تقیه: تفاوت میان نسخه‌ها

تقیه به معنای نگاه‌ داشتن، پرهیز و پنهان‌کردن است <ref>‌ابن‌اثیر، النهایه، ۱/۱۹۳؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۵/۴۰۱</ref> و در اصطلاح، محافظت از آسیب دیگران است، از راه ابراز موافقت با او در گفتار یا رفتار مخالف حق <ref>‌انصاری، رسائل فقهیه، ۷۱</ref>. بسیاری از فقها به نوعی، احساس خطر و ضرر را نسبت به خود شخص یا بستگان او در اقسام مختلف تقیه، لازم دانسته‌اند <ref>انصاری، رسائل فقهیه، ۷۱؛ مفید، تصحیح اعتقادات، ۱۳۷؛ شهید اول، القواعد و الفوائد، ۲/۱۵۵</ref>؛ اما بر پایه دیدگاه [[امام‌خمینی]]، در تقیه مداراتی که ایشان ترس از ضرر را در آن شرط نمی‌داند

<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۷</ref>، می‌توان تقیه را ابراز نظر یا انجام‌دادن کاری بر خلاف باورهای درونی خود، جهت مدارا با دیگری یا مصون‌ ماندن جان و [[مال]] و [[ناموس]] خود و دیگر هم‌کیشان از آسیب وی تعریف کرد.

از مهم‌ترین مستندات مشروعیت تقیه، برخی آیات [[قرآن کریم]] است که امام‌خمینی، همانند فقهای دیگر <ref>‌انصاری، رسائل فقهیه، ۱۰۲؛ ← نجفی، جواهر الکلام، ۳۳/۱۸۱</ref> بدان استناد کرده است <ref>← ‌امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۲۱۲-۲۱۴</ref>؛ ازجمله آیات، آیه ۱۰۶ [[سوره نحل]] است که [[خداوند]] در آن به کسانی که پس از [[ایمان]] به [[کفر]] باز گردند، وعده عذاب بزرگ می‌دهد، مگر کسانی که مجبور شده باشند، ولی قلبشان مطمئن به ایمان باشد. مفسران نقل کرده‌اند که این آیه درباره ماجرای [[عمّار بن یاسر]]، در ‌سال‌های نخست [[اسلام]] نازل شده است که بر اثر شکنجه طاقت‌فرسای مشرکان، درظاهر از ایمان خود دست کشید و برای حفظ جان خود کلمات کفرآمیزی بر زبان جاری ساخت؛ در حالی‌که در اعتقاد و ایمان قلبی او خللی ایجاد نشده بود. [[پیامبر اکرم(ص)]] ضمن تأیید کار عمّار به وی تصریح کرد اگر دوباره در شرایط مشابهی قرار گرفت، همان کار را انجام دهد <ref>‌طوسی، التبیان، ۶/۴۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۶/۵۹۷-۵۹۸؛ سیوطی، الدر المنثور، ۴/۱۳۲</ref>. آیه ۲۸ [[سوره آل عمران]] نیز خطابی عام به همه مسلمانان است. طبق آن مؤمنان مجاز به برقراری ارتباط دوستانه و اطاعت از کفار نیستند، مگر در شرایطی که از آنها بیمناک باشند و از آسیب‌شان در امان نباشند که در این صورت مجاز به تقیه‌اند <ref>‌طبری، جامع البیان، ۳/۱۵۲-۱۵۳؛ طوسی، التبیان، ۲/۴۳۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۲/۷۳۰</ref>. در احادیث به آیات دیگری نیز برای اثبات جواز یا وجوب تقیه استشهاد شده است <ref>‌حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۶/۲۰۳-۲۰۴، ۲۰۶ و ۲۱۲-۲۱۴</ref>.

دلیل دیگر احادیثی است که آشکارا بر جواز تقیه دلالت می‌کند <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة،‌ ۱۶/۲۰۳-۲۵۴؛ سمعانی، تفسیر السمعانی، ۱/۳۰۹؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۸/۱۹۴</ref> و برخی این احادیث را [[متواتر]] دانسته‌اند <ref>‌خویی، موسوعة، ۵/۲۲۱-۲۲۲؛ بجنوردی، القواعد الفقهیه، ۵/۵۱</ref>. امام‌خمینی به احادیث متعددی در رساله تقیه اشاره کرده است <ref>← امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۰-۹۴</ref>. بر اساس برخی از این احادیث، ترک‌کنندگان تقیه، مانند تارکان نمازند و کسی که تقیه ندارد، دین و ایمان ندارد <ref>‌حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۰/۱۳۱</ref> و تقیه روش و آیین امامان معصوم(ع) به شمار رفته است <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۶/۲۱۰</ref>. همچنین ایشان ادله حکم اکراه را سند مشروعیت برخی مصادیق تقیه دانسته است <ref>‌‌امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۲۲۶-۲۲۷</ref>.

در برخی روایات، مواردی از شمول دلایل جواز تقیه استثنا شده و تقیه‌کردن در این موارد حرام به شمار رفته است؛ مانند [[مسح]] بر پاپوش (‌خفین) هنگام [[وضو]]، ترک‌کردن [[حج تمتع]]، نوشیدن [[مشروبات مست‌کننده]] <ref>‌حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۶/۲۱۵</ref> و بیزاری‌جستن از امامان معصوم(ع) <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۶/۲۲۷؛ ←امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۲-۲۲</ref>، احکام واجب و حرامی که مراعات آنها از نظر شارع اهمیت ویژه‌ای دارد <ref>‌حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۶/۲۱۶</ref> و تقیه‌ای که به قتل نفس محترمه‌ای بینجامد <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۶/۲۳۴</ref>.

# مورد نخست جایی است که تقیه به [[قتل نفس محترم]] منجر شود <ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۲۰؛ ‌امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۲۲۲</ref>. در این زمینه احادیث متعددی مبنی بر حرمت این نوع تقیه وارد شده و فلسفه تشریع تقیه را حفظ جان انسان‌ها دانسته است: «فإذا بلغ الدم فلیس تقیة» <ref>‌حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۶/۲۳۴-۲۳۵</ref>.

از نظر امام‌خمینی این مورد گستره وسیعی دارد و شامل احکامی است که رعایت آنها از نظر شارع دارای اهمیت ویژه‌ای است و تقیه در آنان به نابودی اساس دین می‌انجامد؛ مانند محو‌کردن [[قرآن کریم]]، از میان‌بردن [[خانه کعبه]] و مشاهد مشرفه و نیز تقیه در جایی که اصلی از اصول اسلام یا مذهب یا [[ضروریات دین]] در معرض زوال و نابودی باشد؛ همچنین اگر شخصی که تقیه می‌کند، در میان مردم جایگاه ویژه‌ای داشته باشد (‌مانند رهبران دینی و مراجع تقلید که انجام کار حرام از سوی آنان موجب [[هتک حرمت دین]] است) تقیه بر وی جایز نیست <ref>‌امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۲-۱۴</ref>. مشی سیاسی امام‌خمینی پیش از انقلاب اسلامی نیز بر پایه همین دیدگاه بود. ایشان در برابر [[حکومت پهلوی]]، از زمانی که اساس دین را هدف قرار داده بود، تقیه را به هر صورت حرام می‌دانست <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۷۸</ref>. ایشان تقیه را مربوط به [[فروع دین|فروع]] می‌دانست، نه [[اصول دین|اصول]] <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۱</ref>. مبارزات ایشان با رژیم پهلوی ریشه در این مبانی نظری داشت.

نظر امام‌خمینی درباره موارد دیگر استثنا این است که بی‌گمان خداوند راضی نمی‌شود جان شیعیان به سبب نیاشامیدن مسکرات و گزاردن حج تمتع و مسح‌ نکشیدن از روی پاپوش به خطر بیفتد؛ بنابراین تقیه در این امور اشکالی ندارد <ref>‌امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۸</ref>؛ اما احادیثی را که درباره منع از تقیه در موارد پیش‌گفته نقل شده است، به شکل‌های مختلف می‌توان توجیه کرد؛ ازجمله می‌توان آنها را حمل بر [[تقیه مداراتی]] کرد <ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۴-۲۰</ref>. روایاتی هم نقل شده است که بیزاری‌جستن و برائت از [[امیرالمؤمنین(ع)]] در مقام تقیه جایز نیست <ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۲۲-۲۸</ref>. امام‌خمینی ضمن خدشه در سند این روایات و به جهت تقابل آنها با حکم عقل و برخی احادیث دیگر، به جواز تقیه حکم کرده است <ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۳۱-۳۲</ref>.

* انصاری، ‌مرتضی، رسائل فقهیه، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

* صدوق، محمدبن‌علی، کمال‌ الدین و تمام النعمه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.