موسی سلیمی کمینی
سلیمی کمینی، موسی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. موسی سلیمی کمینی در ۱۳۱۲ ش در روستای حصار میانه به دنیا آمد. او قرائت قرآن را در زادگاهش نزد میرزا ابوالقاسم محمدی آموخت. آنگاه به روستای چشمکش در میانه رفت و در مکتب‌خانه ملا برات علی‌محمدی برخی از کتاب‌ها را خواند. سپس به روستای حصار بازگشت و به تدریس در مکتب‌خانه آنجا پرداخت. سلیمی کمینی در نوزده سالگی به روستای دیزج میانه رفت و نزد ملا قربانعلی، از عالمان آنجا، صرف میر را خواند. سپس راهی میانه شد و در مدرسه علمیه جعفریه در میانه، عوامل و سیوطی را پیش شیخ علی کتانی خواند و کتاب‌های صمدیه و النموذج را هم پیش میرزا مسعود حجّتی فراگرفت. مغنی و بخشی از شرح لمعه را هم نزد هادی نیّری و بخش دیگری از شرح لمعه را نزد میرزا لطفعلی زنوزی خواند و در سال ۱۳۳۳ ش راهی تبریز شد و در مدرسه طالبیه آن شهر، حاشیه و قسمتی از معالم را نزد میر ابوالفضل صدیق آموخت. قسمت دیگری از معالم‌الاصول را هم پیش سید یوسف مدنی تبریزی خواند و پس از حدود یک سال حضور در تبریز، رهسپار قم شد. سلیمی کمینی در قم مطول را پیش میرزا ابوالفضل علمایی خواند و در درس مکاسب از شاگردان حسینعلی منتظری بود. وی سپس در درس رسایل آیات میرزا حسین نوری همدانی و سید عبدالکریم موسوی اردبیلی شرکت کرد و هم‌زمان در درس کفایه‌الاصول میرزا محمد مجاهدی تبریزی شرکت جست. منظومه ملاهادی سبزواری را هم پیش آقایان اسماعیل صائینی زنجانی، حسینعلی منتظری، محمد مفتح و جعفر سبحانی خواند و در تجرید الاعتقاد هم از درس صائینی زنجانی بهره برد. او همچنین شرح باب حادی عشر را نزد سید ابوالفضل موسوی تبریزی خواند و اسفار و اشارات و همچنین تفسیر قرآن را نزد علامه سید محمدحسین طباطبایی فراگرفت. سلیمی کمینی سپس به تحصیل خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های آیات سید حسین طباطبایی بروجردی (خارج فقه)، امام خمینی (خارج فقه و اصول)، سید کاظم شریعتمداری (خارج فقه) و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی (خارج فقه) بهره برد (الوانساز خویی، ج ۲، ۱۳۵-۱۳۶). درباره سال‌های دقیق حضور او در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی گزارشی در دست نیست، ولی با استناد به سال‌های حضور او در قم (دهه ۱۳۳۰ و اوایل دهه ۱۳۴۰ ش) می‌توان احتمال داد که در آن سال‌ها در درس‌های امام خمینی در مساجد سلماسی و اعظم قم حضور می‌یافته است. او هم‌زمان با تحصیل در قم، به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و درس‌هایی چون مغنی، مطول، اصول و فلسفه را تدریس می‌کرد. هم‌زمان در فصل تابستان، با سفر به شهر میانه، جلسات تفسیر قرآن در آن شهر برگزار می‌کرد (همان). موسی سلیمی کمینی در دوران تحصیل در قم، همراه با جمعی از طلاب علوم حوزوی، اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی و در حمایت از امام خمینی امضا می‌کرد. در اسفند ۱۳۴۳ ش و درحالی‌که چند ماهی از تبعید امام خمینی به خارج از کشور نگذشته بود، امیرعباس هویدا به نخست‌وزیری منصوب شد و طلاب علوم حوزوی از این فرصت استفاده کردند و در نامه‌هایی به او، خواستار بازگرداندن امام خمینی از تبعید شدند. سلیمی کمینی ازجمله طلابی بود که همراه با برخی از طلاب و روحانیان آذربایجانی حوزه علمیه قم، نامه‌ای به امیرعباس هویدا نوشتند و با اشاره به غیرقانونی بودن تبعید امام خمینی به خارج از کشور، بر ضرورت بازگرداندن ایشان به کشور به‌عنوان مرجع تقلید شیعیان تأکید کردند. آنان همچنین در آن نامه، برخی از تصمیمات دولت قبل را به باد انتقاد گرفتند و خواستار الغای آن تصمیمات شدند. آزادی دیگر زندانیان سیاسی از دیگر محورهای این نامه بود (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۳ ـ ۱۳۲). او در مهر ۱۳۴۴ ش و پس از انتقال امام خمینی از ترکیه به نجف اشرف نیز همراه با برخی از طلاب و روحانیان آذربایجانی حوزه علمیه قم، نامه‌ای را برای امام خمینی ارسال و در آن، از حضور ایشان در جوار حرم علوی (ع) ابراز مسرت کردند و در آن نامه بار دیگر بر غیرقانونی بودن تبعید ایشان به خارج از کشور تأکید نمودند و بازگشت ایشان به کشور را خواستار شدند (همان، ۱۷۰ ـ ۱۶۸). وی همچنین در اولین سالگرد تبعید امام خمینی به خارج از کشور، همراه با جمع کثیری از طلاب و روحانیان سراسر کشور، با صدور اعلامیه‌ای، تبعید ایشان را به خاطر دفاع از دین و قانون اساسی، غیرقانونی دانستند و بر ضرورت بازگرداندن ایشان به کشور تأکید کردند (همان، ۱۹۰ ـ ۱۸۵). موسی سلیمی کمینی در ماه‌های محرم و رمضان و تعطیلات تابستانی جهت تبلیغ و ارشاد به روستاهای اطراف شهرستان میانه سفر می‌کرد. مسجد جامع امامزاده اسماعیل علیه‌السلام و مسجد حاج علی‌اکبر در شهر میانه نیز به پایگاه تبلیغی این عالم تلاشگر تبدیل شده بود و فعالیت او در این دو مسجد بیش از ده سال ادامه پیدا کرد (اباذری، ۱۳۸۹). او که در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی امام جماعت مسجد جامع میانه بود (اباذری، ۱۳۸۱، ۱۶۸)، همراه با افرادی چون سید سجاد حججی، میرزا علی ایمانی و...، کلاس‌هایی را برای نوجوانان، جوانان و دانشجویان میانه برگزار می‌کرد و اداره برخی از این کلاس‌ها را بر عهده داشت (خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین حججی، ۹۶). او در خرداد ۱۳۵۷ همراه با جمعی از روحانیان میانه، در نامه‌ای به جواد افتخاری، نماینده میانه در مجلس شورای ملی، با اشاره به تحولات سیاسی و سیاست‌های حکومت پهلوی در سخت‌گیری علیه فعالان سیاسی و حمله به خانه‌های آیات گلپایگانی و شریعتمداری در قم، از وی خواستند مطالبات روحانیان را در اعتراض به این اقدامات به اولیای امور برساند (اباذری، ۱۳۸۱، ۱۶۱-۱۶۳). او همچنین با ایراد سخنرانی‌هایی، به مبارزه با حکومت پهلوی در میانه ادامه می‌داد (الوانساز خویی، ج ۲، ۱۳۷؛ اباذری، ۱۳۸۱، ۱۷۳). ازجمله در پاییز ۱۳۵۷ ش همراه با جمعی از روحانیان مبارز میانه، در تصمیم‌گیری برای برگزاری تظاهرات و راهپیمایی در آن شهر مشارکت داشت (همان، ۱۷۷). سلیمی کمینی در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۵۸ از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به‌عنوان حاکم شرع و قاضی شرع دادگاه انقلاب اسلامی رشت منصوب شد. سپس در ۴ مهر ۱۳۵۸ سمت قاضی شرع در دادگاه‌های انقلاب اسلامی میانه را عهده‌دار گردید. سپس با حکم شورای عالی قضایی، ریاست دادگاه مدنی خاص میانه را عهده‌دار شد. او در اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، با رأی مردم میانه راهی مجلس شورای اسلامی شد. در دوره‌های دوم و سوم مجلس شورای اسلامی هم نماینده مردم میانه در آن مجلس بود. وی پس از پایان سومین دوره مجلس به ریاست دادگاه شعبه ۱۹ حقوقی تهران منصوب شد و از ۳۱ خرداد ۱۳۷۱ تا ۶ مهر ۱۳۷۲ در آن سمت بود. سپس به سمت دادرس علی‌البدل دادگاه خاص تهران منصوب گردید. مدت هشت سال هم در سمت مشاور وزیر کار و امور اجتماعی فعالیت کرد (الوانساز خویی، ج ۲، ۱۳۷-۱۳۹؛ اباذری، ۱۳۸۹). در دوره جنگ تحمیلی بارها در جبهه‌ها حضور یافت و دو تن از فرزندانش که هر دو طلبه بودند، در جبهه‌ها به شهادت رسیدند. او امامت مسجد امام حسین علیه‌السلام در تهران را نیز بر عهده داشت (اباذری، ۱۳۸۹، ۸). همچنین کتاب‌هایی را در موضوعات اصول دین، اخلاق، کلام، تفسیر و فلسفه نوشت. او در کنار مسئولیت‌های اجرایی فوق، به فعالیت‌های اجتماعی هم می‌پرداخت، از آن جمله می‌توان به ساخت سه باب مسجد و تجدید بنای ۲۴ مسجد در شهر میانه، ساخت مسجد امام حسین (ع) در خیابان نعمت‌آباد تهران و ساخت حسینیه میانجی‌ها در خیابان امام خمینی تهران اشاره کرد (الوانساز خویی، ج ۲، ۱۳۹). موسی سلیمی کمینی در ۱ مهر ۱۳۸۹ در تهران درگذشت و پیکرش در بهشت‌زهرای تهران به خاک سپرده شد (الوانساز خویی، ج ۲، ۱۳۹). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ اباذری، عبدالرحیم (۱۳۸۱)، انقلاب اسلامی در میانه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ اباذری، عبدالرحیم (۱۳۸۹)، «یادواره ابو الشهیدین حجت‌الاسلام‌والمسلمین سلیمی»، دوهفته‌نامه افق حوزه، شماره ۲۸۲، مهر؛ الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان: شرح‌حال عالمان استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل، ج ۳، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید سجاد حججی (۱۳۸۲)، تدوین عبدالرحیم اباذری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.