اشرف هم می‌پرداخت و دروس سطوح عالی چون کفایه و مکاسب را تدریس می‌کرد و بیش از پنجاه طلبه در درس او شرکت می‌کردند. وی پس از رحلت پدرش به ایران بازگشت و در شاهرود مقیم شد و به تدریس و اقامه نماز جماعت به جای پدر پرداخت (شریف رازی، ج ۵، ۳۶۳). او سپس حوزه علمیه شاهرود را تجدید بنا کرد و خود به تدریس ابتدایی‌ترین دروس حوزوی تا مرحله درس خارج مشغول شد و بعضی مدرسان را از حوزه علمیه قم و نقاط دیگر به شاهرود دعوت کرد و حوزه علمیه را رونق فراوانی بخشید. در کنار این فعالیت‌ها، در رفع گرفتاری‌های مردم و نیاز نیازمندان می‌کوشید. وی در طول اقامت در شاهرود چندین مسجد در شهر و روستاها ساخت و مدرسه شاهرخیه بسطام را از حالت خمودی بیرون آورد و موقوفات آن را احیا و طلبه و مدرس برای آن مدرسه جذب کرد. در تابستان ۱۳۵۶ ش راهی نجف اشرف شد و دیدار با امام خمینی، ایشان (امام خمینی) شهریه حوزه مقدسه مشهد را تثبیت کرد. اشرفی شاهرودی در بازگشت از عراق، در برپایی تظاهرات علیه حکومت شاه فعال بود و به همین علت دستور ترور ایشان از تهران صادر گردید، ولی با سقوط رژیم ستم‌شاهی، این دستور عملی نشد («آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی»، nojomesama.blogfa.com). در ۱۰/۱۱/۱۳۵۷ همراه با روحانیون مبارز شاهرود با ارسال تلگرافی به روحانیون مبارز که در آن روزها در دانشگاه تهران در اعتراض به بسته شدن فرودگاه‌ها به روی امام خمینی متحصن بودند، ضمن انتقاد از اقدام مزبور رژیم پهلوی و اعلام غیرقانونی بودن دولت بختیار، با روحانیون متحصن در مسجد دانشگاه تهران اعلام همبستگی کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۵۴۴). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس در مدرسه آیت‌الله خویی که مرکز مهم دراسات حوزه علمیه مشهد مقدس است، ادامه داد و از آن زمان تاکنون به دروس سطوح عالیه و دروس خارج فقه و اصول و رجال و تفسیر اشتغال ورزیده است. وی هم‌زمان سرپرستی حوزه علمیه شاهرود را بر عهده داشت. توسعه مسجد مرحوم آیت‌الله اشرفی به دو برابر، تجدید بنای مدرسه و مسجد بیدآباد، احیای موقوفات فراوان مدرسه شاهرخیه بسطام و مدرسه بیدآباد شاهرود و تحصیل درآمد تقریباً صد برابر قبل، تأسیس کتابخانه با اشتمال بیش از شانزده هزار جلد کتاب در فنون و علوم اسلامی و علوم دانشگاهی و مجهز به بهترین خدمات کامپیوتری و اینترنتی با سالن‌های متعدد جهت مطالعه و تحقیق خواهران و برادران به‌ضمیمه صدها مجله علمی، تأسیس درمانگاه و کلینیک مجهز به بخش‌های مختلف با بهترین وسایل روز، تأسیس مسجد و زائرسرا جهت خدمات عبادی و رفاهی به زوار و مسافرین در ۱۵ کیلومتری شاهرود به‌طرف سبزوار، تأسیس مرکز خدمات خودروها و سوخت‌رسانی به آنها در جوار مسجد مزبور، اهدای چهار قطعه زمین به اداره آموزش‌وپرورش بسطام جهت ساخت مدرسه، اهدای یک قطعه زمین به مساحت تقریبی ۱۱۰۰۰ متر مربع جهت ایجاد فضای ورزشی در بسطام، اهدای ۱۵ هکتار زمین به دانشگاه آزاد اسلامی جهت تأسیس مرکز تحقیق و پژوهش و ایجاد مراکز درآمدزای متعدد جهت خدمات فرهنگی و دینی در شهر شاهرود و روستاهای آن و مشهد مقدس از فعالیت‌های اجتماعی اوست. تألیفات او هم عبارت است از: شرح فارسی بر مکاسب شیخ انصاری، شرح عربی بر جلدین کفایه‌الاصول مرحوم محقق خراسانی، یک دوره و نیم تقریرات درس اصول فقه، کتاب طهارت، تقریر درس مرحوم آیت‌الله شیخ حسین حلّی، کتاب اجاره، تقریر درس آیت‌الله شاهرودی، اجتهاد و تقلید، تقریر درس مرحوم آیت‌الله خویی، کتاب الصلاة، تقریر درس مرحوم آیت‌الله خویی، کتاب الصوم، رساله فی العداله، بخشی از تقریرات درس امام خمینی در کتاب البیع، مقالات علمی متعدد در کنگره‌های بزرگداشت شیخ مفید، شیخ انصاری، محقق اردبیلی و غیره («آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی»، nojomesama.blogfa.com). منابع: «آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی»، nojomesama.blogfa.com؛ «آیت‌الله مصطفی اشرفی شاهرودی: صراحت لهجه داشت» (۱۳۹۷)، سالنامه حریم امام، سال ششم، خرداد؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۵، تهران، اسلامیه؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، ۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه دل: خاطرات مکتوب از شاگردان امام خمینی (۱۳۷۹)، ج ۲، به کوشش حمید بصیرت‌منش، احمد میریان، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ مهدی‌زاده، حسین (۱۳۹۵)، «نگین شاهرود؛ آیت‌الله حاج‌آقا بزرگ اشرفی شاهرودی قدس سره (۱۳۰۷-۱۳۹۴ ق) مصاحبه با آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی»، فصلنامه کتاب شیعه، شماره ۱۳ و ۱۴، بهار تا زمستان.