محسن خراسانی
خراسانی، محسن؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محسن خراسانی در تهران و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. جد اعلای او شیخ محمدعلی خراسانی از علمای خراسان بود که در دوره قاجار در تهران مقیم شد و به تبلیغ دین در آن شهر می‌پرداخت. شیخ محمدحسین خراسانی، جد محسن خراسانی هم از عالمان برجسته تهران بود و امامت جماعت مسجد سید عزیزالله تهران را بر عهده داشت و فرزند شیخ ابوالفضل تهرانی (پدر محسن تهرانی) نیز از شاگردان آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی بود که پس از اتمام تحصیلات در قم، امامت مسجد حاج عبدالحسین (مسجد آذربایجانی‌ها) در بازار تهران را بر عهده گرفته بود و کتاب سفینه النجاه فی المهلکات و المنجیات در چند جلد از آثار اوست. محسن خراسانی در چنین خانواده‌ای به دنیا آمد و پس از آنکه خواندن و نوشتن را در تهران فراگرفت به تحصیل دروس حوزوی پرداخت. درباره تحصیلات او در تهران اطلاعاتی در دست نیست. همچنین شریف رازی در زندگینامه مجملی از محسن خراسانی، به استادان او در تهران و قم اشاره نکرده است و تنها از سال‌ها تحصیل او در قم سخن گفته است (شریف رازی، ج ۴، ۴۳۰-۴۳۱). سید حمید روحانی و باقری بیدهندی از محسن خراسانی به‌عنوان یکی از شاگردان امام خمینی نام برده‌اند (روحانی، ج ۱، ۶۴؛ باقری بیدهندی، ۱۳۳). با استناد به این گزارش می‌توان گفت که او از درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی بهره‌مند می‌شد، ولی درباره سال‌های حضور او در درس‌های امام خمینی هم اطلاعاتی در دست نیست. محسن خراسانی در سال ۱۳۴۲ ش در قم حضور داشت (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۴-۱۰۶)، بنابراین می‌توان احتمال داد که او تا آن تاریخ در درس‌های امام خمینی شرکت می‌کرده است. وی همراه با دیگر علما، در مهر ۱۳۴۲ و در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید در حوزه‌های علمیه، با انتقاد از سیاست‌های دولت در سرکوب منتقدان و مخالفان، اعلام کردند که این سیاست‌ها کوچک‌ترین تأثیری در اراده آهنین افراد حوزه علمیه قم نداشته و آنان برای ادامه تحصیل در حوزه علمیه قم آماده شده‌اند و از حوزه علمیه قم به‌عنوان سنگر مبارزه رجال دین و حامیان قرآن علیه بی‌دینی و ظلم و استبداد نام بردند و آنگاه با اشاره به دستگیری مرجع عالی‌قدر شیعه حضرت آیت‌الله خمینی به جرم دفاع از دین و آزادی، ناراحتی خودشان را از بازداشت ایشان اعلام کردند و خواستار آزادی و بازگرداندن ایشان به قم شدند (همان). این گزارش نشان می‌دهد که وی در آن سال به تدریس در حوزه علمیه قم نیز می‌پرداخت. او پس از آن هم همراه با مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی را در حمایت از امام خمینی و انتقاد از حکومت پهلوی امضا می‌کرد (همان، ۱۳۵، ۱۷۴، ۱۸۸، ۱۹۶). خراسانی پس از سال‌ها تحصیل در قم به تهران بازگشت و پس از درگذشت پدرش در سال ۱۳۵۱ ش، جایگزین پدرش در مسجد آذربایجانی‌ها شد و به اقامه نماز جماعت در آن مسجد پرداخت (شریف رازی، ج ۴، ۴۳۱). او در تهران به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و ازجمله در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ ش همراه با روحانیان مبارز تهران، اعلامیه‌هایی را در انتقاد از حکومت پهلوی یا در پشتیبانی از امام خمینی امضا می‌کرد و نام او در اغلب اعلامیه‌های روحانیان مبارز تهران دیده می‌شود (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۲، ۸۲-۸۳، ج ۳، ۴۰۸-۴۱۰، ج ۱۱، ۴۹۶-۴۹۸؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۴۵، ۳۲۴، ۳۷۰، ۳۸۶، ۳۸۸، ۳۹۱، ۳۹۷، ۴۱۲، ۴۱۵، ۴۱۷، ۴۳۰، ۴۳۶، ۴۵۵، ۴۶۹، ۴۸۵، ۵۰۰، ۵۱۱ و ۵۱۵). درباره دیگر فعالیت‌های او اطلاعاتی در دست نیست. منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ باقری بیدهندی، ناصر (۱۳۶۸)، «نجوم امت ۲۸: بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج‌آقا روح‌الله خمینی»، ماهنامه نور علم، دوره سوم، شماره ۳۱، تیر؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ۲ و ۳ و ۱۱، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۴، تهران، اسلامیه.