تحریف‌ناپذیری قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

به اعتقاد امام‌خمینی [[تحریف معنوی]] در قرآن رخ داده است؛ یعنی ارایه و طرح آرای انحرافی و تفسیرهای بی‌ضابطه و بدون معیاری که در تبیین معارف قرآن به دست عده‌ای مسلمان ناآگاه از مفاد [[وحی]] صورت گرفته است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۹-۲۱۰ و ۱۸/۴۲۲-۴۲۳؛ دیاری بیدگلی، اندیشه و آرای تفسیری امام‌خمینی، ۳۶-۳۷</ref>؛

===تحریف لفظی===

این تحریف همان [[تحریف در قرائت]] می‌باشد. امام‌خمینی تأکید می‌کند که تواتر قرائات به هیچ وجه معنای صحیحی ندارد و امکان ندارد که همه قرائت‌ها از [[پیامبر(ص)]] صادر شده باشد. این قرائات متعدد و مختلف مستند به استحسان و اجتهادهای لغوی و نحوی قرّاء است و هیچ اعتباری ندارد و حق مطلب این است که تنها قرائتی صحیح است که الآن در دست مسلمانان است که آن را از زمان پیامبر(ص) نسل به نسل به یکدیگر منتقل کرده‌اند تا به دست مسلمانان امروزی رسیده است <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۴-۱۳۵</ref>. ایشان برخلاف برخی قرآن‌پژوهان که تحریف در قرائت و اعراب قرآن را پذیرفته‌اند <ref>← معرفت، التمهید، ۲/۷۶-۷۸</ref>، بر این باور است که قرائات متعدد و مختلف نیز گاهی به معانی قرآن خلل وارد می‌سازد <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۵</ref>؛ چنانچه اختلاف در لفظ «یطْهُرْنَ» (با تخفیف طاء) و «یطَّهَّرْنَ» (با تشدید طاء و هاء)<ref>بقره، ۲۲۲</ref> از این قبیل است؛ از این‌رو در نگاه امام‌خمینی قرآن از تحریف در اعراب و قرائات مصون و قرآنی که اکنون نزد مسلمانان است با همان اعراب و قرائتی است که بر پیامبر(ص) وارد شده است <ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۱/۲۴۹-۲۵۰؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۴</ref>؛

===تحریف در کلمات و جملات===

امام‌خمینی تحریف به کاستی و زیاده را رد می‌کند و در مواردی بر مصونیت قرآن از تحریف تأکید دارد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۷۵</ref>؛

===تحریف تنزّلی===

بنابر نظر امام‌خمینی به غیر از [[انسان کامل]]، کسی قدرت درک کامل قرآن را ندارد. از این‌رو برای اینکه قرآن توسط عامه مردم قابل درک شود، باید از مقام غیب تنزل یابد و در کسوت الفاظ و حروف درآید. این تنزل نوعی تحریف به شمار می‌رود. ایشان بر این باور است که تحریف قرآن به این معنا دارای مراتب طولی می‌باشد. این اعتقاد امام‌خمینی ناشی از روایاتی است که دلالت بر وجود بطون برای قرآن دارند و از آنجایی که در این روایات برای قرآن هفت بطن مطرح شده است <ref>← عیاشی، التفسیر، ۱/۱۲</ref>، ایشان مراتب این نوع تحریف را مطابق با مراتب تنزل طولی قرآن می‌داند که به اعتباری هفت مرحله است <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۱-۱۸۲</ref>؛ به این معنا که قرآن کریم پیش از تنزل به منازل پایین‌تر، دارای حقیقتی نورانی و غیبی است و در هر یک از منازل به صورت خاصی ظهور و تجلی یافته تا اینکه به مرحله شهادت و [[عالم غیب]] طبیعت می‌رسد که در آنجا به صورت الفاظ و حروف ظهور می‌یابد. امام‌خمینی معتقد است انسان برای رهایی از تحریف قرآن باید به بطون آن دست یابد و از آنجایی که بطون قرآن متفاوت است، پس انسان هر اندازه سلوک الی الله داشته باشد، به همان اندازه از تحریف مصون می‌ماند چنان‌که [[انسان کامل]] قرآن را بدون تحریف درمی‌یابد. پس ممکن است قرآن کریم برای کسی محرّف به همه انواع تحریف باشد و برای دیگری به بعضی مراتب و برای کسی اصلا تحریفی نباشد <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۱-۱۸۲</ref> {{ببینید|متن=ببینید|تأویل}}؛{{ببینید|متن=ببینید|قرآن}}.

==منشأ دیدگاه به تحریف==

درباره تحریف قرآن به کاسته‌شدن آیه یا آیاتی از آن، مشهور میان مفسران آن است که با توجه به ضمانت خود قرآن، ادله سلامت قرآن کریم و نیز با توجه به تدابیر پیامبر اسلام(ص) در عمومی کردن حفظ، کتابت و قرائت قرآن کریم و نیز انتشار قرآن در میان مسلمانان، هیچ آیه‌ای از آن کاسته نشده و قرآن رایج در میان مسلمانان صرف نظر از اختلاف قرائات، همان قرآنی است که بر رسول خدا(ص) [[وحی]] شده است لکن برخی [[روایات]] در منابع اسلامی، این دیدگاه مشهور را با آسیب‌ها و چالش‌هایی مواجه ساخته و گاه به شبهه کاسته‌شدن آیه یا آیاتی از قرآن کریم دامن زده است.

# وجود روایات تحریف که بر حذف یا تغییر و جمع‌آوری بعضی از آیات دلالت دارند <ref>← طاهری خرم‌آبادی، عدم تحریف قرآن، ۱۱۶</ref>؛

# ابهام در تاریخ گردآوری قرآن؛ به این معنا که بعضی از آیات، به صورت پراکنده نازل شده‌اند و نزد بعضی از [[صحابه]] بوده‌اند؛ بنابراین ممکن است گردآورندگان هنگام جمع‌آوری قرآن به برخی از آن آیات دست نیافته باشند <ref>طاهری خرم‌آبادی، عدم تحریف قرآن، ۱۱۶</ref>؛ افزون بر آن جمع‌آوری قرآن را غیر معصوم انجام داده است <ref>طباطبایی، المیزان، ۱۲/۱۰۹</ref>؛

# روایاتی بیانگر جمع قرآن و اختلاف و تناقض‌هایی میان آنهاست <ref>خویی، البیان، ۲۳۴-۲۳۶</ref>؛

# اختلاف قرائت‌هایی که شامل اختلاف در هیئت کلمات قرآن و حروف و اعراب آن می‌شود <ref>معرفت، صیانة القرآن، ۸۴</ref>؛

# برخی اغراض سیاسی و حکومتی که به هدف تأمین اهداف سیاسی و مادی بوده است <ref>طاهری خرم‌آبادی، عدم تحریف قرآن، ۱۱۷</ref>؛

# مصحف‌ها باهم اختلاف دارند <ref>آمدی، ابکار الافکار، ۵/۲۱۵</ref> و در جمع‌آوری مصحف‌ها و یکسان‌سازی آنها ابهام دیده می‌شود <ref>سبحانی، الالهیات، ۴/۴۵۲</ref>.

# روایات: ادعای [[تحریف لفظی قرآن]]، ناشی از اعتقاد به اخبار و روایاتی است که سندشان به برخی از [[غالیان]] و راویان ضعیف می‌رسد <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۰-۱۳۱</ref>. ایشان معتقد است که قائلان به تحریف قرآن فریب ظاهر برخی از اخبار را خورده‌اند <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۳۲</ref>؛

# توطئه دشمنان: توطئه‌های دشمنان اسلام به‌خصوص قوم [[یهود]] که به این امر دامن می‌زنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۶۹</ref>.

امام‌خمینی ریشه تحریف معنوی را به [[بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] نسبت می‌دهد و در عصر کنونی نیز معتقد است تحریف‌گران از آنجا که نمی‌توانستند قرآن را مطابق میل خود تغییر دهند، آیات آن را طبق منافع خود معنا می‌کردند که همان تحریف معنوی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۲۲</ref>. به اعتقاد ایشان این نوع تحریف کار افراد جاهل نیست، بلکه کار کسانی است که مدعی [[عقل]] و [[سیاست]] و دوراندیشی هستند و می‌خواهند [[کرامت]] و عزّت مسلمانان را خدشه‌دار کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۲۷-۳۲۸</ref>.

==ارزیابی ادله دیدگاه تحریف لفظی==

# روایات مختلفی که به گونه‌ای بر تحریف و تغییر بعضی از آیات دلالت دارند <ref>کلینی، الکافی، ۱/۲۳۹-۲۴۰ و ۲/۶۲۸؛ قمی، تفسیر القمی،۱/۱۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ۹۰/۲۷؛ الحبشی، القرائات المتواترة، ۵۰-۵۱</ref>؛

# [[مصحف امام‌علی(ع)]] و مخالفت آن با قرآن موجود <ref>نوری، فصل الخطاب، ۱۳۵</ref>؛

# اختلاف قرائت‌های هفت‌گانه قرآن که در حروف و هیئات آن وارد شده است <ref>نوری، فصل الخطاب، ۲۰۹ و ۲۳۴-۲۵۰</ref>.

اندیشمندان اسلامی با ادله عقلی و نقلی و تاریخی، قول به تحریف لفظی را رد کرده‌اند <ref>طباطبایی، المیزان، ۱۲/۱۰۷-۱۱۸؛ خویی، البیان، ۲۰۶-۲۳۴</ref>. به اعتقاد آنان روایاتی که از طریق اهل سنت و شیعه در تحریف قرآن وارد شده است، روایاتی غیر قطعی و [[روایت ضعیف|ضعیف]] است که احتمال جعلی‌بودن آن بسیار است؛ افزون بر آن بسیاری از روایات در بیان تفسیر آیات است نه بیان تحریف در آنها <ref>طباطبایی، المیزان،۱۲/۱۱۲</ref>. ادعای اسقاط بعضی از آیات و سور، مانند [[سوره ولایت]] نیز از امور کذب و افتراهایی است که تعبیرات غیر ادبی و خلاف قواعد عربی در آنها، حاکی از آن است و ناشی از بعضی دسیسه‌هایی است که برخی علمای شیعی به دام آن افتادند <ref>معرفت، صیانة القرآن، ۱۶۲-۱۶۵</ref>. افزون بر آن، با تأکید پیامبر(ص) بر حفظ و کتابت علوم و احادیث، ممکن نیست خود ایشان در گردآوری و حفظ قرآن سهل‌انگاری کرده باشد <ref>جعفریان، افسانه تحریف قرآن، ۲۹-۳۰</ref>.

# اخبار غریبی که تعجب [[انسان]] را بر می‌انگیزد؛

# در میان این روایات، روایاتی هستند که از جهت سند هیچ مشکلی ندارند اما از جهت [[دلالت]] ناظر به بحث تحریف نیستند، بلکه در مورد [[تأویل]] و [[تفسیر]] قرآن وارد شده‌اند <ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۲/۴۱۷-۴۱۸</ref>. ممکن است مراد ایشان روایاتی باشد که به گونه‌ای بر تغییر و تحریف آیات دلالت دارند؛ مانند

# روایاتی که دال بر شکایت قرآن در [[قیامت]] از تحریف بعضی آیات است <ref>صدوق، الخصال، ۱۷۵</ref>؛

# روایاتی که دلالت می‌کنند قسمتی از قرآن که در مدح [[اهل بیت(ع)]]، بیان اسامی آنان و ذم خلفا بوده است، حذف شده‌اند <ref>عیاشی، التفسیر، ۱/۱۳؛ کلینی، الکافی، ۲/۶۲۸</ref>؛

# روایاتی که در آن [[مصحف فاطمه(س)]] جزء قرآن شمرده شده است <ref>کلینی، الکافی، ۱/۲۳۹-۲۴۰</ref>. در حدیثی از [[امیرالمؤمنین(ع)]] آمده است ایشان قرآن را به همراه تأویل‌ها و تنزیل‌های آن جمع‌آوری کرد، ولی مردم از قبول آن سر باز زدند <ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱/۱۵۳-۱۵۴</ref>.

[[امام‌خمینی]] در نقد این استدلال بر این باور است که سخنان امیرالمؤمنین(ع) و مفاد روایت دلالت بر تحریف ندارد؛ زیرا ایشان می‌فرماید که قرآن را با جمیع تأویلات و تنزیلات جمع کرده است و اضافاتی که در [[مصحف امام علی|مصحف امام(ع)]] است، جزء قرآن نبوده، بلکه از نوع تأویلات و تنزیلات بوده است و ایشان مدعی تحریف قرآن فعلی نیست، بلکه تنها امتیازی که برای مصحف خود قائل است، بیان‌کردن تأویل و شأن نزول آیات می‌باشد <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۲</ref>. ایشان در مباحث اصولی به تفصیل ادله قائلان به وقوع تحریف را یادآور شده و به نقد و بررسی آن پرداخته <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۰-۱۳۲؛ امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۲۴۳-۲۴۷</ref> و بر این باور است که روایاتی که شبهه تحریف را تقویت می‌کنند دو گونه‌اند، یک دسته روایاتی که دلالت دارند که دو ثلث قرآن حذف شده است، دسته دیگر روایاتی که بیان‌گر آن است که نام امام‌علی(ع) در قرآن بوده ولی آن را حذف کرده‌اند <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۰-۱۳۱</ref>. امام‌خمینی ضمن اشاره به استدلال [[محدث نوری]]، در ردّ این شبهه معتقد است اینکه دو ثلث قرآن ساقط شده است از سخنان واهی و اشتباهی آشکار است <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۰-۱۳۲؛ امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۲۴۵-۲۴۷</ref>.

==ادله نفی تحریف از دیدگاه امام==

امام‌خمینی برای ردّ هر گونه احتمال تحریفی در آیات و سوره‌های قرآن کریم چند دلیل بر می‌شمارد:

===آیات قرآن===

# [[آیه حفظ]]: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ» <ref>حجر، ۹</ref>. این آیه از نگهبانی و حفظ قطعی قرآن از هر نوع تحریف پس از نزول آن سخن می‌گوید <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۳-۱۸۴</ref>؛

# [[آیه نفی باطل]]: «لا یأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَینِ یدَیهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ» <ref>فصّلت، ۴۱-۴۲</ref>. قرآن با نفی باطل، هر نوع تغییر و تبدیلی را درباره خود نفی می‌کند. پس قرآن کتابی است که نه در زمان خود و نه پس از آن، خط بطلان بر آن کشیده نمی‌شود و قانونی آن را باطل نمی‌کند <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۳۰۶</ref>؛

===شواهد تاریخی===

در این دلیل به عنایت ویژه مسلمانان در همه ابعاد جمع‌آوری، حفظ، ضبط و نگارش قرآن توجه شده است. به اعتقاد امام‌خمینی استدلال‌نکردن امامان(ع) و اصحاب در امر [[خلافت]] به آیات حذف‌شده مورد ادعا، همچنین خوف پیامبر(ص) در سال‌های آخر عمر خود از مخالفان و منافقان و [[ابلاغ آیه ولایت]]، نشان می‌دهد آیاتی از قرآن درباره فضیلت و اسامی اهل بیت(ع) حذف نشده است؛ وگرنه امیرمؤمنان(ع) و [[حضرت فاطمه(س)]] در مسئله خلافت به آنها استناد و [[احتجاج]] می‌کردند و با بودن آن اسامی در قرآن، پیامبر(ص) دیگر مأمور ابلاغ ولایت در اواخر عمر شریف‌شان نمی‌شد <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۲۴۵-۲۴۷</ref>؛ بلکه به اعتقاد ایشان، علت عدم ذکر اسم امام(ع) در قرآن، خوف پیامبر(ص) از منافقان در تحریف قرآن است؛ چنان‌که بعضی آیات به این مسئله گواهی می‌دهند <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۱۴</ref> و تاریخ نیز این امر را تأیید می‌کند <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۳۰</ref>؛

===تواتر===

این دلیل تلفیقی از دلیل شواهد تاریخی و روایات می‌باشد. این دلیل عبارت است از حساسیت مسلمانان از عصر وحی تاکنون نسبت به کوچک‌ترین تغییر در قرآن که خود موجب تواتر اجزای قرآن خواهد بود و هر نوع تردیدی را درباره تغییر در قرآن پایان می‌دهد؛ از این‌رو اهتمام ویژه مسلمانان به جمع، حفظ، قرائت و نگارش قرآن مستلزم [[تواتر]] در تمام اجزای قرآن خواهد بود. براین اساس [[امام‌خمینی]] اختلاف قرائت در برخی واژه‌ها نظیر «مَالِک» در سوره حمد و «کُفواً» در [[سوره توحید]] را از راه تواتر تاریخی حل می‌کند و معتقد است این اموری که در همه اعصار مسلمانان قرائت می‌کرده‌اند و مردم در [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]] خود می‌خواندند نشان می‌دهد که این دو سوره به همان صورتی که ثبت شده‌اند بدون یک حرف کم یا زیاد از پیامبر(ص) و امامان(ع) نقل شده‌اند <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۶۷-۲۶۹</ref>. از این‌رو توجه مسلمانان به حفظ و قرائت قرآن در همه عصرها نشانه تواتر قرآن موجود و عدم تغییر در آن می‌باشد <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۴-۱۳۵؛ امام‌خمینی، الطهاره، ۱/۲۴۹</ref>. ایشان مخالفت شدید [[اصحاب رسول خدا(ص)]] با حذف یک حرف از قرآن توسط بعضی از خلفا را شاهد دیگری بر این مدعا می‌داند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۲۲-۴۲۳</ref>. به اعتقاد ایشان طرح زیاد شدن در [[سوره نور]] از برخی مدعیان تحریف که آن را از آیات حذف‌شده قرآن قلمداد می‌کنند، از سخنان باطل است؛ زیرا متن این سوره و تهی‌بودن آن از [[فصاحت و بلاغت]] و بیرون‌بودن آن از سبک بیانی قرآن، نشان‌دهنده دست‌ساخته‌بودن این کلام است <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۳۱-۱۳۲</ref>. ایشان گفته [[محدث نوری]] را گفتاری وحشتناک و شنیع می‌داند که ضرر عظیمی بر شیعه وارد کرده است و خاطرنشان می‌کند روش نوری در سایر کتاب‌هایش نیز اعتماد به روایات ضعیفی است که اصحاب از آن اعراض کرده‌اند و نیز نقل حکایات غریبی است که غالباً به دور از واقعیت است و بیان مطالبی که فایده‌ای در آن نیست <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۲۴۴-۲۴۷</ref>.

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* آمدی، سیف‌الدین، ابکار الافکار فی اصول الدین، تحقیق احمد محمد مهدی، قاهره، دارالکتب، ۱۴۲۳ق.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تنقیح الاصول، تقریر حسین تقوی اشتهاردی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تهذیب الاصول، تقریر جعفر سبحانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کتاب الطهاره، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

==پیوند به بیرون==

ابوالفضل یغمایی، [https://books.khomeini.ir/books/10003/284/ تحریف‌ناپذیری قرآن]، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۲۸۴-۲۹۱.