اکبر هاشمی رفسنجانی: تفاوت میان نسخه‌ها

|مناصب          = عضو [[شورای انقلاب]]، رئیس [[مجلس شورای اسلامی]]، جانشین فرماندهی کل قوا، رئیس‌جمهور، رئیس [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]] و رئیس [[مجلس خبرگان رهبری]]

اکبر هاشمی بهرمانی معروف به هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۱۳ در روستای بهرمان از بخش نوقِ رفسنجان در یک خانواده مذهبی و [[کشاورزی|کشاورز]] به دنیا آمد. پدرش حاج‌میرزاعلی در امور اجتماعی و مذهبی فعال و مورد اعتماد اهل روستا بود. او در [[تهران]] وفات کرد و برای به خاکسپاری در قبرستان نو به [[قم]] منتقل شد. در این زمان، اکبر هاشمی رفسنجانی شاگرد امام‌خمینی بود. امام‌خمینی که معمولاً برای خواندن [[نماز میت]] داوطلب نبود، در تشییع پدر وی شرکت کرد و بر پیکر او نماز خواند.<ref>هاشمی رفسنجانی، در آینه، ۱۲–۱۳؛ هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۵۷</ref> جد پدری هاشمی رفسنجانی، هاشم و مادرش ماه‌بی‌بی صفریان نام داشت<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۵۷؛ هاشمی رفسنجانی، زندگینامه، ۱۴</ref> که در سال ۱۳۷۴ درگذشت و در قم در [[حرف فاطمه معصومه(ص)]] دفن شد.<ref>هاشمی رفسنجانی، مرد بحران‌ها، ۵۷۵ و ۵۸۲</ref> هاشمی رفسنجانی در پنج‌سالگی وارد مکتبخانه شد و در سال ۱۳۲۷ برای تحصیل در علوم اسلامی به قم سفر کرد.<ref>هاشمی رفسنجانی، مصاحبه‌ها، ۲۱۶؛ باستانی، روایت دوران، ۹</ref> وی که تحصیلات خود را تا [[درجه اجتهاد]] پی گرفت،<ref>محبوب، رجال سیاسی شوراها، ۱/۱۱۲</ref> مقدمات و سطح را نزد [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، [[حسینعلی منتظری]] و [[علی‌اکبر مشکینی]] آمو[[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، [[حسینعلی منتظری]] و [[علی‌اکبر مشکینی]] آموخت و در درس خارج فقه و اصول [[سیدحسین بروجردی]]، [[سیدمحمد محقق داماد]]، [[مرتضی حائری یزدی]] و [[امام‌خمینی]] شرکت کرد؛ همچنین [[فلسفه]] را نزد [[سیدمحمدحسین طباطبایی]]، حسینعلی منتظری و [[ابوالفضل زاهدی]] آموخت؛ اما به‌طور اساسی بهره فکری، علمی و اخلاقی خود را از محضر امام‌خمینی برد<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۶۷؛ نجاری‌راد، اکبر هاشمی رفسنجانی، ۴۷۱؛ محبوب، رجال سیاسی شوراها، ۱/۱۱۲</ref>؛ چنان‌که وی بارها بر شکل‌گیری اندیشه و رویه اعتدالی خود بر اساس رهنمود ایشان در درس در [[مسجد سلماسی قم]] تأکید کرده است.<ref>مرتضوی، فصل خاکستری، ۲۲۵–۲۲۹</ref>

# آثار و تألیفات دوران مبارزه: نخستین اثر مستقل او، ترجمه کتاب القضیة الفلسطینیه تألیف اکرم زعیتر بود که در سال ۱۳۴۲ و در مدت چهار ماه اقامت پنهانی او در روستای بهرمان انجام شد. این کتاب در زمان خود یکی از جامع‌ترین منابع اطلاعاتی مربوط به [[فلسطین]] بود و با مقدمه‌ای بر ضد [[استعمار]] که به‌ویژه به درون ایران و نظام استبدادی حاکم نظر داشت، منتشر شد.<ref>بشیری، بار دیگر فلسطین، ۱۲؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۴/۳۵۵</ref> نگارش کتاب امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، که در سال ۱۳۴۵ نوشته شد نیز ثمره نخستین ماه‌های اقامت هاشمی در [[تهران]] است.<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۳۶</ref> او در مقدمه این کتاب، آبروریزی روزافزون استعمارگران و عزتمندی استعمارستیزان را ستایش کرده و هدف خود را تبیین این مسئله برشمرده است.<ref>هاشمی رفسنجانی، امیرکبیر، ۶</ref> افزون بر این، مقالاتی که در مجله‌های مکتب تشیع (۱۳۳۸–۱۳۴۳) و مجله بعثت (۱۳۴۲–۱۳۴۴)، نوشت و نیز نگارش «جهان در عصر بعثت» که در سال ۱۳۴۲ و با همراهی محمدجواد باهنر انجام شد، از دیگر آثار او در این سال‌ها است. او در سال ۱۳۵۶ هم با نگارش «ارزش‌ها و مکتب‌ها» در زندان، به نقد [[کمونیسم]] پرداخت.<ref>بشیری، کتابنامه، ۳۴–۴۴</ref> همچنین پیش از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] و در پاسخ به کسانی که در توجیه مخالفت با مبارزه، به تحریف زندگی [[ائمه(ع)]] می‌پرداختند، هاشمی به کمک [[سیدمحمد موسوی خوئینی]]، [[عبدالمجید معادیخواه]] و گروهی از روحانیان با تعیین بودجه‌ای در حدود سی هزار تومان، تحقیق دربارهٔ زندگی ائمه(ع) را آغاز کردند که حدود پنج سال ادامه یافت. یادداشت‌های حاصل از این تحقیق، برای در امان‌ماندن از دست [[ساواک]]، تکثیر و نزد افراد مختلف نگهداری می‌شد. بازداشت هاشمی در سال ۱۳۵۴ ارتباط او با این گروه تحقیقاتی را قطع کرد.<ref>هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۸۵–۸۶؛ هاشمی رفسنجانی، حوزه، ۴۲</ref> مجموعه آثار هاشمی در حوزه [[قرآن]] و معارف حدود چهارده اثر است که بیشتر آنها رویکرد تحلیلی، پژوهشی و تفسیری دارند و ازجمله آنها می‌توان به معجم موضوعات و مفاهیم قرآن، سیر مطالعه در قرآن، فرهنگ قرآن: کلید راه‌یابی به موضوعات و مفاهیم قران کریم اشاره کرد.<ref>سلیمانی، راهنما میراث مکتوب، ۵۵</ref> کتاب [[تفسیر راهنما]] که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با تلاش تنی چند از فضلای جوان در مرکز فرهنگ و قرآن [[دفتر تبلیغات اسلامی|دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم]] به حدود صد هزار فیش تحقیقی در حوزه مفاهیم و فرهنگ قرآن تبدیل شد و بعدها در بیست جلد با عنوان تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن منتشر شد، میراث تلاش‌های هاشمی رفسنجانی در سال‌های زندان، به‌ویژه سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ و زندان اوین است که با استفاده از قرآن و تفاسیر موجود تهیه شده بود.<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۳۰۹؛ هاشمی رفسنجانی، مصاحبه‌ها، ۲۴۳؛ هاشمی رفسنجانی، حوزه، ۴۳</ref> وی همچنین در زندان نیمی از قرآن را حفظ کرد و یادداشت‌هایی با عنوان «اشرافیت در قرآن» تهیه کرد.<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۴۵</ref>

# کارنامه و خاطرات روزنوشت: هاشمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و از سال ۱۳۶۰، نگارش خاطرات روزانه خود را آغاز کرد و این کار را تا پایان عمر پی گرفت و تاکنون کتاب‌های متعددی از خاطرات هر سال با عنوان کارنامه و خاطرات آن سال، به چاپ رسیده است و آخرین مورد انتشاریافته مربوط به سال ۱۳۷۶ است که در سال ۱۳۹۹ با عنوان خاص انتقال قدرت منتشر شده است؛ همچنین مجموعه دو جلدی دوران مبارزه، بخشی از خاطرات و زندگی وی پیش از پیروزی انقلاب را گزارش می‌کند و نیز انقلاب و پیروزی به خاطرات سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ و انقلاب در بحران به خاطرات سال ۱۳۵۹ اختصاص دارد که با بازگویی وی تهیه و منتشر شده است. بخشی از مجموعه خاطرات که بسیاری از اطلاعاتِ آن دست اول و منحصربه‌فرد است، از معتبرترین منابع تاریخ انقلاب و [[نظام جمهوری اسلامی ایران|نظام جمهوری اسلامی]] و به‌ویژه امر قانون‌گذاری و [[جنگ تحمیلی]] است. این خاطرات که نه جلد روزنوشت آن مربوط به دوران حیات [[امام‌خمینی]] است، نقش ویژه وی در نظام جمهوری اسلامی و ارتباط نزدیک او با امام‌خمینی را به‌خوبی نشان می‌دهد؛ قانع کردن امام‌خمینی به تشکیل [[حزب جمهوری اسلامی ایران|حزب جمهوری اسلامی]]،<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۲۱۶–۲۱۸</ref> صدور حکم فرماندهی جنگ، چگونگی خداحافظی با امام‌خمینی برای رفتن به [[جنگ عراق علیه ایران|جبهه]]،<ref>هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۴۹۶</ref> چگونگی هماهنگی با ایشان در مذاکرات با [[آمریکا]] در جریان سفر [[مک فارلین]] معاون وزیر خارجه آمریکا به [[ایران]]<ref>هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۳۳۵</ref> و قانع‌کردن امام‌خمینی در پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]]<ref>هاشمی رفسنجانی، پایان دفاع، ۲۱۵</ref> نمونه‌های روشنی از این ارتباط است. در میان ضمیمه‌های این خاطرات که در پایان هر جلد آمده، نامه اعضای برجسته حزب جمهوری اسلامی (اکبر هاشمی رفسنجانی، [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، [[سیدعلی خامنه‌ای]]، [[سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی]] و [[محمدجواد باهنر]]) که در تاریخ ۲۸/۱۱/۱۳۵۸ خطاب به امام‌خمینی و در توضیح شرایط کشور، نقد عملکرد رئیس‌جمهور وقت، [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] و چگونگی برخورد امام‌خمینی با یاران نزدیک خود نوشته شده، قابل توجه است.<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۴۳۵–۴۴۲</ref>

# آثار مربوط به جنگ تحمیلی: افزون بر خاطرات روزنوشت، برخی آثار مستقل، مربوط به دوران [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] نیز منتشر شده است. این آثار در واقع تاریخ شفاهی جنگ به روایت فرمانده جنگ است. روزهای پایداری، دوازده نامه، روزها و روزگاران سخت و یاد یاران، ازجمله این آثار است.

# تألیفات دیگر: یکی از آثار مکتوب هاشمی، آزاداندیشی اسلامی و روشنفکری دینی است که در سال ۱۳۹۳ منتشر شد. این کتاب، با تکیه بر تجربه عملی سی‌ساله هاشمی در حکومت اسلامی، طرح‌هایی برای تحول در نظام معرفتی فقهی متعارف و حل مشکلات پیش رو مطرح می‌کند. کتاب یاران امام‌خمینی، مردان تاریخ با موضوع خاطرات هاشمی از برخی مردان مشهور انقلاب اسلامی نیز در سال ۱۳۹۵ به چاپ رسید.<ref>سلیمانی، راهنما میراث مکتوب، ۵۳–۵۴</ref> از کتاب‌های تحلیلی که از هاشمی به جای مانده است، می‌توان به روحانیت و لیبرالیسم شریعتی، نقش روحانیت در انقلاب، هراس دنیای استکباری، همچنین آثاری که در تحلیل مواضع حزب جمهوری اسلامی نوشته شده است، اشاره کرد.<ref>سلیمانی، راهنما میراث مکتوب، ۵۵</ref> نیز برخی کتاب‌های جنبی از آثار و سخنان او مانند خطبه‌های نماز جمعه (کلی و به نیز به‌صورت موضوعی)، نطق‌های پیش از دستور، پیام‌ها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها منتشر شده است.<ref>بشیری، کتابنامه، ۹۱</ref> حقیقت‌ها و مصلحت‌ها، هاشمی بدون روتوش، بی‌پرده با هاشمی، در آینه و نیز صلح و توسعه ازجمله گفت‌وگوهای هاشمی در موضوعات مختلف است.

*پروین‌سادات قوامی، «[https://books.khomeini.ir/books/10010/365/ اکبر هاشمی رفسنجانی]»، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۱۰، ص۳۶۵–۳۸۸.

[[رده:مقاله‌های جلد دهم دانشنامه امام‌خمینی]]