غایت نهایی شیء، غایتی است که شیء آن را طلب می‌کند و آن غایت، هستی مطلق و غایت الغایات است.
اهمیت و جایگاه غایت نهایی
در اصطلاح فلسفی غایت نهایی هر فعلی، حقیقتی است که آن فعل از آن نشئت گرفته و به سوی آن باز می‌گردد.[۱] یکی از مباحث مهم فلسفی، غایت نهایی موجودات است، که به سوی او باز می‌گردند. فلاسفه اسلامی بنابر قواعد فلسفی معتقدند که همه موجودات دارای غایت و هدف‌اند که به غایت‌الغایات بر می‌گردند.[۲] امام‌خمینی نیز در آثار خویش به نهایت و غایت هر شیء توجه داشته و با توجه به قواعد فلسفی به تقریر آن پرداخته است.[۳]
نهایت هر شیء
غایت نهایی هر فعلی، حقیقتی است که آن فعل از آن نشئت گرفته است، ازاین‌رو ممکنات به جایی می‌روند که از آنجا آمده‌اند. طبق قاعد «النهایه هی الرجوع إلی البدایه» مراد از نهایت، آن غایت نهایی است که شیء آن را طلب می‌کند و مراد از رجوع، توجه جبلی ممکنات به مبدأ خود یعنی حق‌تعالی می‌باشد.[۴]
امام‌خمینی نیز طبق قاعده «النهایة هی الرجوع إلی البدایة» معتقد است همه ممکنات به جایی می‌روند که از آنجا آمده بودند و نهایت همه به سوی اسم الله و از آخر به اول متصل و به سوی او بازگشت دارند.[۵]
رجوع به ربّ
برخی فلاسفه با استناد به آیات الهی معتقدند همه موجودات مادی و مجرد با حرکت معنوی خود به سوی ربّ خویش بازگشت دارند.[۶] به اعتقاد امام‌خمینی، مرجع و بازگشت همه موجودات به ربّشان می‌باشد؛ بلکه رجوع تام به سلطنت مطلق الهی دارند.[۷] و از همین جهت ایشان معتقدند که معاد همین نشئته طبیعت نیست بلکه معاد بازگشت به خداوند و رب العالمین است.[۸]
انسان کامل غایت هستی
در فلسفه حکمت متعالیه با استناد به برخی آیات الهی غایت هستی را مطلق انسان دانسته و مقصود از پیدایش کائنات را انسان کامل می‌داند.[۹] به اعتقاد امام‌خمینی نسبت انسان با عالم و ماسوی الله، همانا علت غایی عالم می‌باشد؛ زیرا غایت اصلی از خلق عالم، انسان کامل است؛ زیرا مقصود حق‌تعالی از این عالم استجلای خود بود؛ یعنی دیدن کمالات خودش در آینه غیر و کمال استجلا نیز جز در انسان ظاهر نمی‌شود؛ ازاین‌رو غایت اصلی از خلق عالم، انسان کامل است.[۱۰]
به اعتقاد امام‌خمینی، همچنان که انسان کامل، غایت ایجادی عالم است، غایت پایان عالم نیز هست، به این معنا که رجوع عالم به واسطه اوست که صاحب نفس کلی است. ایشان برای اثبات این مطلب به دو مبنای عرفانی تمسک می‌کند؛ نخست اینکه موجودات به عنوان قوا و متفرعات وجود انسان کامل هستند و همچنان که از آغاز و ایجاد آنها در مرتبه غیب به واسطه ربّ انسان کامل است در مرتبه شهادت و عالم طبیعت به واسطه خود انسان کامل می‌باشد. دوم اینکه انسان کامل به مقام فنا و بقای بعد از فنا رسیده و رجوع به او، رجوع الی‌الله است[۱۱]و این همان حقیقت قیامت کبری در عالم اعیان است که رجوع این مظاهر به اصل خود و استهلاک نورشان در نور حق‌تعالی به واسطه انسان کامل است.[۱۲]
پانویس
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ج۳، ص۲۹۹؛ مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۱۰۳ و ۳۹۷؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۱۷۵-۱۸۰.
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ج۳، ص۲۹۹-۳۰۰؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۱۷۶-۱۸۱.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۶۱؛ التعلیقه علی الفوائد، ص۵۶-۵۷ و ۱۰۸؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۵۸۱.
- ↑ ملاصدرا، سه رساله فلسفی، ص۳۳۵-۳۳۷؛ مفاتیح الغیب، ص۲۸۹-۲۹۰.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۶۱؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۶-۵۷.
- ↑ ملاصدرا، اسرار الآیات، ص۱۶۴.
- ↑ امام‌خمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۰۸.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۵۸۹.
- ↑ ملاصدرا، اسرار الآیات، ص۱۲۵-۱۲۴؛ تفسیر القرآن الکریم، ج۲، ص۱۱۳، ۲۷۴ و ۲۸۱؛ الحکمة المتعالیه، ج۲ ص۵۱۵.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۶۱-۲۶۳.
- ↑ امام‌خمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۰۹؛ آداب الصلاة، ص۲۶۷.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۸۲-۸۳؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۳۷۶-۳۷۹.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۶ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- کرجی، علی، شواهد قرآنی برخی مضامین حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی، ۱۳۷۴ش.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، اسرار الآیات، تهران، انجمن حکمت، ۱۳۶۰ش.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۵ش.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، سه رساله فلسفی، مقدمه و تعلیق آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، مفاتیح الغیب، تصحیح خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ش.
نویسنده: باقر صاحبی