Image-reviewer، confirmed، templateeditor
۷۲۱
ویرایش
←فرایند تشکیل جبهه ملی ایران
| خط ۶: | خط ۶: | ||
==فرایند تشکیل جبهه ملی ایران== | ==فرایند تشکیل جبهه ملی ایران== | ||
پس از تنظیم لایحه الحاقی نفتی میان نویل گس (نماینده شرکت نفت ایران و انگلیس) و [[عباسقلی گلشائیان]] (وزیر دارایی و سرپرست هیئت ایرانی) در سال ۱۳۲۸، معروف به قرارداد (گسـگلشائیان) دولت [[محمد ساعد مراغه‌ای]] در صدد تشکیل مجلسی بود تا [[تصویب]] این [[لایحه]] را تضمین کند؛ به همین منظور آشکارا در انتخابات دخالت کرد.<ref>زارع‌شاهی، علل تشکیل و انحلال جبهه ملی، ۱۲.</ref> دخالت آشکار مأموران دولتی در نتیجه انتخابات، و اختیارات غیر قانونی [[محمدرضا پهلوی]]، سبب شد [[محمد مصدق]] رهبریِ مخالفان را عهده‌دار شود و با دعوت از مدیران [[روزنامه]] و برخی نمایندگان اقلیت دوره قبل [[مجلس ملی|مجلس]] به خانه خود، به موضوع رسیدگی کند و اعتراضات خود را با [[تحصن]] نمایان | پس از تنظیم لایحه الحاقی نفتی میان [[نویل گس]] (نماینده شرکت نفت ایران و انگلیس) و [[عباسقلی گلشائیان]] (وزیر دارایی و سرپرست هیئت ایرانی) در سال ۱۳۲۸، معروف به قرارداد (گسـگلشائیان) دولت [[محمد ساعد مراغه‌ای]] در صدد تشکیل مجلسی بود تا [[تصویب]] این [[لایحه]] را تضمین کند؛ به همین منظور آشکارا در انتخابات دخالت کرد.<ref>زارع‌شاهی، علل تشکیل و انحلال جبهه ملی، ۱۲.</ref> دخالت آشکار مأموران دولتی در نتیجه انتخابات، و اختیارات غیر قانونی [[محمدرضا پهلوی]]، سبب شد [[محمد مصدق]] رهبریِ مخالفان را عهده‌دار شود و با دعوت از مدیران [[روزنامه]] و برخی نمایندگان اقلیت دوره قبل [[مجلس ملی|مجلس]] به خانه خود، به موضوع رسیدگی کند و اعتراضات خود را با [[تحصن]] نمایان سازد؛<ref>عیوضی، جامعه‌شناسی سیاسی اپوزسیون در ایران، ۶۱ـ۶۲.</ref> اما با بی‌اعتنایی [[پهلوی]]، تحصنِ همراه با [[اعتصاب]] غذای معترضان نتیجه‌ای در پی نداشت. مصدق پس از پایان تحصن، ۲۷ [[مهر]] ۱۳۲۸، با صدور اعلامیه‌ای انتخابات را غیر قانونی خواند<ref>کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۹۳.</ref> و بر ادامه تلاش برای دفاع از حقوق ملت و تعیین دولت بی‌طرف در [[انتخابات]] آزاد تأکید کرد.<ref>باوریان، تعامل جبهه ملی با جنبش اسلامی ایران، ۲۰.</ref><br> | ||
معترضان با برگزاری جلسه‌ای در خانه مصدق، در اول [[آبان]] ۱۳۲۸ ضمن تأکید بر حفظ [[وحدت]] و ایجاد تشکلی به نام جبهه ملی، در اعلامیه‌ای رسماً اعلام موجودیت کردند.<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۴۶.</ref> از اعضای برجسته جبهه ملی می‌توان به محمد مصدق، [[کریم سنجابی]]، [[الّلهیار صالح]]، [[سیدعلی شایگان]]، [[محمود نریمان]]، [[سیدحسین فاطمی]]، [[مهدی بازرگان]]، [[مظفر بقایی]]، [[حسین مکی]]، [[خلیل ملکی]] و [[محمد نخشب]] اشاره کرد.<ref>شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، ۶۱۶.</ref> از این جمع مصدق رئیس جبهه ملی، مکی دبیر آن، فاطمی سرپرست کمیسیون تبلیغات و [[روزنامه باختر امروز]] شد که متعلق به او بود.<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۴۶ـ۴۷.</ref><br> | |||
مهم‌ترین جناح‌های تشکیل‌دهنده جبهه ملی را می‌توان جناح چپ زحمت‌کشان به رهبری مظفر بقایی، [[حزب ایران]]، جناح راست محافظه‌کار (شامل بازاریان بزرگ، زمین‌داران و افسران عالی‌رتبه [[ارتش]]) و جناح مرکزی (شامل مصدق و یاران نزدیکش) نام برد.<ref>باوریان، تعامل جبهه ملی با جنبش اسلامی ایران، ۲۳.</ref> وجود گروه‌های مختلف با افکار ملی مذهبی و غیر مذهبی در کنار هم، به دلیل آنکه اعتقاد و اندیشه یکسانی نداشتند، بر مسائل آینده جبهه ملی تأثیر گذاشت و موجب مشکل شد.<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۵۲؛ عیوضی، جامعه‌شناسی سیاسی اپوزسیون در ایران، ۶۲.</ref> | |||
[[اساسنامه]] جبهه ملی در آبان ۱۳۲۸ تصویب شد. ازجمله مهم‌ترین اهداف و مواضع آن عبارت بودند از: | [[اساسنامه]] جبهه ملی در آبان ۱۳۲۸ تصویب شد. ازجمله مهم‌ترین اهداف و مواضع آن عبارت بودند از: | ||
# معرفی [[اسلام]] به عنوان رکن اساسی عقاید ملت ایران. | # معرفی [[اسلام]] به عنوان رکن اساسی عقاید ملت ایران. | ||
# اجرای آزادی‌های فردی، اجتماعی، عقیدتی و مبارزه با [[تجاوز]] به حقوق افراد و اجتماعات. | # اجرای آزادی‌های فردی، اجتماعی، عقیدتی و مبارزه با [[تجاوز]] به حقوق افراد و اجتماعات. | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۹: | ||
# مخالفت با [[حجاب اجباری]].<ref>شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، ۶۱۷، ۶۲۳، ۶۶۳ و ۶۶۸؛ کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۱۳۱.</ref> | # مخالفت با [[حجاب اجباری]].<ref>شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، ۶۱۷، ۶۲۳، ۶۶۳ و ۶۶۸؛ کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۱۳۱.</ref> | ||
فعالیت جبهه ملی در چارچوب [[سلطنت پهلوی]] بود و اعضای آن خواستار تشکیل [[حکومت مشروطه]] سلطنتی بدون دخالت [[شاه]] در امور مملکت و حضور وی به صورت تشریفاتی بودند. اعضای جبهه، ضمن مخالفت با مبارزه مسلحانه و براندازی رژیم پهلوی، بر مبارزه مسالمت‌آمیز برای رسیدن به خواست مردم تأکید می‌کردند.<ref>شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، ۶۲۶.</ref> مؤسسان آن، همچنین خواستار [[جدایی دین از سیاست]] بودند.<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۵۱.</ref> دوران فعالیت پرفراز و نشیب سیاسی جبهه ملی را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد: | فعالیت جبهه ملی در چارچوب [[سلطنت پهلوی]] بود و اعضای آن خواستار تشکیل [[حکومت مشروطه]] سلطنتی بدون دخالت [[شاه]] در امور مملکت و حضور وی به صورت تشریفاتی بودند. اعضای جبهه، ضمن مخالفت با مبارزه مسلحانه و براندازی رژیم پهلوی، بر مبارزه مسالمت‌آمیز برای رسیدن به خواست مردم تأکید می‌کردند.<ref>شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، ۶۲۶.</ref> مؤسسان آن، همچنین خواستار [[جدایی دین از سیاست]] بودند.<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۵۱.</ref> دوران فعالیت پرفراز و نشیب سیاسی جبهه ملی را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد: | ||
==جبهه ملی اول== | ==جبهه ملی اول== | ||
پس از ترور [[عبدالحسین هژیر]]، [[نخست‌وزیر]] (عامل اصلی [[تقلب در انتخابات]] شانزدهم) به دست [[فداییان اسلام]] در ۱۳ آبان ۱۳۲۸<ref>جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ۱۷۹.</ref> و [[ابطال انتخابات]]، در انتخابات مجدد در [[فروردین]] ۱۳۲۹، محمد مصدق، مظفر بقایی، حسین مکی، محمود نریمان، سیدعلی شایگان، [[عبدالقدیر آزاد]]، الّلهیار صالح و [[سیدابوالقاسم کاشانی]] پیروز شدند و با تشکیل فراکسیون پارلمانی جبهه ملی در [[مجلس شانزدهم]] به رهبری مصدق،<ref>شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، ۶۲۲؛ آبراهامیان، کودتای ۲۸ مرداد، ۹۶؛ حاج‌یوسفی و کشاورز، زندگی‌نامه و خاطرات سیاسی، ۳۱.</ref> توانستند تحولات سیاسی کشور را تحت [[نفوذ]] خود درآورند و تلاش‌های دربار در جهت کسب [[قدرت]] بیشتر و تصویب بسیاری از لوایح مرتبط با قرارداد الحاقی (گسـگلشائیان) را نقش بر آب کنند؛<ref>بیل و راجر لویس، مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، ۸۵؛ آبراهامیان، کودتای ۲۸ مرداد، ۹۶ـ۹۷.</ref> سرانجام با پیگیری‌های مداوم و مبارزه جدی برای [[ملی‌کردن نفت]]، این خواسته در ۲۹ [[اسفند]] ۱۳۲۹، باوجود روحیه محافظه‌کاریِ مجلس به تصویب رسید.<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۵۶.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|ملی‌شدن صنعت نفت}} پس از آن در [[اردیبهشت]] ۱۳۳۰، مصدق به نخست‌وزیری منصوب شد؛ ولی به دلایلی چون تعداد اندک اعضای جبهه ملی در دولت،<ref>سنجابی، خاطرات سیاسی، ۴۴۷ـ۴۴۸..</ref> انتخاب برخی اعضای دولت قبل در دولت جدید و مشورت‌نکردن مصدق در تصمیمات خود با اعضای جبهه<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۶۴.</ref> برخی از مسئولان جبهه از او انتقاد کردند و این مسئله زمینه‌ساز بروز برخی اختلافات در جبهه ملی<ref>سنجابی، خاطرات سیاسی، ۴۴۷ـ۴۴۸.</ref> ازجمله جدایی مظفر بقایی شد که او را وارث رهبری جبهه می‌دانستند.<ref>کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۲۰۰ـ۲۰۳.</ref> | پس از ترور [[عبدالحسین هژیر]]، [[نخست‌وزیر]] (عامل اصلی [[تقلب در انتخابات]] شانزدهم) به دست [[فداییان اسلام]] در ۱۳ آبان ۱۳۲۸<ref>جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ۱۷۹.</ref> و [[ابطال انتخابات]]، در انتخابات مجدد در [[فروردین]] ۱۳۲۹، محمد مصدق، مظفر بقایی، حسین مکی، محمود نریمان، سیدعلی شایگان، [[عبدالقدیر آزاد]]، الّلهیار صالح و [[سیدابوالقاسم کاشانی]] پیروز شدند و با تشکیل فراکسیون پارلمانی جبهه ملی در [[مجلس شانزدهم]] به رهبری مصدق،<ref>شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، ۶۲۲؛ آبراهامیان، کودتای ۲۸ مرداد، ۹۶؛ حاج‌یوسفی و کشاورز، زندگی‌نامه و خاطرات سیاسی، ۳۱.</ref> توانستند تحولات سیاسی کشور را تحت [[نفوذ]] خود درآورند و تلاش‌های دربار در جهت کسب [[قدرت]] بیشتر و تصویب بسیاری از لوایح مرتبط با قرارداد الحاقی (گسـگلشائیان) را نقش بر آب کنند؛<ref>بیل و راجر لویس، مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، ۸۵؛ آبراهامیان، کودتای ۲۸ مرداد، ۹۶ـ۹۷.</ref> سرانجام با پیگیری‌های مداوم و مبارزه جدی برای [[ملی‌کردن نفت]]، این خواسته در ۲۹ [[اسفند]] ۱۳۲۹، باوجود روحیه محافظه‌کاریِ مجلس به تصویب رسید.<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۵۶.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|ملی‌شدن صنعت نفت}} پس از آن در [[اردیبهشت]] ۱۳۳۰، مصدق به نخست‌وزیری منصوب شد؛ ولی به دلایلی چون تعداد اندک اعضای جبهه ملی در دولت،<ref>سنجابی، خاطرات سیاسی، ۴۴۷ـ۴۴۸..</ref> انتخاب برخی اعضای دولت قبل در دولت جدید و مشورت‌نکردن مصدق در تصمیمات خود با اعضای جبهه<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۶۴.</ref> برخی از مسئولان جبهه از او انتقاد کردند و این مسئله زمینه‌ساز بروز برخی اختلافات در جبهه ملی<ref>سنجابی، خاطرات سیاسی، ۴۴۷ـ۴۴۸.</ref> ازجمله جدایی مظفر بقایی شد که او را وارث رهبری جبهه می‌دانستند.<ref>کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۲۰۰ـ۲۰۳.</ref> | ||