بهشت زهرا
بهشت زهرا، قبرستان عمومی تهران که به خاطر حضور گسترده مردم و گردهمایی مخالفان رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷ در آنجا، دفن شهدای انقلاب در آن، سخنرانی امام‌خمینی در روز بازگشت از تبعید و به خاک سپاری برخی از رهبران انقلاب اسلامی در آن، به نمادی از عصیان و اعتراض ملت به رژیم شاهنشاهی و مبارازات انقلابی مردم ایران تبدیل شد.
پیشینه تأسیس
طرح ایجاد سازمان بهشت زهرا(س)، در تیر ۱۳۳۴ و بر پایه مصوبه شورای شهر تهران شکل گرفت؛ اما اجرای این طرح سال‌ها مسکوت ماند. پس از اختصاص قطعه زمینی به این منظور در اواخر سال ۱۳۴۵ و انتخاب هیئت‌مدیره و تهیه اساسنامه.[۱] سرانجام قبرستان بزرگ بهشت زهرا(س)، در سال ۱۳۴۹، در زمینی به مساحت چهارصد هکتار واقع در مسیر بزرگراه تهران - قم تأسیس شد.[۲] حضور گسترده مردم و گردهمایی مخالفان رژیم در سال ۱۳۵۷ در بهشت زهرا(س)، و دفن شهدای انقلاب در آن، این قبرستان را به نمادی از عصیان و اعتراض ملت به رژیم شاهنشاهی بدل کرد.[۳] همین جایگاه باعث شد امام‌خمینی برای ادای احترام به تمام شهدای انقلاب اسلامی، بهشت زهرا(س)، را نخستین مقصد خود پس از ورود به ایران برگزیند و با وجود تأکید نزدیکان بر دشواری امر، پس از چهارده سال نخستین سخنرانی خود را در آنجا ایراد کند.[۴]
سخنرانی امام‌خمینی در بهشت زهرا
پیش از بازگشت امام‌خمینی به کشور حفاظت از ایشان مهم‌ترین دغدغه شورای انقلاب برای پس از بازگشت بود.[۵] مراقبت از ایشان در فرودگاه و در مسیر، به ویژه در بهشت زهرا حساس‌ترین بخش کار بود.[۶] برای استقبال از امام‌خمینی و تأمین امنیت ایشان کمیته استقبال از امام‌خمینی تشکیل شد.[۷] این کمیته پیشنهاد دولت شاپور بختیار برای مأموریت پنج هزار نیرو با لباس شخصی و مجهز به بالگرد برای حفاظت از امام‌خمینی را نپذیرفت و اعلام کرد مسئله حفاظت از ایشان مربوط به ملت است و مأموران امنیتی نیز باید با این کمیته هماهنگ باشند.[۸] از این رو، حفاظت از ایشان به محسن رفیق‌دوست واگذار شد.[۹] رفیق‌دوست نیز پس از برنامه‌ریزی از محمد بروجردی مسئول گروه توحیدی صف، برای پذیرش این مسئولیت دعوت کرد و او حدود پنجاه فرد مسلح را برای حفاظت از امام‌خمینی فراهم آورد.[۱۰] افزون بر آن کمیته استقبال نیرویی با معرفی روحانیان مساجد با عنوان انتظامات برای تأمین امنیت و برقراری نظم در زمان ورود امام‌خمینی تشکیل داد.[۱۱] کمیته استقبال در ضلع شمالی قطعه ۱۷ شهدا جایگاهی را برای سخنرانی امام‌خمینی ساخت و در اطراف آن، جایگاه ویژه‌ای برای ۱۵۰ خبرنگار خارجی و خانواده‌های شهدا در نظر گرفت. در روز بازگشت نیز بهشت زهرا(س) با تصاویری از امام‌خمینی و شعارهای پرشماری تزیین شده بود. برای مراقبت‌های پزشکی چند آمبولانس و پزشک در اطراف مستقر شده بودند.[۱۲] در داخل محوطه بهشت زهرا(س) نیز مأموران انتظاماتِ مردمی وسایل نقلیه و افراد را بازرسی می‌کردند.[۱۳] طبق برنامه، مرتضی مطهری سخنرانی کوتاهی کرد. پس از آن قرار بود علی‌اکبر ناطق نوری خیر مقدم بگوید و بعد محمد مفتح صحبت کند که این برنامه‌ها اجرا نشد. تنها قاسم امانی پسر شهید صادق امانی برنامه‌ای اجرا کرد و سپس عده‌ای از نوجوانان سرود کوتاهی خواندند.[۱۴]و پس از آن امام‌خمینی در یکی از پرجمعیت‌ترین اجتماعات تاریخ، اصولی‌ترین ارکان مشروعیت عقلانی یک نظام سیاسی را به زبانی ساده و منطقی بیان کرد و به طور کلی هر حکومت تحمیلی را خلاف قواعد عقلی و حقوق بشر خواند.[۱۵] مهم‌ترین محورهای این سخنرانی عبارت بودند از:
- مغایرت رژیم تحمیلی سلطنتی با عقل و قانون.
- غیرقانونی‌بودن دولت‌ها و مجالس دست نشانده و فرمایشی.
- فساد و ویرانی کشور به نام تجدد و اصلاح توسط رژیم پهلوی.
- تعیین دولت از سوی امام‌خمینی به پشتوانه تأیید ملت.
- هشدار به ملت درباره تلاش آمریکا برای بازگرداندن محمدرضا پهلوی.
- اندرز و اتمام حجت به ارتش و قدردانی از نظامیان پیوسته به ملت (امام‌خمینی، صحیفه، ج۶، ص۱۰–۱۹). (ببینید: بازگشت امام‌خمینی).
خاکسپاری امام‌خمینی در بهشت زهرا افزون بر دفن تمامی شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، امام‌خمینی نیز در بهشت زهرا به خاک سپرده شد. امام‌خمینی اعتنایی به اموری مانند محل دفن نداشت.[۱۶] و دراین‌باره چیزی بیان نکرده است؛ اما سیداحمد خمینی فرزند ایشان، از مدت‌ها پیش بدون اطلاع ایشان و با مشورت بعضی از مسئولان، منطقه کوشک نصرت (میان راه تهران به قم) را انتخاب کرده بود.[۱۷] و مطالعات اولیه آغاز شده بود که بیماری امام‌خمینی پیش آمد (انصاری، محمدعلی، مصاحبه، ص۲۳–۲۴). اما در جلسه‌ای از مسؤلان کشور که ساعتی پس از درگذشت امام‌خمینی تشکیل شد، دفن ایشان در منطقه کوشک نصرت به سبب دوری مسافت، مشکلات اجرایی و مسطح‌نبودن محل، با مخالفت روبرو شد.[۱۸] صبح چهاردهم خرداد با موافقت سیداحمد خمینی، زمینی که در آینده قابلیت توسعه داشته باشد، در نزدیکی بهشت زهرا(س) انتخاب شد و با تعیین وضعیت شرعی مالکیت و خرید محلِ مورد نظر، شبانه کار مسطح‌کردن و آماده‌سازی آغاز شد.[۱۹] تشییع جنازه و دفن امام‌خمینی برای حضور بیشتر علاقه‌مندان تا شانزده خرداد به تأخیر افتاد و پیکر ایشان پس از اقامه نماز سیدمحمدرضا گلپایگانی، از مراجع تقلید و تشییع تاریخی در کنار شهیدان دفن گردید و به حرم تبدیل شد.[۲۰]
حرم امام‌خمینی احترام و جایگاه ویژه‌ای دارد. این مکان جایگاه نماز و نیایش و زیارت است.[۲۱] عبدالله جوادی آملی از مراجع تقلید زیارتنامه‌ای برای امام‌خمینی تهیه کرد و زوار از آن برای زیارت استفاده می‌کنند.[۲۲] بزرگداشت سالگرد امام‌خمینی هرساله با حضور رهبر انقلاب اسلامی و دیگر کارگزاران نظام اسلامی و حضور پرشور مردم از شهرهای گوناگون برگزار می‌گردد. در این مراسم، رهبری درباره ویژگی‌های امام‌خمینی و انقلاب و وحدت امت اسلامی و انقلابی و تداوم راه آن بزرگ‌مرد سخن می‌گوید.[۲۳]
یاران امام‌خمینی در بهشت زهرا
برخی یاران امام‌خمینی نیز پیرامون مقبره ایشان دفن شده‌اند.[۲۴] سیداحمد خمینی بنابر وصیت خود داخل ضریح و کنار قبر پدر به خاک سپرده شد.[۲۵] اکبر هاشمی رفسنجانی نیز در داخل ضریح و کنار قبر استاد و مراد خود به خاک سپرده شده‌است (جمهوری اسلامی، ت۲۲/۱۰/۱۳۹۵، ص۱). سیدمحمد صنیع‌خانی، سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی (پدر همسر سیداحمد خمینی).[۲۶] خدیجه ثقفی همسر امام‌خمینی، محمدرضا توسلی، رئیس دفتر امام‌خمینی، محمود بروجردی، داماد امام‌خمینی، حسن حبیبی و برخی دیگر، در محوطه‌های بیرونی ضریح دفن شده‌اند.
پیش از آنان، برخی از یاران امام‌خمینی و رهبران نهضت اسلامی در بهشت زهرا در جوار شهدا دفن شده‌اند که سیدمحمود طالقانی.[۲۷]، سیدمحمد حسینی بهشتی از شهدای حادثه هفتم تیر ۱۳۶۰ (زحمتکش و طاهریان، راهبران‌اندیشه انقلاب، ص۳۱۱–۳۱۲)، محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر، از شهدای حادثه هشتم شهریور ۱۳۶۰.[۲۸]، از آن جمله می‌باشند. بیشتر شهدای حادثه هفتم تیر نیز، در قطعه‌ای ویژه در بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شدند. چنان که دیگر شهدای انفجار دفتر نخست وزیری نیز، در بهشت زهرا، جوار مزار شهدای انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی دفن شدند. در سال‌های بعد، برفراز قبور این شهدا در قطعه ۲۴ ساختمانی با طراحی و معماری میرحسین موسوی بنا شد.[۲۹]
پانویس
- ↑ همشهری، س۱۳۷۴، ش۷۹۴.
- ↑ همشهری، س۱۳۷۳، ش۸۵۸.
- ↑ مؤسسه تنظیم، مجموعه سخنرانی‌های امام‌خمینی، ج۱، ص۴۹۳–۴۹۴ و ج۲، ص۲۹۰، ۳۲۸، ۴۳۷.
- ↑ خمینی، مصاحبه، ج۱، ص۱۰۰؛ یزدی، آخرین تلاش‌ها، ص۳۷۸.
- ↑ روزی‌طلب، صخره سخت، ص۱۹.
- ↑ قاسم‌پور، دهه سرنوشت‌ساز، ص۹۲–۹۳؛ فردوسی‌پور، خاطرات، ص۲۱۸–۲۱۹.
- ↑ دانش‌منفرد، خاطرات، ص۷۴.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ص۲.
- ↑ رفیق‌دوست، خاطرات، ص۱۳۳.
- ↑ قاسملو و آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام‌خمینی، ص۶۵–۶۶.
- ↑ محلاتی، خاطرات و مبارزات، ص۱۰۷.
- ↑ قاسملو و آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام‌خمینی، ص۱۵۲.
- ↑ قاسملو و آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام‌خمینی، ص۱۵۲ - ۱۵۳.
- ↑ قاسملو و آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام‌خمینی، ص۱۵۳ - ۱۵۵؛ حسینی صالحی، امام‌خمینی و هیئت‌های دینی مبارز، ص۱۶۲.
- ↑ یزدی، آخرین تلاش‌ها، ص۳۷۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۲۰، ص۲۴۵.
- ↑ انصاری، محمدعلی، مصاحبه، ص۲۲.
- ↑ انصاری، محمدعلی، مصاحبه، ص۲۴–۲۵.
- ↑ انصاری، محمدعلی، مصاحبه، ص۲۳–۲۵؛ بروجردی، خاطرات، ص۱۱۵.
- ↑ حضور، اخبار و گزارش‌های برگزاری نهمین سالگرد رحلت امام‌خمینی، ش۷، ص۵۶ - ۵۷؛ توسلی، همیشه با امام، سیری در زندگی و مبارزات آیت‌الله محمدرضا توسلی، ص۲۱۵.
- ↑ انصاری، برنامه‌های دومین، ص۳۵۰ - ۳۵۱.
- ↑ بایگانی مؤسسه.
- ↑ حضور، مجله، اخبار و گزارش‌های برگزاری نهمین سالگرد رحلت امام‌خمینی، ش۲۴، ص۲۲۶.
- ↑ انصاری، مرکز بزرگ، ص۳۰.
- ↑ خمینی، وصیت‌نامه، ص۳۴.
- ↑ انصاری، مرکز بزرگ، ص۳۰.
- ↑ اسفندیاری، پیک آفتاب، ص۳۰۹–۳۱۰.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ص۲۵۹ و ۲۶۳؛ نظری، بنی‌صدر از ظهور تا سقوط، ص۳۲۸.
- ↑ تالار گفتمان، پایگاه اطلاع‌رسانی.
منابع
- اسفندیاری، محمد، پیک آفتاب، پژوهشی در کارنامه زندگی و فکری آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، قم، صحیفه خرد، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- اطلاعات، روزنامه، ۱۳۵۷/۶/۵.
- اطلاعات، روزنامه، ۳/۱۱/۱۳۵۷.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- انصاری محمدعلی، مصاحبه، مجله مجله حضور، شماره ۲۳، ۱۳۷۵ش.
- انصاری، محمدعلی، برنامه‌های دومین سالگرد ارتحال حضرت امام‌خمینی، مجله حضور، شماره ۱، ۱۳۷۰ش.
- انصاری، محمدعلی، مرکز بزرگ فرهنگی ـ زیارتی، مجله حضور، شماره ۲۲، ۱۳۷۷ش.
- بروجردی، مسیح، خاطرات، چاپ‌شده در فصل صبر، تدوین حمید بصیرت‌منش و اصغر میرشکاری، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- توسلی، محمدرضا، همیشه با امام، سیری در زندگی و مبارزات آیت‌الله محمدرضا توسلی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۲/۱۰/۱۳۹۵.
- حسینی صالحی، اکبر، امام‌خمینی و هیئت‌های دینی مبارز، تدوین محمدجواد مرادی‌نیا، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- حضور، مجله، اخبار و گزارش‌های برگزاری نهمین سالگرد رحلت امام‌خمینی، شماره ۲۴، ۱۳۷۷ش.
- خمینی، سیداحمد، متن وصیت‌نامه یادگار امام، مجله حضور، شماره ۱۰، ۱۳۷۴ش.
- خمینی، سیداحمد، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- دانش‌منفرد، علی، خاطرات علی دانش‌منفرد، تدوین رضا بسطامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- رفیق‌دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق‌دوست، تدوین داود قاسم‌پور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- رفیق‌دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق‌دوست، تدوین داود قاسم‌پور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- روزی‌طلب، محمدحسن، صخره سخت، تهران، مرکز اسنادانقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- زحمتکش، حسین (فرهان) و حمید طاهریان، راهبران‌اندیشه انقلاب، گزیده‌ای در زندگانی، اندیشه و مبارزات حضرت امام‌خمینی، استاد علامه مطهری و آیت‌الله دکتر بهشتی، تهران، آبگین رایان، ۱۳۸۸ش.
- فردوسی‌پور، اسماعیل، همگام با خورشید از ایران تا ایران، خاطرات اسماعیل فردوسی‌پور، قم، مجتمع فرهنگی اجتماعی امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
- قاسم‌پور، داوود، دهه سرنوشت‌ساز، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- قاسملو، اکبر و معصومه آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- محلاتی، فضل‌الله، خاطرات و مبارزات شهید فضل‌الله محلاتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، کوثر، مجموعه سخنرانی‌های امام‌خمینی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- نظری کهره، فاطمه، بنی‌صدر از ظهور تا سقوط، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۰، عبور از بحران، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.
- همشهری، کتاب سال ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، سال ۱ و ۲، شهرداری تهران، ۱۳۷۳–۱۳۷۴ش.
- یزدی، ابراهیم، آخرین تلاش‌ها در آخرین روزها، تهران، قلم، ویرایش دوم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.