عملیات بیت‌المقدس
عملیات بیت‌المقدس
پس از پیروزی در عملیات فتح‌المبین، عملیات بزرگ بیت‌المقدس (الی بیت‌المقدس) در 10اردیبهشت1361 آغاز شد. این عملیات با رمز «یا علی بن ابی‌طالب(ع)»، در چهار مرحله و در منطقه‌ای با وسعت ۵۴۰۰ کیلومتر برنامه‌ریزی گردید (هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ص۸۴؛ سمیعی، کارنامه توصیفی عملیات هشت سال دفاع مقدس، ص۹۷).
نیروهای درگیر در عملیات
در این عملیات که به فرماندهی علی صیاد شیرازی (ارتش) و محسن رضایی (سپاه) اجرا شد، ۱۱۲گردان از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ۴۵گردان از ارتش -که در چهار قرارگاه سازماندهی شده بودند- حضور داشتند. نیروهای عراق در این عملیات 200گردان بودند (جبوری، نقد جنگ، ص۲۸ـ۲۹؛ حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۴۶).
اهداف عملیات
انهدام حداقل بیش از دو لشكر از نیروی دشمن، آزادسازی حدود 5400كیلومتر مربع از خاك ایران، از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج كردن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن، تأمین مرز بین‌المللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه)، آزادسازی جاده اهواز-خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز ـ آبادان از برد توپخانه دشمن از مهم‌ترین اهداف عملیات بیت‌المقدس بود (پرتال امام‌خمینی، شرح کامل عملیات الی بیت المقدس).
اجرای عملیات
عملیات بیت‌المقدس در چهار مرحله به اجرا درآمد.
مرحلۀ اول: حمله از غرب کارون آغاز شد و ابتدا بخشی از نیروهای ایران توانستند از مواضع عراق عبور کنند و مناطقی از جنوب کرخه را تصرف کنند. پس از شکست لشکر ۳ زرهی عراق، عملیات پل‌گذاری بر کارون شروع شد و راه رسیدن به جادۀ اهواز خرمشهر هموار گردید. سرانجام پس از پنج روز، نیروهای ایران موفق شدند جادۀ اهواز ـ خرمشهر را از کیلومتر ۶۸ تا ۱۰۳ تصرف و تثبیت کنند (جبوری، نقد جنگ، ص۲۸ـ۲۹؛ حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۴۶).
مرحلۀ دوم: این مرحله در روز 16اردیبهشت1361 آغاز شد و نیروهای ایرانی توانستند افزون بر بخش دیگری از جاده اهواز ـ خرمشهر، مناطق جفیر و پادگان حمید و هویزه را آزاد کنند (پایگاه اینترنتی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، عملیات بیت‌المقدس).
مرحلۀ سوم: مرحلۀ سوم عملیات بیت‌المقدس که در روز 19اردیبهشت1361 آغاز شد، به دلیل هوشیاری نیروهای عراقی و تمرکز نیرو در خطوط پدافندی چندان موفقیت‌آمیز نبود. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به شکست نیروهای ایرانی انجامید. به همین علت فرماندهان ایرانی تصمیم گرفتند برای انجام عملیات نهایی، فرصت بیشتری به یگان‌ها بدهند (پرتال امام‌خمینی، شرح کامل عملیات الی بیت المقدس).
مرحلۀ چهارم: آخرین مرحلۀ عملیات در 1 خرداد 1361 آغاز شد. ارتش عراق نتوانست در برابر شروع غافلگیرانه نیروهای ایرانی مقاومتی از خود نشان دهد و ارتباط یگان‌های دشمن با یکدیگر کاملاً قطع شد. قرارگاه کربلا توانست در روز دوم خرداد کاملاً خرمشهر را محاصره کند. حملات تا روز سوم خرداد ماه ادامه داشت و در نهایت ساعت 2 بعد از ظهر روز سوم خرداد، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم ایران بر فراز مسجد جامع خرمشهر به اهتزاز درآمد (خدری، خرمشهر از اسارت تا آزادی، ص۱۷۷).
نتایج عملیات
عملیات بیت‌المقدس به عنوان یکی از مهم‌ترین و حیثیتی‌ترین عملیات نیروهای ایرانی در طول دفاع مقدس، نتایج بسیار مهمی به همراه داشت. کشته و زخمی شدن بیش از 16هزار عراقی، اسارت 19هزار تن از نیروهای دشمن، آزادسازی 5038 کیلومتر مربع از اراضی اشغال‌شدۀ ایران، شامل شهرهای هویزه، خرمشهر، جاده اهواز-خرمشهر و پادگان حمید. همچنین شهرهای مهم حمیدیه، اهواز و سوسنگرد از تیررس توپخانۀ دشمن خارج شدند و 180کیلومتر از خط مرزی تأمین شد. با فتح خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تأیید كارشناسان و تحلیل‌گران نظامی قرار گرفت (پایگاه اینترنتی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، عملیات بیت‌المقدس).
پیامدهای مهم عملیات
پیروزی در عملیات بیت‌المقدس، علاوه بر تثبیت وضعیت جمهوری اسلامی در خارج و داخل کشور، از نظر بین‌المللی پیامدهای مهمی داشت و صحنۀ سیاسی را به نفع جمهوری اسلامی رقم زد (صیاد شیرازی، ناگفته‌های جنگ، ص ۳۱۴). روزنامه انگلیسی گاردین نیز فتح خرمشهر را شکست مفتضحانه‌ای برای بغداد ارزیابی کرد (پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، جنگ ایران و عراق از نگاه مطبوعات جهان، ج۸، ص۲۵۹). فتح بیت‌المقدس موجب شد شورای امنیت سازمان ملل پس از ۲۲ ماه از صدور قطعنامۀ اول خود، در ۲۱ تیر ۱۳۶۱، قطعنامۀ ۵۱۴ را با موضعی جدی‌تر در برابر جنگ عراق و البته بدون اشاره به متجاوز و تنبیه وی صادر کند (ولایتی و دیگران، تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی، ص۱۱۹ـ۱۲۰).
واکنش امام‌خمینی
پیروزی در عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، امام‌خمینی را بسیار خوشحال کرد (هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ص۱۱۵). ایشان در پیامی این پیروزی را «نصر عظیم» و افتخاری ابدی برای اسلام خواند و ارتش اسلام را مفتخر به نشان «وَ ما رَمَیتَ إِذْ رَمَیتَ وَ لکنَّ اللَّهَ رَمی» (انفال: 17) و مورد قدردانی امام زمان(عج) شمرد (امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۵۷). ایشان عملیات بیت‌المقدس را از شاهکارهای عظیم و کم‌نظیر جنگ (امام‌خمینی، صحیفه، ج16، ص263) و افتخارآفرین خوانده است که همۀ نیروهای نظامی از ارتش گرفته تا سپاه و بسیج دوشادوش هم توانستند به پیروزی‌های بزرگ دست یابند (امام‌خمینی، صحیفه امام، ج21، ص357).
منابع
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، 1389.
پرتال امام‌خمینی (پایگاه اینترنتی)، شرح کامل عملیات الی بیت المقدس. تاریخ مشاهده: 6/12/1403.
پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، جنگ ایران و عراق از نگاه مطبوعات جهان، تهران، شکیب، چاپ اول، ۱۳۸۷.
جبوری، فیصل، نقد جنگ بررسی و تحلیل چند عملیات بزرگ، ترجمه محمدحسن مقیسه، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۵.
حبیببی، ابوالقاسم، خوزستان در جنگ، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، چاپ اول، ۱۳۷۹.
خدری، رضا، خرمشهر از اسارت تا آزادی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۶.
سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات هشت سال دفاع مقدس، تهران، نمایندگی ولی فقیه در نیروی زمینی سپاه پاسداران، چاپ اول، ۱۳۸۲.
صیاد شیرازی، علی، ناگفته‌های جنگ، خاطرات سپهبد شهید صیاد شیرازی، تدوین احمد دهقان، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس (پایگاه اینترنتی)، عملیات بیت‌المقدس. تاریخ مشاهده: 6/12/1403.
ولایتی، علی‌اکبر و دیگران، تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶.
هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۱، پس از بحران، به اهتمام فاطمه هاشمی، تهران، معارف انقلاب، ۱۳۸۰.