محمدعلی صاحب‌الزمانی
صاحب‌الزمانی، محمدعلی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمدعلی صاحب‌الزمانی معروف به شیخ محمدتقی در ۱۳۱۵ ش در ارومیه و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش شیخ اسماعیل صاحب‌الزمانی از روحانیان ارومیه بود. محمدتقی صاحب‌الزمانی در شش‌سالگی قرائت قرآن را نزد عالمی به نام شیخ عزیز شبنم در ارومیه فراگرفت. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و درس‌هایی چون هدایه الصبیان، گلستان، تاریخ معجم، احسن المراسلات، ابواب الجنان، رساله عملیه آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، امثله و صرف میر، جامع‌المقدمات، سیوطی، جامی و حاشیه را هم نزد شیخ عزیز شبنم خواند. سپس در درس مغنی و بخشی از مطول میرزا جعفر مدرس شرکت کرد و بخش دیگری از مطول و شرح باب حادی عشر و قسمتی از شرح لمعه را هم پیش میرزا ابوالحسن تاییدی خواند. بخش دیگری از شرح لمعه را هم نزد میرزا عبدالمطلب اردوبادی فراگرفت و سپس در درس منطق، شرح شمسیه و همچنین مقداری از مطول و بخشی از شرح لمعه محمدامین رضوی شرکت کرد و در ادبیات و ریاضیات از شاگردان شیخ محمد فوزی بود. صاحب‌الزمانی در سال ۱۳۳۳ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر جلد دوم شرح لمعه را نزد میرزا علی احمدی میانجی خواند و رسایل را هم از سید ابوالفضل میرمحمدی فراگرفت. او همچنین مدتی هم در درس رسایل سید عبدالکریم موسوی اردبیلی شرکت کرد و در درس مکاسب هم از شاگردان او بود. صاحب‌الزمانی کفایه‌الاصول را نزد آقایان میرزا علی‌اکبر مشکینی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی آموخت. فلسفه را هم پیش علامه سید محمدحسین طباطبایی خواند. آنگاه در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید حسین طباطبایی بروجردی (بحث طهارت، قضا و صلاه)، امام خمینی و شیخ محمدعلی اراکی شرکت کرد. او در درس خارج فقه (مکاسب محرمه و بیع) و خارج اصول امام خمینی شرکت و درس‌های ایشان را تقریر می‌کرد (الوانساز خویی، ج ۲، ۲۰۳-۲۰۴). درباره سال‌های دقیق حضور او در درس خارج فقه و اصول امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به احتمال زیاد از اواسط دهه ۱۳۳۰ ش در درس‌های ایشان در مساجد محمدیه و سلماسی قم شرکت می‌کرده است. صاحب‌الزمانی پس از پایان تحصیلات در قم به ارومیه بازگشت و به اقامه نماز جماعت در مسجد آقا علی اشرف پرداخت (قاسم‌پور، ج ۱، ۳۵۹). او همچنین دروس حوزوی را در مدارس دینی ارومیه تدریس می‌کرد. صاحب‌الزمانی با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، وارد مبارزه با حکومت پهلوی شد. در جریان برگزاری رفراندوم موسوم به انقلاب سفید در بهمن ۱۳۴۱، از سوی روحانیان ارومیه راهی قم شد و در دیدار با مراجع تقلید ازجمله امام خمینی، مخالفت علمای آن شهر با آن همه‌پرسی و همچنین حمایت و پشتیبانی روحانیان ارومیه از تلاش‌های مراجع تقلید را اعلام کرد. پس از بازگشت به ارومیه، به مخالفت علنی با همه‌پرسی فوق دست زد و سپس در اعتراض به برگزاری آن رفراندوم، از اقامه نماز جماعت خودداری کرد. نتیجه این مبارزات احضار به شهربانی بود (قاسم‌پور، ج ۱، ۳۱۵-۳۱۶). او به همراه جمعی از روحانیان در آبان ۱۳۴۳ هم پس از اطلاع از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، در خانه غلامرضا حسنی از روحانیان ارومیه تجمع کردند و به رایزنی درباره نحوه واکنش به این اقدام پرداختند. در همان روز مأموران شهربانی او را همراه با دیگر روحانیان حاضر در آن جلسه احضار کردند. شهربانی آنها را تهدید کرد که در صورت هر گونه اقدامی در اعتراض به تبعید امام خمینی، دستگیر و به سربازی اعزام خواهند شد. وی به فعالیت‌های خود در ارومیه ادامه داد و به همین علت بار دیگر به شهربانی احضار شد. رئیس وقت شهربانی ارومیه درصدد اعزام او به سربازی برآمد که با انتقال او از ارومیه، اعزام صاحب‌الزمانی به سربازی منتفی شد (همان، ۳۳۲-۳۳۵). او احتمالاً به سبب این مبارزات در سال ۱۳۴۴ ش و در آستانه ماه رمضان ممنوع‌المنبر شد (همان، ۳۳۹؛ سلیمی، ۳۱۳-۳۱۶). پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، روحانیان ارومیه جلساتی را با هدف تبیین آموزه‌های اسلامی و آگاهی‌بخشی به مردم آن شهر برگزار می‌کردند که صاحب‌الزمانی در آن جلسات شرکت می‌کرد. محوریت این جلسات، بحث پیرامون قرآن بود و ازجمله اعضای آن می‌توان به محمدامین رضوی، سید علی‌اکبر قریشی، محمدعلی شرقی و... اشاره کرد که جملگی از قرآن‌پژوهان برجسته بودند (قاسم‌پور، ج ۱، ۳۵۷). همچنین به تدریس نهج‌البلاغه هم می‌پرداخت. او در سال ۱۳۵۶ ش و با گسترش مبارزات مردم علیه حکومت پهلوی، در برگزاری مجالس یادبود برای شهدای انقلاب اسلامی فعال بود. ازجمله در مجلس یادبود شهدای ۲۹ بهمن تبریز شرکت داشت و به همین علت در فروردین ۱۳۵۷ در ارومیه دستگیر و به مدت نه ماه به تبعید در شهر گنبدکاووس محکوم شد. صاحب‌الزمانی در دوران تبعید هم دست از مبارزه برنداشت و به‌ویژه با سید اسدالله مدنی، دیگر روحانی تبعیدی در گنبدکاووس همکاری می‌کرد. او در شهریور ۱۳۵۷ از تبعید آزاد شد و به ارومیه بازگشت و در بازگشت با استقبال گسترده مردمی مواجه شد. پس از آن نیز با ایراد سخنرانی‌هایی به انتقاد از حکومت پهلوی و حمایت از امام خمینی ادامه داد. صاحب‌الزمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سازمان‌دهی به شهر ارومیه نقش داشت. مدتی هم مسئولیت کمیته‌های انقلاب اسلامی آن شهر را عهده‌دار بود. او که از اعضای شورای روحانیت ارومیه بود (خاطرات حجت‌الاسلام حسنی امام جمعه ارومیه، ۵۱)، در دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی از سوی مردم ارومیه به نمایندگی برگزیده شد (معرفی نمایندگان مجلس...، ۲۰۵). سپس به سمت نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه پاسداران ارومیه منصوب شد. او در کنار فعالیت‌های فوق به تدریس در مدارس دینی و دانشگاه‌های ارومیه می‌پرداخت (خاطرات حجت‌الاسلام حسنی امام جمعه ارومیه، ۵۱). کتاب‌های الحق در جواب ملا عیاش خوشرو، ترجمه وصیت علامه حلی به پسرش فخرالمحققین، معارف اسلامی، ترجمه الفقه علی المذاهب الخمسه، وجیزه‌ای در دعای هر روز ماه رمضان، حدیث غدیر، ترجمه نامه امام علی (ع) به مالک اشتر، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، اخلاق، اعجاز قران و مقاله عفت از تالیفات اوست(الوانساز خویی، ۲۰۴-۲۰۵). صاحب‌الزمانی هم‌اکنون (۱۳۹۸ ش) در ارومیه سکونت دارد. منابع: الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، ج ۲، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ خاطرات حجت‌الاسلام حسنی امام جمعه ارومیه (۱۳۸۴)، تدوین: عبدالرحیم اباذری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سلیمی، حشمت‌الله (۱۳۸۴)، مبارزات روحانیون و وعاظ مساجد به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ قاسم‌پور، داود (۱۳۹۰)، انقلاب اسلامی در ارومیه، ج ۱ و ۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان پنجمین دوره¬ قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره¬ کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.