جهاد سازندگی: تفاوت میان نسخه‌ها

==تأسیس جهاد سازندگی==

[[پرونده:دست‌نوشته امام‌خمینی پیرامون جهاد سازندگی.jpg|بندانگشتی|چپ|جایگزین=دست‌نوشته امام‌خمینی پیرامون جهاد سازندگی|دست‌نوشته امام‌خمینی ]]

امام‌خمینی پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی]] در ۲۶ خرداد ۱۳۵۸ به هدف ترمیم خرابی‌های گذشته و عمران روستاها دستور تأسیس جهاد سازندگی را صادر کرد و از همه قشرهای مردم، از زن و مرد و از دولت و روحانیان خواست در این کار مشارکت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹ـ۱۸۰.</ref> پس از این فرمان «جهاد سازندگی» در ۲۷/۳/۱۳۵۸ تشکیل شد<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۴.</ref> و شور انقلابی در قشرهای گوناگون مردم به گونه‌ای وصف‌ناشدنی پدیدار شد. مرد و زن از طبقات مختلف دانشجویان، طلاب و دیگران در قالب حرکتی مردمی و خودجوش به روستاهای کشور رفتند و در امر برداشت محصول به روستاییان یاری ‌رساندند. متخصصان متعهد جوان نیز در رشته‌های گوناگون صنعتی، کشاورزی، درمانی، آموزشی و راه‌سازی برای احیا و نوسازی و محرومیت‌زدایی از کشور ایران، به‌ویژه روستاییان بسیج شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹؛ نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.</ref>

پس از استعفای دولت موقت، در اواخر سال ۱۳۵۸ جهاد سازندگی به عنوان نهادی انقلابی زیر نظر شورای انقلاب به سرپرستی بهشتی قرار گرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱.</ref> وی افزون بر نماینده‌ رهبری، سیدکریم کریمیان، علیرضا افشار و عباس آخوندی را برای عضویت در شورای مرکزی انتخاب کرد. به این ترتیب جهاد سازندگی در دوره نخست فعالیت، به صورت نظام شورایی اداره شد و هر یک از اعضای آن در رأس حوزه‌ای قرار داشتند که شامل نمایندگی امام‌خمینی، روابط عمومی، امور استان‌ها و هماهنگی کمیته‌ها بود<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱ـ۵۲؛ آخوندی، آرمان گرایی با نان و انگور، ۳.</ref> جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۲ بر اساس سیاست‌گذاری‌های کشور در رده‌ ارگان‌های دولتی قرارگرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.</ref> و تبدیل به وزارتخانه شد. پیش‌نویس اساسنامه را شوراهای مرکزی جهاد سازندگی در کشور تهیه و به [[مجلس شورای اسلامی]] ارائه کرد که در ۸ آذر ۱۳۶۲ به تصویب نهایی نمایندگان رسید<ref>اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱ـ۶۴۳.</ref>{{سخ}}

پس از تبدیل جهاد به وزارت جهاد سازندگی در ۸/۹/۱۳۶۲ تشکیلات آن نیز تغییر کرد<ref>اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱ـ۶۴۳.</ref> و شامل هشت معاونت، سه سازمان و هفت شرکت وابسته بود. معاونت‌های آن شامل امور دام، ترویج و مشارکت مردمی، عمران و صنایع روستایی، آبخیزداری، امور مجلس و حقوقی، آموزش و تحقیقات، طرح و برنامه‌ریزی و اداری و مالی بود.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳ـ۵۴.</ref> معاونت امور اجتماعی که از ۱۳۶۷ـ۱۳۷۱ فعالیت داشت، از ادغام «مرکز هماهنگی‌های امور شوراها و بسیج» و «آموزش روستاییان» به وجود آمد و در چهار حوزه فعالیت‌های فرهنگی، امور شوراهای اسلامی روستا، بسیج سازندگی و آموزش روستاییان فعالیت می‌کرد<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۴.</ref> یک سال پس از تشکیل وزارت جهاد سازندگی، لایحه‌ مقررات مالی، اداری و استخدامی آن به تصویب مجلس رسید. بر اساس آن، اعضای شورای مرکزی عبارت بودند از: وزیر، نماینده ‌مقام رهبری و سه عضو دیگر که وزیر آنان را از میان معتمدان نیروهای جهاد بر می‌گزید<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.</ref> وزرای جهاد سازندگی از تأسیس تا ادغام در وزارت کشاورزی به‌ترتیب عبارت بودند از: بیژن نامدار زنگنه، غلامرضا فروزش و محمد سعیدی‌کیا<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۶.</ref>{{سخ}}

[[ناطق نوری]]، نماینده [[امام‌خمینی]] در جهاد، پس از آنکه مسئولیت [[وزارت کشور]] را بر عهده گرفت، از ایشان خواست فرد دیگری را به عنوان نماینده خویش منصوب کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|علی‌اکبر ناطق نوری}} امام‌خمینی نیز طی حکمی در ۱۳ دی ۱۳۶۰ [[عبدالله نوری]] را به عنوان نماینده خود در جهاد سازندگی نصب کرد و طی دستورعملی از وی خواست با شرکت در جلسات شورای مرکزی جهاد سازندگی، ایشان را از تصمیم‌‌های کلی آن نهاد مطلع کند و با دقت کامل حرکت این نهاد مردمی را زیر نظر گیرد و در صورت انحراف قاطعانه با آن برخورد کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| عبدالله نوری}}

فعالیت جهاد سازندگی در سال‌های نخست آن، به عمران، خدمت‌رسانی و آموزش‌های فنی منحصر بود؛ ولی بنا به ضرورت و مقتضیات جامعه، مسئولیت‌های جهاد، دایم در حال تغییر و تحول بود و رسیدگی به اموری، چون امور فرهنگی، بهداشت و اشتغال را نیز عهده‌دار شد. «کمیته‌ فرهنگی جهاد» پس از تشکیل، به موازات دیگر فعالیت‌های سازندگی، تعلیم و تربیت روستاییان را مد نظر قرار داد. این کمیته، سوادآموزی، آموزش مبانی عقیدتی، تشکیل کتابخانه‌های روستایی، تشکیل شوراهای اسلامی، برگزاری مراسم مذهبی، حل اختلافات روستاییان و توزیع کالاهای فرهنگی را بر عهده داشت.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ میرزایی، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج، ۱۱۴.</ref>{{سخ}}

جهاد سازندگی پس از تبدیل به وزارتخانه از سال ۱۳۶۳ وظایف جدید دیگری را نیز عهده‌دار شد؛ ازجمله نظارت و سرپرستی سازمان امور عشایر در سال ۱۳۶۳، صنایع روستایی و دستی در ۱۳۶۴، شرکت سهامی شیر در ۱۳۶۵ و شیلات و فرش در ۱۳۶۶<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ خزاعی، ۷۳.</ref> حرکت کشور به سوی خودکفایی از طریق توسعه‌ کشاورزی، از اهداف اصلی وزارتخانه شمرده می‌شد. تشکیلات جهاد سازندگی پس از دولتی‌شدن گسترش یافت و سیاست‌های آن تمرکز بیشتری پیدا کرد و برای پرهیز از تداخل وظایف آن با وزارت کشاورزی و دیگر وزارتخانه‌ها، تفکیک وظایفی صورت گرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.</ref>

==جایگاه و اهمیت==

امام‌خمینی از خدمات جهاد سازندگی با واژه‌هایی، همانند ارزنده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.</ref> پر ارزش<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۳۴.</ref> و ارزشمند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶ و ۴۹۱.</ref> یاد و پیوسته حمایت خود را از این نهاد اعلام و از زحمات آنان نیز بارها قدردانی کرده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱؛ ۱۸/۲۵۸ و ۲۰/۳۵۹.</ref> ایشان فعالیت‌های جهاد سازندگی را خدمت به مؤمنان و محرومان و دارای پاداش بسیار بزرگ که جز خدا نمی‌تواند آن را شمارش کند، می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۴۳.</ref> امام‌خمینی جهاد سازندگی را بازوی توانای انقلاب در آبادانی و ساختن کشور می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶.</ref> و ضمن تشکر و خرسندی از حس تعاون جهادگران یادآور شده است که او نیز میل داشته در جهاد سازندگی خدمت کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱.</ref> ایشان با اظهار رضایت از عملکرد جهاد سازندگی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۵۵۰؛ ۱۰/۲۵۹ و ۲۱/۲۰۴ـ۲۰۵.</ref> در سال ۱۳۶۰ متذکر شد کارهای جهاد سازندگی در این دو سال بیشتر از خدمات پنجاه سال پیش از انقلاب است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۱۳.</ref>{{سخ}}

همچنین در پیامی به مناسبت سالگرد تأسیس جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۱ این روز را به ملت و جهادگران تبریک گفت و یادآور شد با تأسیس این ارگان بزرگ، انقلاب اسلامی توانست به دورافتاده‌ترین مناطق کشور راه یابد و رسالت تاریخی و اسلامی خود را با تمام کارشکنی‌ها به دورترین نقاط کشور برساند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷ـ۳۳۸.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در پیام‌های متعدد خود، نقش فعال جهاد سازندگی در [[جنگ تحمیلی]] عراق علیه ایران را ستوده است؛ ازجمله در پیامی نقش جهاد سازندگی در جنگ را کمتر از نیروهای نظامی ندانست و افزود این مطلبی است که فرماندهان [[ارتش]] و [[سپاه]] نیز بدان اعتراف کردند که اگر جهاد نبود، پیروزی با این سرعت به دست نمی‌آمد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.</ref> ایشان در پیامی در ۱۴ آذر ۱۳۶۷ به مسئولان برگزاری سمینار جهاد سازندگی، پس از قدردانی، آنان را سنگرسازان بی‌سنگر در [[دفاع مقدس]] خواند و تلاش‌های جهادگران را ازجمله مسائلی دانست که ترسیم آن در قالب الفاظ نمی‌گنجد و پس از آنکه عشق جهادگران در خدمت به مردم و شجاعت آنان در مبارزه با دشمنان را ستود، یادآورد شد وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهادی، این مرز و بوم را فرا گرفته است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.</ref> ایشان که از مأموران دولتی و [[روحانیت]] جهت تقویت و همکاری با نیروهای جهاد سازندگی دعوت کرده بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.</ref>، در دیدارهای خود با مردم یادآور می‌شد که در رویارویی با جوانان پرشور و پرتحرک جهاد سازندگی یا با دیدن آثار آنان در وسایل ارتباط‌جمعی از دل برای موفقیت و سربلندی آنان دعا می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.</ref> ایشان به هنگام درخواست بودجه بیشتر در آستانه وزارتخانه‌شدن جهاد سازندگی، ضمن تشکر از تلاش‌های این نهاد پاسخ داد که سفارش می‌کند دولت به محرومان نظر بهتری داشته باشد و پس از تعیین وزیر، در بودجه جهاد، تجدید نظر لازم صورت گیرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۵۸.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی به سبب اهمیتی که برای کارهای جهاد قائل بود، در مواردی که مشکلی برای منطقه‌ای پیش می‌آمد، افرادی را به عنوان نماینده خود همراه با جهاد سازندگی برای حل مشکل اعزام می‌کرد؛ ازجمله عبدالمجید معادیخواه در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ به نمایندگی از ایشان برای رسیدگی به امور عمرانی استان کردستان منصوب شد. امام‌خمینی طی حکمی از وی خواست به اتفاق نماینده وزارت کشور و نماینده جهاد سازندگی و گروه برگزیده، برای رسیدگی به وضع عمرانی کردستان به آن منطقه برود و از نیازهای برادران کُرد اطلاع یابد و از کار این گروه به ایشان گزارش تفصیلی بدهد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۷۴.</ref> همچنین ایشان در ۴ آذر ۱۳۵۸ طی حکمی مهدی ربانی املشی را به دلیل وجود مشکلات بسیار در استان گیلان به آن منطقه فرستاد تا در کنار دیگر ستادهای جهاد سازندگی و علمای استان گیلان به حل مشکلات منطقه بپردازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۱۶.</ref>{{سخ}}

افزون بر امام‌خمینی، مسئولان نظام نیز اهتمام بسیاری به جهاد سازندگی داشتند؛ ازجمله سیدمحمد حسینی بهشتی، [[رئیس دیوان عالی کشور]]، ضمن حمایت قاطع از جهاد سازندگی معتقد بود این نهاد یک اداره یا یک بنگاه نیست، بلکه میدانی نو و سازنده در سطح کشور برای تداوم انقلاب اسلامی است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹.</ref> [[محمدعلی رجایی]]، نخست‌وزیر وقت که خود همیشه در خدمت محرومان بود، خواستار دولتی بود که کارهایش را به شکل جهادی انجام دهد؛ زیرا وی بر این باور بود که جهاد از نهادهایی است که باعث رشد و عمق‌بخشیدن به انقلاب و آبروی آن است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹.</ref> رئیس‌جمهور وقت، [[سیدعلی خامنه‌ای]]، جهاد سازندگی را در سال ۱۳۶۲ از ارجمندترین دستاوردهای انقلاب اسلامی، بلکه جزء معجزات انقلاب اسلامی می‌شمرده است<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۳۴ـ۳۵.</ref> وی بر این باور بود که جهاد سازندگی، [[بسیج]] صادق‌ترین نیروها در راه سازندگی جامعه‌ای است که در طول سالیان دراز پیش از انقلاب به انواع بدبختی‌ها و مصیبت‌ها دچار شده بود و به‌جز جهاد سازندگی هیچ ارگانی از ارگان‌های کشور نمی‌توانست به ترمیم خرابی‌ها و ایجاد سازندگی بپردازد<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۳۵.</ref> و برای موفقیت بیشتر، آنان را به نظم و انضباط، انسجام داخلی، [[اخلاص]] و جلوگیری از نفوذ افراد و افکار ناخالص سفارش می‌کرد<ref>خامنه‌ای، چهار سال با مردم، ۳۲ـ۳۳.</ref>{{سخ}}

[[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، رئیس مجلس شورای اسلامی وقت، در سال ۱۳۶۱ جهاد سازندگی را در میان نهادهای خودجوش انقلاب اسلامی جزء محبوب‌ترین‌ها دانست که ویژگی‌های اخلاص، ایمان، پشتکار، امتثال از فرمان رهبری و عشق به خدمت به اسلام و مستضعفان، آن را الگوی موفقی ساخته است<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۲.</ref> وی معتقد بود ادارات باید از تجربه‌های جهاد درس بگیرند و طبق آن عمل کنند و همگان جهادی شوند<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۳.</ref> ناطق نوری، این نهاد را از بهترین نهادهای جوشیده و روییده از انقلاب در جامعه و در جمهوری اسلامی می‌دانست<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۹ـ۷۰.</ref> بسیاری دیگر از کارگزاران نظام اسلامی و ائمه جمعه عملکرد جهاد سازندگی در صحنه‌های گوناگون را ستوده‌اند<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۸۲؛ پیام انقلاب، مجله، پیرامون جهاد سازندگی، ۲۰ـ۲۵.</ref>

==اهتمام به حضور مردم==

امام‌خمینی به حضور مردم در جهاد سازندگی بسیار اهمیت می‌داد و در سخنان و پیام‌های خود مردم و قشرهای گوناگون را تشویق می‌کرد در کار جهاد شرکت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹ـ۱۸۳.</ref> به همین دلیل جهاد سازندگی توانست شمار بسیاری از نیروهای دلسوز، جوان، متخصص، متعهد و مسلمان در رشته‌های گوناگون را برای احیا و نوسازی روستاها در ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهت دفاع از مرزهای [[میهن اسلامی]] جذب کند<ref>نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.</ref>{{سخ}}

ایشان حضور در این نهاد را وظیفه همه ملت و آبادانی کشور را نیز در گرو آن می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۳.</ref> و درباره آمادگی مردم برای خدمت و سازندگی یادآور شد مردم فداکار همان‌گونه که [[نظام شاهنشاهی]] را ساقط کردند، خرابی‌های برجای‌مانده از آن رژیم را با همکاری همه قشرهای ملت، زن و مرد، پیر و جوان، دانشگاهی و دانشجو، مهندسان و متخصصان و شهری و دهاتی آباد خواهند کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹ـ۱۸۰.</ref> ایشان شرکت در جهاد سازندگی و ساختن خرابه‌های کشور را از هر عبادتی بالاتر شمرده و از مردم خواست به جای سفرهای زیارتی مستحبی در جهاد سازندگی شرکت کنند؛ زیرا ثواب شرکت و حضور در جهاد سازندگی بالاتر از زیارت مستحبی [[مکه]]، [[مدینه]] و [[عتبات عالیات]] است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.</ref>

==عملکرد==

# خدمات به روستاها و مناطق محروم کشور: جهاد سازندگی با توجه به اولویت رسیدگی به روستاها<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵؛ اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱.</ref> کارهای فراوانی را در روستاها انجام داد. دولت در ۱/۷/۱۳۵۸ با اشاره به همکاری دولت و مردم با جهاد سازندگی، طی گزارشی، ساختن و تعمیر صدها کیلومتر راه روستایی و صدها فعالیت عمرانی عمومی، مانند حمام، مدرسه، درمانگاه، مسجد و غسالخانه، اجرای صدها پروژه حفر چاه، نصب مخزن لوله‌کشی آب و ده‌ها سد خاکی و برق‌رسانی در روستاهای کشور و همچنین لایروبی صدها قنات و ارائه خدمات درمانی، بهداشتی و دارویی و دامپزشکی، صدها کلاس اسلام‌شناسی، سوادآموزی، آموزش فنی و حرفه‌ای و دیگر کارهای فرهنگی و خدماتی و عمرانی را بخشی از عملکرد جهاد سازندگی دانست<ref>بازرگان، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، ۵۶ـ۵۸.</ref> هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۳ پس از ستایش بسیار از عملکرد جهاد سازندگی، به برق‌رسانی و آب‌رسانی به چندین هزار روستا، ساخت بیش از چهل ‌هزار کیلومتر جاده روستایی و لایروبی سیزده‌ هزار قنات و حفر پنج ‌هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق و بسیاری از کارهای خدماتی عمرانی اشاره کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹ـ۲۲۰.</ref> این نهاد مردمی در سال‌های بعد نیز طرح‌های بسیاری را در تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی، سدسازی، احیا و اصلاح مراتع، دام و طیور، صنایع گوناگون معدنی، فلزی، دستی، شیمیایی، نساجی و طرح‌های بسیاری در زمینه راه و ترابری، احداث جاده‌های روستایی، بهداشت و درمان و تغذیه انجام داده است<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۲ـ۱۸۲؛ روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.</ref> جهاد سازندگی در بخش عشایر نیز موفق به اجرای بیش از دو هزار پروژه راه‌سازی، ساخت مدرسه، جایگاه سوخت، چاه کشاورزی و برق‌رسانی شد و با احداث جایگاه‌های توزیع سوخت، از تخریب مراتع و بوته‌کنی جلوگیری کرد. در بخش منابع طبیعی نیز با اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل، به منظور محافظت از منابع جنگل‌های شمال ایران، مدیریت و احیا و غنی‌سازی جنگل‌های دیگر مناطق کشور، اجرای طرح ملی تعاون دام و مرتع، توسعه‌ فضای سبز و جنگل‌کاری در همه‌ نقاط کشور و ایجاد کمربندهای سبز حفاظتی، اقدامات مفیدی انجام داده است<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، دستاوردهای، ۸۴ـ۸۸.</ref> تلاش‌های شبانه‌روزی جهاد سازندگی به گونه‌ای بود که در نخستین دهه فعالیت‌های خود تا حد زیادی محرومیت را از چهره بسیاری از مناطق روستایی محروم و دورافتاده زدود<ref>روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.</ref>

# خدمات در جنگ تحمیلی: امام‌خمینی و مسئولان [[نظام جمهوری اسلامی ایران]]، ازجمله سیدعلی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی از عملکرد جهاد سازندگی در جبهه و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ستایش کرده‌اند و برخی تلاش‌های آنان را که در پیروزی‌های جنگ تأثیر بسیاری داشته است، از قبیل راه‌سازی، تدارکات، حمل ‌و نقل مهمات، خاکریزها و سنگرسازی برشمرده‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷ـ۳۳۸؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۳۶ـ۴۱، ۵۰ـ۵۲ و ۶۴ـ۶۵؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹ـ۲۲۰.</ref> دیگر کارگزاران نظام اسلامی نیز پس از ستودن عملکرد جهاد، به فهرستی از فعالیت‌های آن نهاد<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۷ـ۱۰۳.</ref> اشاره کرده‌اند:

# خدمات در خارج از کشور: کمک به محرومان در جهاد سازندگی ویژه ایران نبوده است، بلکه برخی مناطق محروم کشورهای مسلمان نیز از این کمک‌ها برخوردار بوده‌اند. در پی دیدار سیدعلی خامنه‌ای در ۱۳۶۴ از چند کشور افریقایی، جهاد سازندگی مأموریت یافت در کشور تانزانیا طرح‌های توسعه‌ روستایی را اجرا کند. پس از آن، قلمرو فعالیت جهاد به سیرالئون، غنا و لبنان نیز گسترش یافت و دفاتر جهاد سازندگی در این کشورها تأسیس شد<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷ـ۷۸.</ref> اجرای طرح‌های کشت آبی و دیم، تهیه و توزیع ادوات صیادی، آموزش روستاییان و کشاورزان، ارائه‌ خدمات و احداث مراکز درمانی و ساخت دبیرستان و فروشگاه‌های عرضه‌ محصولات کشاورزی ازجمله فعالیت‌های جهاد سازندگی در این کشورها بوده است<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷ـ۷۸.</ref>

==حضور جهاد سازندگی در دفاع==

جهاد سازندگی تنها یک روز پس از آغاز جنگ تحمیلی در اول مهر ۱۳۵۹ ستاد جنگ جهاد را تشکیل داد و همه استان‌های کشور بسیج شدند و ستادهای پشتیبانی خود را در مناطق عملیاتی تشکیل دادند؛ برای نمونه جهادهای استان گیلان و قزوین در گیلان غرب و جهاد تهران در آبادان مسقر شدند<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.</ref> مردم با اعتمادی که به این نهاد داشتند، طی هشت سال جنگ کمک‌های خود را به آن برای ارسال به جبهه دادند. این کمک‌ها بسیار متنوع و گسترده بود. تنها در سال ۱۳۶۳ مردم هفتاد کیلو طلا به جبهه اهدا کردند<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۲۲۰ـ۲۲۱.</ref>{{سخ}}

جهاد سازندگی با چهل گردان مهندسی ـ رزمی و چهار قرارگاه عملیاتی و پشتیبانی [[جنگ]]، در تمامی عملیات‌ها حضوری فعال داشت و پیشاپیش [[رزمندگان]] زیر آتش دشمن به خاک‌ریززنی، سنگرسازی، جاده‌سازی، کانال‌کشی و پل‌سازی مشغول بود<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵ـ۲۲۶؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۵۰.</ref> به همین دلیل امام‌خمینی جهادگران را سنگرسازان بی‌سنگر خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.</ref> به عنوان نمونه، در شکست [[حصر آبادان]]، جهاد سازندگی استان فارس نقش برجسته‌ای داشت. با وجود تسلط دشمن بر جاده اهواز و آبادان، جهاد سازندگی یک جاده فرعی از اهواز به ذوالفقاریه آبادان در زیر آتش دشمن کشید. به گفته ناطق نوری، سرهنگ نیاکی از لشکر ۸۸ در حال گریستن، همه این موفقیت‌ها را مدیون جهاد سازندگی شمرد<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.</ref>{{سخ}}

وظایف محول به جهاد سازندگی در طول جنگ، پشتیبانی و امور مهندسی جبهه و بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده بوده است. احداث ۲۰۵/۷۴ کیلومتر خاکریز، ۲۹۴۴۷ سنگر، ۱۱۸۴۶ کیلومتر راه، ساخت ۴۸۰۷ پل، ۳۵ اسکله، سی سد و حفر ۲۱۶ کیلومتر کانال نمونه‌ای از عملکرد جهاد سازندگی طی سالیان جنگ است. طراحی و ساخت طولانی‌ترین پل شناور جهان !پل خیبر! به طول چهارده کیلومتر، که ارتباط جزایر مجنون و ساحل مور را امکان‌پذیر می‌ساخت<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵ـ۲۲۶؛ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.</ref> و همچنین ساخت پل بعثت روی دهانه اروند با طول نهصد متر و عرض دوازده متر با مهندسی پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی خراسان از کارهای برجسته جهاد سازندگی در دفاع به شمار می‌آید<ref>انصاری، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴۴/۱۰۰؛ هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.</ref> پس از پایان جنگ، جهاد سازندگی با تمام امکانات خود به بازسازی مناطق جنگ‌زده پرداخت که از طرح‌های شاخص آن می‌توان به آماده‌‌سازی شهر جدید قصر شیرین، لوله‌گذاری آب شرب قصر شیرین و لایروبی رودخانه‌ بهمن‌شیر اشاره کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.</ref> جهاد سازندگی شهدای بسیاری نیز تقدیم اسلام و انقلاب اسلامی کرده است<ref>دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، ۱/۲۳۴.</ref> بر اساس آمارهای اعلام‌شده، شمار شهدای جهاد از ۲۵۰۰ تا ۳۳۰۰ نفر بوده است !سنگرسازان بی‌سنگر!.

==توصیه‌ها و هشدارها==

امام‌خمینی در موارد بسیاری از جهادگران می‌خواست جهاد سازندگی را با جهاد با نفس توأم کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.</ref> و نیز بارها به آنان سفارش کرد تلاش کنند خدمت آنان به بندگان خدا و محرومان، خالص و برای خدا باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۸.</ref> ایشان با اشاره به موفقیت جهاد سازندگی در خدمت به محرومان، سرّ موفقیت آنان را در اخلاص و نداشتن چشمداشت از دیگران و بودن با مردم و روحانیت دانست و یادآور شد همراهی مردم و روحانیت باعث سازندگی می‌شود و کنارگذاشتن آن دو موجب نابسامانی و فساد؛ همان‌گونه که در پنجاه سال گذشته بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹۱.</ref>{{سخ}}

==منابع==

* آخوندی، عباس، آرمان گرایی با نان و انگور، مجله تجارت فردا، شماره ۴۴، ۲۵/۳/۱۳۹۲ش.

* اداره تنقیح قوانین مجلس، مجموعه قوانین ششمین دوره مجلس شورای اسلامی ۷خرداد ۱۳۷۹تا ۶ خرداد ۱۳۸۳، اداره کل قوانین مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.

* جهاد، مجله، دستاوردهای وزارت جهاد سازندگی، شماره ۲۳۰ـ۲۳۱، ۱۳۷۹ش.

* خزاعی، علی، تغییر نیاز روستاها و ضرورت تحول در سیاست‌های جهاد سازندگی، مجله جهاد، شماره ۲۳۴ـ۲۳۵، ۱۳۷۹ش.

* میرزایی، علی‌اصغر، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج در وزارت جهاد سازندگی !سابق!، مجله جهاد، شماره ۲۴۰ـ۲۴۱، ۱۳۸۰ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۳/۱/۶۳ـ۱۶/۶/۶۳، زیر نظر محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]

[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه]]