مالکیت الهی
اهمیت و جایگاه مالکیت الهی مالکیت در اصطلاح دینی، یعنی رابطه خاص بین مالک و ملک که امکان تصرف مالک در ملک را نشان می‌دهد. ازاین‌رو مالکیت خداوند، سلطنت واقعی او بر تمام جهان هستی می‌باشد (طباطبائی، اصول فلسفه، ج۳، ص۲۰۳؛ مجموعه رسائل، ج۱، ص۶۱؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۱۲۸-۱۲۹). اندیشمندان اسلامی در آثار کلامی، تفسیری و فلسفی خویش درباره مالکیت حق‌تعالی مطالب فراوانی بیان کرده‌اند. (مکارم شیرازی، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج۱، ص۴۶-۴۸؛ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۳-۳۵؛ فخر رازی، تفسیر مفاتیح الغیب، ج۱، ص۱۵۷). امام‌خمینی نیز در آثار خویش به توضیح مالکیت مطلق حق‌تعالی با توجه به مبانی فلسفی و عرفانی، پرداخته است (امام‌خمینی، الطلب والاراده، ص۳۲؛ آداب الصلاة؛ ص۲۷۰-۲۷۱؛ شرح دعای سحر، ص۱۳۹-۱۴۰؛ شرح چهل حدیث، ۵۶۱).
معنای ملک امام‌خمینی دو معنا برای ملک قائل است: یکی به معنای مملکت و دیگری به معنای مالکیت. در معنای نخست اگر ملک به معنای مملکت باشد، در این صورت قبض و بسط وجود از حق‌تعالی به حسب ترتیب نظام و مصالح آن است (امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۶۱؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۳۰). معنای دوم، اگر ملک به معنای مالکیت باشد، در این صورت عظمت آن به اعتبار تجلیات اسمائی در حضرت علمیه می‌باشد، و از اصل وجود تا همه کمالات وجود آنها از آنِ خداوند است (امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۱۳۹-۱۴۰).
حقیقت مالکیت الھی امام‌خمینی همسو با اهل معرفت، برای ممکنات هویتی جز وارستگی و ربط به علت خود قائل نیست و معتقد است اصل وجود همه ممکنات از آنِ خداوند است و خداوند مالک حقیقی همه اشیاء و هر آنچه در آسمان و زمین است و ممکنات و کثرات امکانی وجودی مغایر و منفصل از خدای متعال به حساب نمی‌آیند (امام‌خمینی، الطلب والاراده، ص۳۲؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۱۵۴-۱۵۵). ایشان در بیان حقیقت مالکیت حق‌تعالی بر این اعتقاد است که مالکیت او مانند مالکیت بندگان اعتباری نیست بلکه مالکیت او به اضافه اشراقی و احاطه قیومی است. مالکیت حق، ذاتی است که هیچ گونه کثرت و مباینت در آن راه ندارد و در عین حال مالکیتش بر همه عوالم به طور یکسان است (امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۱-۲۷۹).
مالکیت مطلق اهل معرفت با استناد به برخی آیات الهی به بیان مالکیت مطلق حق پرداخته‌اند (ملاصدرا، شواهد الربوبيه، ص۵۰؛ المبدأ و المعاد، ص۳۰) و وجود حقیقی و مالکیت مطلق را منحصر در واجب الوجود دانسته‌اند (رضایی، بررسی و نقد حقیقت آفرینش، ص۳۰۶-۳۰۷). امام‌خمینی نیز با استناد به آیه «لمن الملک اليوم لله الواحد القهار» (غافر: ۱۶)، معتقد است این آیه به صراحت مالکیت مطلق خداوند را یادآور می‌شود؛ زیرا که حق‌تعالی با تجلی به وحدت و قهاریت و اتصال ظاهر به باطن و رجوع آخر به اول، جایی برای غیر باقی نمی‌گذارد (امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۲؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۲۷-۱۲۸). به اعتقاد ایشان اگر خداوند با قهاریت و نور عظمت خود بر ممكنات تجلی کند، همه هستی در نور عظمت حق مندک می‌شود و آن روز، روز رجوع تام و بروز مالکیت مطلق حق‌تعالی است (امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۳۱-۳۲).
منابع:
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الطلب والاراده، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۴۲۱ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
- رازی، فخرالدّین، تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- رضایی، مرتضی، بررسی و نقد حقیقت آفرینش از دیدگاه ملاصدرا، قم، نشر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی، ۱۳۹۶ش.
- شیخ طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر،عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر،عروج، ۱۳۹۸ش.
- طباطبائی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، مؤسسه بوستان کتاب ، ۱۳۸۷ش.
- طباطبائی، محمدحسین، مجموعه رسائل، بوستان کتاب، قم، ۱۳۹۴ش.
- کرجی، علی، شواهد قرآنی برخی مضامین حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، نشر مدرسه امام علی‌بن‌ابیطالب، ۱۳۷۹ش.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، الشواهد الربوبيه، تصحيح آشتیانی، مشهد، مرکز دانشگاهی، ۱۳۶۰ش.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، نشر انجمن حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۵۴ش.
نویسنده: باقر صاحبی