بسیج مستضعفین: تفاوت میان نسخه‌ها

اندیشه [[جهاد و دفاع|دفاع]] از مرزهای فکری و جغرافیایی اسلام و دفاع از مستضعفان ریشه قرآنی دارد<ref>نساء، ۷۵؛ انفال، ۶۰؛ توبه، ۴۱.</ref> [[پیامبر اسلام(ص)]]، مستضعفان را علیه مشرکان قریش بسیج کرد و برای ایجاد [[عدالت اجتماعی|عدالت]] همراه آنان با مستکبران و قدرتمندان [[قریش]] جنگید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۹۲–۲۹۳.</ref> در [[حدیث|احادیث]] و [[فقه|فقه اسلامی]] نیز بر تعلیم و تعلم امور نظامی و برگزاری مسابقات [[اسب‌سواری]] و [[تیراندازی]] (سبق و رمایه)<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۹/۲۴۹–۲۵۰؛ طباطبایی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ۱۰/۲۳۳–۲۵۶.</ref> با هدف آمادگی برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی تأکید شده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۲۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| جهاد و دفاع}}

امام‌خمینی معتقد است بسیج تنها مربوط به ایران نیست، بلکه در هر کجای جهان مظلومی باشد بسیج نیز باید باشد؛ افزون بر این، بسیجیان [[جهان اسلام]] باید در فکر ایجاد حکومت بزرگ اسلامی باشند و این شدنی است؛ زیرا بسیج منحصر به ایران نیست و باید نقشه‌های مقاومت را در تمام جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ایستاد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> از دیگر اهداف اصلی امام‌خمینی در تشکیل بسیج مستضعفین در کنار دفاع محرومان از انقلاب اسلامی، حاکمیت آنان در روند انقلاب بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳۲–۳۳۴؛ کردی، بسیج مستضعفین، ۲۰.</ref> بر اساس ماده ۹ اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برنامه‌ریزی، سازماندهی، اداره و فرماندهی و اجرای آموزش‌های عقیدتی، سیاسی و نظامی اعضای بسیج مستضعفین طبق موازین اسلامی بر عهده سپاه قرار داده شده و به منظور اجرای این ماده وظایفی بر عهده بسیج گذاشته شده‌است: آموزش نظامی در حد توانایی دفاع از جمهوری اسلامی ایران و تمامیت ارضی کشور، تعلیم و تربیت در زمینه‌های عقیدتی، سیاسی و تخصص‌های مورد نیاز، تهیه طرح‌های دفاعی با هماهنگی دیگر ارگان‌های مربوط. افزون بر همه اینها، همه سازمان‌های فعال در آموزش نظامی به جز سازمان نظام وظیفه عمومی زیر نظر بسیج قرار گرفت.<ref>اداره کل، ۲۵۵–۲۵۶.</ref>

از نگاه امام‌خمینی بسیج در میان نیروهای مسلح از جایگاه خاصی برخوردار است. ایشان در سخنان و دیدارهای عمومی و خصوصی به بسیجیان توجه ویژه‌ای داشت، تا جایی که از برخی بسیجیان، با عنوان سربازان واقعی خود یاد کرده‌است.<ref>خمینی، مصاحبه، ۶۵.</ref> ایشان به بسیج به دیده تجلیل و تکریم می‌نگریست و پس از [[دعا]] و تشکر از آنان، آنان را ازجمله بهترین همراهان خود می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۳۳.</ref> و به صفا و خلوص آنان غبطه می‌خورد و به بسیجی‌بودن خود افتخار می‌کرد و از [[خدا]] نیز می‌خواست که او را با بسیجیان محشور کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۴.</ref> ایشان ابراز می‌کرد دست بسیجیان را می‌بوسد و برایشان دعا می‌کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۶.</ref> ایشان که به رزمندگان و بسیجان علاقه و محبت زیادی داشت و از دیدار آنان لذت می‌برد و این محبت را نیز بارها در عمل نشان داده بود<ref>صیاد شیرازی، خاطرات، ۹۴–۹۸.</ref> تشکیل بسیج در جمهوری اسلامی ایران را از برکات و الطاف خداوند می‌دانست که به ملت و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۴.</ref> و معتقد بود هسته‌های مقاومت مردمی برای مقابله با استکبار شرق و غرب باید در سرتاسر جهان تأسیس شوند و بر آن بود که در صورت حاکم‌شدن اندیشه بسیجی، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از کشور دور خواهد شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> و غفلت از تشکیل ارتش بیست‌میلیونی سقوط در دام دو [[ابرقدرت‌ها|ابرقدرت]] جهانی (آمریکا و [[شوروی]]) را به دنبال خواهد داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۶.</ref>

در نگاه امام‌خمینی عامل موفقیت بسیج در ایمان آنان نهفته‌است؛ بسیج مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی‌توانند آن را بشناسند. هرگاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام برای خدا فرا می‌خواند و می‌تواند سرتاسر یک کشور را بسیج کند، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالی آن است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۹؛ ۲۰/۳۳۳ و ۲۱/۳۵۸.</ref> یکی از ویژگی‌های بارز بسیج این است که از میان قشر محروم برخاسته‌اند. امام‌خمینی نیز در مبارزه گسترده خود با [[ظلم]] و [[شرک]] و [[کفر]] و [[استکبار]] بر آنان تکیه کرده، یادآور می‌شد قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها بدانند که «خمینی» اگر یکّه و تنها بماند به راه خود که مبارزه با کفر و ظلم و شرک و بت‌پرستی است ادامه می‌دهد و به خواست خدا در کنار بسیجیان جهان اسلام خواب راحت را از دیدگان جهان‌خواران و سرسپردگانی که به ستم خویشتن اصرار می‌کنند سلب خواهد کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۸–۳۱۹.</ref>

امام‌خمینی بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها را دراین‌باره دارای مسئولیت دانسته‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> چنان‌که در [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیت‌نامه سیاسی‌الهی]] خود به همه قوای مسلح ازجمله بسیجیان سفارش کرده‌است برای حفظ قدرت نظامی و مصونیت از اختلاف و درامان‌ماندن کشور از آسیب، در هیچ حزب و گروهی وارد نشوند و خود را از بازی‌های سیاسی دور نگه دارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۲.</ref> ایشان فرماندهان را نیز مکلف کرد افراد تحت امر خود را از ورود در [[حزب و تشکل|احزاب]] منع کنند و افزود چون حمایت از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] و حفظ آن بر همگان لازم است، مسئولان کشوری و لشکری و مردم موظف‌اند اگر قوای مسلح خواستند در احزاب یا بازی‌های سیاسی وارد شوند، با آن مخالفت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۲–۴۳۳.</ref>

بسیج در میان اقشار گوناگون مردم شعبه دارد: بسیج کارگری، عشایری، روستایی، دانش‌آموزی، بازاریان، خواهران، بسیج جامعه پزشکی، بسیج طلبه و دانشجو و…<ref>پیام انقلاب، ۵۹/۷۴؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۴۴.</ref> امام‌خمینی تشکیل بسیج طلبه و دانشجو را از مهم‌ترین و ضروری‌ترین تشکل‌های بسیجی دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> پس از صدور فرمان ایشان بسیج طلبه و دانشجو در [[دانشگاه|دانشگاه‌ها]] و [[حوزه‌های علمیه]] تشکیل شد و به جذب، آموزش و سازماندهی دانشجویان و طلابی پرداخت که در [[جنگ عراق علیه ایران|دفاع مقدس]] شرکت داشتند یا آمادگی حضور در بسیج را اعلام کردند.<ref>خانی، درآمدی بر شناخت بسیج، ۱۳۷؛ پیام انقلاب، ۵۹/۷۵.</ref> امام‌خمینی از بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها افزون بر پاسداری از اسلام و انقلاب و اصول تغییرناپذیرِ نه شرقی و نه غربی خواست که چارچوب‌های اصیل [[اسلام ناب محمدی]] را در اختیار تمامی اعضای بسیج قرار دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref>

هم‌زمان با شکل‌گیری رسمی بسیج مستضعفین به فرمان امام‌خمینی، بسیج خواهران نیز تأسیس شد و آغاز به کار کرد و با توجه به شرایط آن زمان، مهم‌ترین برنامه خود را فراگیری آموزش‌های نظامی و آمادگی دفاعی قرار داد.<ref>اصلانی، بسیج جامعه زنان از زبان مسئول آن.</ref> در هنگام آغاز جنگ تحمیلی و تهدیدات فراروی کشور، با اشاره امام‌خمینی که دفاع از اسلام بر هر [[مرد]] و [[زن]] [[واجب]] است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۷.</ref> بانوان بسیجی در جبهه و پشت جبهه به رزمندگان مدد رساندند و در پیروزی رزمندگان ایرانی نقش آفریدند<ref>شیرودی، مشارکت زنان در دفاع مقدس، ۱۴۱–۱۴۴.</ref> هرچند آنان به هنگام نیاز و ضرورت در برابر دشمن ایستاده و جنگیده‌اند، بیشترین فعالیت زنان بسیجی در عرصه دفاع مقدس در کادر درمان، خدمات و پشتیبانی رزمندگان در جبهه و پشت جبهه بوده‌است<ref>پیام زن، ۳۰.</ref> افزون بر این، بسیاری از زنان بسیجی طلبه از حوزه‌های علمیه در طول جنگ تحمیلی برای یاری رزمندگان و [[تبلیغ]] به منطقه [[کردستان]] اعزام شدند که ۴۳۴ تن آنان به [[شهادت]] رسیدند<ref>کمیته علمی، آلاله‌های سرخ کردستان، ۲۹.</ref> اما پس از جنگ این واحد هم به تبع گسترش دامنه فعالیت بسیج مستضعفین وارد فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و سازندگی کشور شد. تشکیل کلاس‌های اخلاقی، فرهنگی و اعتقادی و مشارکت در طرح ملی ریشه‌کنی فلج اطفال و بهداشت مادر و کودک ازجمله این برنامه‌ها بود. بعدها نام بسیج خواهران به بسیج جامعه زنان تغییر کرد تا بتواند همه اقشار زنان را دربر گیرد.<ref>اصلانی، بسیج جامعه زنان از زبان مسئول آن.</ref>

تا ۱۳۶۰/۱۰/۳ سازمان بسیج دو میلیون تا دو میلیون و پانصد هزار تن را آموزش نظامی داد و ۴۴ هزار تن را در دو هزار پایگاه مقاومت در مساجد ساماندهی کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۳۸۲؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌ها، ۳/۲۵۰.</ref> و تا پایان جنگ شمار پایگاه‌های بسیج به ۲۱۵۰۰ پایگاه رسید.<ref>شیرخانی، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ۲۱۰.</ref> نقش بسیج در عرصه‌های مختلف ازجمله امنیت کشور نیز قابل توجه است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۴ و ۲۱/۴۳۲.</ref> نیروهای بسیج با همکاری [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] و [[کمیته انقلاب اسلامی|کمیته‌های انقلاب]] در دوره جنگ حفاظت شهرها را بر عهده داشتند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۵۶.</ref> و امنیت داخلی کشور در سخت‌ترین شرایط یعنی دوران فعالیت [[سازمان مجاهدین خلق]] و دیگر [[ضد انقلاب|گروه‌های ضدانقلاب]] به مدد نیروهای بسیجی حفظ شد.<ref>برّی دیزجی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۲۰۱.</ref>

پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] استکبار جهانی با هدف نابودی انقلاب، آشوب‌های قومی گوناگونی را در غرب و جنوب و شمال ایران به راه انداخت و با عوامل خود با عنوان خلق عرب، خلق بلوچ و ترکمن و ترک در برابر انقلاب ایستاد.<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۱۸.</ref> این چالش‌ها و بحران‌ها به کمک نیروهای مردمی (بسیج) و دیگر نیروهای مسلح کنترل شد.<ref>مرادزاده، مصاحبه، ۷۰؛ رفیق‌دوست، خاطرات محسن رفیق‌دوست، ۱۷۰.</ref> امام‌خمینی نیز تأکید کرده‌است بسیاری از شرارت‌ها و توطئه‌های داخلی به دست نیروهای مسلح ازجمله بسیج در هم شکسته شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۲.</ref> فعالیت‌های بسیج منحصر در کارهای یادشده و نظامی نبود، بلکه در حوادث طبیعی همچون زلزله، سیل و طرح واکسیناسیون فلج اطفال، حضور بسیجیان گره‌گشای مشکلات و مایه دلگرمی مردم و مسئولان بوده‌است.<ref>فاطمی، مصاحبه، ۷.</ref> برخی از بسیجیان با روحیه عالی و عملکرد خوب در بیمارستان‌ها به خدمت بیماران مشغول بودند<ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۶۴.</ref> افزون بر همه اینها بسیجیان بر اساس احساس وظیفه و اعتقاد با همه ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مبارزه می‌کردند.<ref>منصوری لاریجانی، سیری در اندیشه‌های دفاعی حضرت امام‌خمینی، ۱۹۱.</ref>

پس از [[جنگ عراق علیه ایران|حمله رژیم عراق به ایران]] در شهریور ۱۳۵۹ توده‌های داوطلب مردم برای دفاع از کشور به‌طور گسترده وارد عمل شدند و هزاران نفر در مراکز آموزش نظامی، آماده رفتن به جبهه شدند.<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۳۹؛ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲.</ref> بسیج مستضعفین در طول هشت سال جنگ چنان درخشید که سرسخت‌ترین دشمنان انقلاب اسلامی نیز نتوانستند آن را انکار کنند. برخی گفتند قدرتی در بسیج نهفته‌است که توان مقابله با ارتش‌های کلاسیک جهانی را دارد.<ref>شیخیان و دیگران، قوای مسلح در وصیت‌نامه حضرت امام، ۱۸۷.</ref> بی‌بی‌سی در ۱۳۶۱/۲/۲۰ عامل پیروزی ایران را در [[عملیات فتح‌المبین]]، ترکیبی از مهارت نظامی سربازان داوطلب بسیج مستضعفان دانسته‌است.<ref>پیام انقلاب، ۷۲/۴۹.</ref> ریچارد اوپن هایمر یکی از مفسران بی‌بی‌سی در گزارشی دربارهٔ شیوه عملیات رزمندگان گفته‌است واحدهای ویژه‌ای از پاسداران و بسیج با عنوان خط‌شکن تشکیل شده که وظیفه آنها عبور از خطوط دفاعی دشمن است و این واحدها با فداکاری و [[جانبازی]] از مناطق مین‌گذاری‌شده، سیم‌های خاردار، خندق‌های عمیق و دیگر سنگرهای عراق عبور می‌کنند.<ref>پیام انقلاب، ۷۲/۴۹.</ref> امام‌خمینی نیز ضمن پیامی در ۲۸ فروردین ۱۳۶۸ به مناسبت روز ارتش ضمن نکوداشت آنان، یادآور شد ارتش و سپاه با کمک بسیج توانست سرزمین‌های میهن اسلامی را آزاد و عملیات‌های بزرگی چون حصر آبادان، فتح‌المبین، [[عملیات بیت‌المقدس|بیت‌المقدس]] و ده‌ها عملیات دیگر انجام دهد و به پیروزی برسد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۵۷.</ref> پس از [[آزادی خرمشهر]] نیز تحلیلگران غربی و اروپایی اعتراف کردند که ایران این پیروزی را مدیون ارتش، پاسداران و داوطلبان بیشتر [[جوان]] است که [[عراق]] و واحدهای کمک‌کار عراق از کشورهای عربی در برابر شهامت و جانبازی آنان تاب و توان ایستادگی ندارند.<ref>پیام انقلاب، ۷۲/۴۹.</ref>

بخش مهمی از نیروهای عملیاتی جبهه‌ها را نیروی بسیج تأمین می‌کرد. بر اساس آمار ۷۵ درصد نیروها در جنگ بسیجی بودند.<ref>پیام انقلاب، ۵۹/۷۳.</ref> [[محسن رضایی]] فرمانده وقت سپاه پاسدران انقلاب اسلامی عامل اصلی پیروزی‌های میدان نبرد را رزمندگان بسیجی شمرده‌است.<ref>رضایی، مصاحبه، ۸.</ref> تنها در سال ۱۳۶۰ بسیج حدود ۱۷۵۰۰۰ نیرو به جبهه اعزام کرد.<ref>پیام انقلاب، ۵۹/۷۳.</ref> بسیج توانست اعزام‌های بزرگی چون کاروان صد هزار نفری سپاه محمد (ص)، را سازماندهی کند.<ref>شیرخانی، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ۲۱۰.</ref> این افراد از قشرهای گوناگون پزشک، [[روحانیت|روحانی]]، [[کارگر]]، کارمند و پیشه‌ور تشکیل شده بود.<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۷۱، ۱۲۴؛ فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۱۹۴.</ref> بسیج با بیش از نود هزار [[شهید]] در کنار دیگر نیروهای مسلح، دشمن را از خاک ایران بیرون راند.<ref>کردی، بسیج مستضعفین، ۲۰.</ref> بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مقطع جنگ تحمیلی زیر پوشش نیروی زمینی سپاه بود. پس از پایان جنگ در پی تغییراتی که در سازمان نیروی زمینی سپاه به وجود آمد و با توجه به گستردگی، بسیج به نیروی مقاومت بسیج تغییر نام داد و به گونه‌ای مستقل در کنار یکی از نیروهای پنج‌گانه سپاه (نیروی زمینی، هوایی، دریایی، قدس و نیروی مقاومت بسیج) قرار گرفت.<ref>کردی، بسیج مستضعفین، ۲۰؛ عرب، ۳۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| سپاه پاسداران انقلاب اسلامی}}

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، تحقیق محمد بهره‌مند و دیگران، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

* فارسی، جلال‌الدین، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، تهران، بنیاد فرهنگی امام‌رضا (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

 

* محمدصادق مزینانی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/632/ بسیج مستضعفین]»، [[دانشنامه امام خمینی]]، ج۲، ص۶۳۲–۶۴۲.

 

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]