دستگیری امام‌خمینی: تفاوت میان نسخه‌ها

رژیم پهلوی در واکنش به موضع‌گیری روشن امام‌خمینی و برخی دیگر علما و [[مرجعیت|مراجع]] در برابر کارهای ضد اسلامی رژیم، در واپسین روزهای سال ۱۳۴۱، برای تهدید و ارعاب مردم، نظامیان بسیاری را به [[قم]] اعزام کرد. امام‌خمینی در آخرین جلسه درس سال ۱۳۴۱ در [[مسجد اعظم قم]]، فضای ترس و خفقان حاکم بر کشور را در هم شکست و آمادگی خود را برای فداکاری در راه اسلام اعلام کرد.<ref>امام‌خمینی، کوثر، ۵۲/۱.</ref> رژیم در عصر روز ۲۵ شوال ۱۳۸۲ق/ ۱۳۴۲/۱/۲ش هنگام برگزاری مراسم سوگواری [[امام جعفر صادق(ع)|امام‌صادق(ع)]] در [[مدرسه فیضیه]]، به مدرسه حمله کرد و به ضرب و جرح [[طلاب]] پرداخت.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۳۶۷/۱.</ref> این کار با واکنش منفی مراجع تقلید، روحانیان و عموم طبقات مردم روبه‌رو شد.<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۵۹/۳ ـ ۸۲؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۳۹۲/۱ ـ ۴۰۹؛ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶۸/۱ ـ ۱۷۳.</ref>  

امام‌خمینی تصمیم گرفت با بهره‌گیری از فضای محرم و [[عزاداری|مجالس عزاداری امام‌حسین(ع)]] در سراسر کشور، کارهای ضد دینی رژیم پهلوی را افشا و مردم را از نفوذ [[اسرائیل]] در [[ایران]] آگاه کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹۱/۱ و ۱۹۴.</ref> ایشان افزون بر این تصمیم، در چهلمِ رخداد حمله رژیم به مدرسه فیضیه، با انتشار پیامی، شخص [[محمدرضا پهلوی]] را در این حادثه مقصر دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹۶/۱.</ref> {{ببینید|حمله به مدرسه فیضیه}} رژیم پهلوی برای مهار بحران و بی‌اثرساختن اقدامات روحانیان در ماه محرم، ضمن تهدید و ارعاب وعاظ و هیئت‌های مذهبی، از آنان تعهد گرفت در این ماه از سخنان تحریک‌آمیز پرهیز کنند و بر ضد پهلوی و [[اسرائیل]] و در مورد درخطربودن اسلام سخنی نگویند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۴۶۵/۱؛ جلالی خمینی، مصاحبه، ۱۸/۸ ـ ۱۹.</ref>

[[امام‌خمینی]] در واکنش به این اقدام رژیم، در اطلاعیه‌ای، چنین تعهداتی را بی‌ارزش خواند و با آن مخالفت کرد و التزام‌گیرندگان را مجرم و قابل تعقیب معرفی کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۲۹/۱.</ref> ایشان همچنین به مبلغان و هیئت‌های مذهبی، یادآور شد بر آنان لازم است در ماه محرم فریضه دینی خود را در اجتماعات ادا کنند و از [[امام حسین(ع)|امام‌حسین(ع)]] فداکاری در راه احیای شریعت را فرا گرفته، از زندان و [[شکنجه]] نترسند. ایشان خاطرنشان کرد که خطر رژیم پهلوی برای [[اسلام]] کمتر از خطر بنی‌امیه نیست؛ زیرا این رژیم با اسرائیل و عمال آنان همراهی کرده و دستگاه تبلیغات کشور و تمام شغل‌های حساس در [[ارتش ایران|ارتش]] و فرهنگ و دیگر وزارتخانه‌ها را به آنان سپرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۲۹/۱ ـ ۲۳۰.</ref>

با آغاز ماه محرم سال ۱۳۸۳ق/ ۱۳۴۲ش و شروع [[عزاداری|مراسم عزاداری امام‌حسین(ع)]] اعتراض‌های مردم به [[حکومت پهلوی|رژیم پهلوی]] شدت گرفت. اوج آن، سخنرانی از پیش اعلام‌شده [[امام‌خمینی]] در عصر [[عاشورا|عاشورای]] این سال برابر با ۱۳۴۲/۳/۱۳ در [[مدرسه فیضیه]] بود. شب پیش از آن برخی افراد مرتبط با رژیم به [[سیداحمد زنجانی]] خبر دادند که رژیم قصد جدی برای دستگیری امام‌خمینی دارد و همین خبر را صبح عاشورا نیز [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] به زنجانی رساند و با توجه به دوستی وی با امام‌خمینی از او خواست مانع سخنرانی ایشان شود و زنجانی خبر را به واسطه فرزند خود [[سیدموسی زنجانی]] از طریق [[شهاب‌الدین اشراقی]] به ایشان رساند، اما امام‌خمینی آن را تهدید شمرد.<ref>شبیری زنجانی، مصاحبه، ۵.</ref> امام‌خمینی برای سخنرانی در مدرسه فیضیه با خودرویی روباز در حالتی که یک سر عمامه را رها کرده بود، با حالت عزا و گِل به پیشانی، با وجود تراکم جمعیت در مسیر و میدان آستانه، از [[خانه امام‌خمینی|خانه]] به سوی فیضیه حرکت کرد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۴۹۳/۱ ـ ۴۹۵؛ مؤمن، مصاحبه، ۱۱۹/۳.</ref> ایشان در سخنان خود، به شخص [[محمدرضا پهلوی]] حمله کرد و حکومت پهلوی را به دستگاه یزید و [[بنی‌امیه]] تشبیه کرد و درباره همسویی شاه با [[اسرائیل]] هشدار داد و بار دیگر موضوع تهدید وعاظ و تعهد نامشروع از آنان را مطرح کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۲۹/۱ و ۲۴۳.</ref>

پس از این سخنرانی، موج جدیدی از اعتراض و [[انتقاد]] بر ضد رژیم پهلوی آغاز شد و رژیم در برابر گسترش آن در روز چهاردهم خرداد در [[تهران]] و [[قم]]، واکنش شدیدی نشان داد و بر اساس گزارش شهربانی تهران، در همان روز در حدود ۱۲۴ نفر از اقشار مختلف مردم در میدان توپخانه دستگیر و عده‌ای نیز [[شهدا|شهید]] شدند.<ref>زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد، ۲۲۹.</ref> دو روز پس از این سخنرانی در ساعت سه بامداد پانزدهم خرداد برابر با دوازدهم محرم ۱۳۸۳ق، نیروهای امنیتی امام‌خمینی را به اتهام اقدام بر ضد امنیت داخلی کشور و تماس با عوامل خارجی با هدف ایجاد اغتشاش در کشور دستگیر کردند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۰۷/۱؛ ـ ۵۱۰؛ زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد، ۲۲۹ و ۲۳۲؛ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۵۹/۲.</ref> [[اسدالله علم|اسدالله عَلَم]] در جلسه هیئت دولت، عصر ۱۳۴۲/۳/۱۵ اشاره کرد که تصمیم بر این بوده‌است دستگیری روز شنبه باشد؛ ولی به دلیل اتفاقی که رخ داد، زودتر صورت گرفت.<ref>هیأت دولت و روابط عمومی نخست‌وزیری، متن کامل مذاکرات هیأت دولت طاغوت در پانزده خرداد ۱۳۴۲، ۲۲؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۲۳۳.</ref>

در شب پانزدهم خرداد ۱۳۴۲ش/ دوازدهم محرم ۱۳۸۳ق پس از نیمه‌شب تعداد زیادی کماندو و سرباز گارد، مسلح به سلاح‌های گرم و سرد به [[قم]] آمدند و [[خانه امام‌خمینی]] را در محلّه یخچال‌قاضی محاصره کردند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۰۷/۱ ـ ۵۱۰.</ref> مأموران از بام و دیوار وارد خانه شدند؛ ولی ایشان را پیدا نکردند. آنان خادم خانه و چند نفر از کارکنانی را که روزها از میهمانان پذیرایی می‌کردند و شب‌ها آنجا می‌خوابیدند، برای یافتن [[امام‌خمینی]] بیدار کردند و کتک زدند. امام‌خمینی به جهت برگزاری [[عزاداری|مراسم سوگواری امام‌حسین(ع)]] در دهه محرم در منزل، شب‌ها در خانه فرزند خود [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] ـ که در مقابل خانه ایشان بود ـ استراحت می‌کرد. ایشان که هنگام بیداری برای [[نماز شب]]، متوجه هیاهو شده بود، فرزندش را بیدار کرد و به او اطلاع داد که برای دستگیری ایشان آمده‌اند؛ سپس با پوشیدن لباس و خروج از خانه و معرفی خود و گفتن این جمله که «روح‌الله خمینی منم، به کسی کاری نداشته باشید» به مأموران اعتراض کرد و کار آنان را وحشیانه و غیر انسانی خواند<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۰۹/۱ ـ ۵۱۰؛ مقدم، خشونت قانونی، ۱۰۰.</ref> و با آگاهی از خواست آنان و برداشتن لباس و [[قرآن]] همراه آنان حرکت کرد.<ref>جعفری، مصاحبه، ۱۲۲/۲.</ref>

مأموران امام‌خمینی را در فولکس واگن سیاه‌رنگی نشاندند و ماشین را به صورت خاموش تا روبه‌روی بیمارستان فاطمی حرکت دادند و از آنجا ایشان را با خودروی سواری دیگری به تهران بردند<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۱۰/۱ ـ ۵۱۱؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۲۳۲.</ref> و سیدمصطفی خمینی که نتوانسته بود از دستگیری پدر جلوگیری کند با فریاد رسا دستگیری ایشان را به گوش همسایه‌ها و [[مردم]] رساند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۱۱/۱؛ حسینیان، ستاره صبح انقلاب آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، ۴۰.</ref> در گزارشی از [[ساواک]] آمده‌است که این خودرو از آن یکی از کارمندان ساواک قم و به رانندگی خود وی بوده‌است و چون از در خانه تا خیابان هشت نفر از افراد گارد و در مجموع ده نفر را حمل کرده حدود سه هزار ریال خسارت دیده‌ است و برای وی تقاضای پنج هزار ریال به عنوان پاداش و هزینه تعمیر درخواست شده‌است.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱۳/۲.</ref>

[[امام‌خمینی]] در مسیر حرکت به [[تهران]]، ضمن دلداری به مأموران وحشت‌زده و مضطرب، از آنان خواست برای انجام نماز صبح توقف کنند؛ ولی آنان نپذیرفتند و تنها اجازه دادند از داخل ماشین روی خاک کنار جاده تیمم کرده، نماز صبح را در حال حرکت و پشت به [[قبله]] بخواند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۱۱/۱</ref> همان روز، اداره دادرسی ارتش قرار بازداشت موقت امام‌خمینی را به اتهام اقدام بر ضد امنیت داخلی کشور صادر کرد و ایشان به آن اعتراض کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۰۴/۲۱؛ زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد، ۲۳۲.</ref> هم‌زمان با دستگیری امام‌خمینی، گروه زیادی از علما و روحانیان مبارز ازجمله [[سیدحسن قمی]]، [[بهاءالدین محلاتی]]، [[مرتضی مطهری]]، [[ناصر مکارم شیرازی]]، [[محمدتقی فلسفی]] و [[سیدابراهیم ابطحی‌نژاد]] نیز در سراسر کشور دستگیر شدند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۰۷/۱ ـ ۵۰۸ و ۵۱۵؛ زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد، ۲۳۵؛ فلسفی، خاطرات و مبارزات حجةالاسلام فلسفی، ۲۸۰ ـ ۲۸۱.</ref> از این افراد، محلاتی از شیراز و قمی از مشهد، در زندان و حصر همراه امام‌خمینی بودند.<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۱۷/۳و ۱۶۵؛ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۱۵۹/۲.</ref>

خبر دستگیری [[امام‌خمینی]] و تشکیل پرونده جهت محاکمه ایشان ساعت دو بعد از ظهر روز پانزدهم خرداد از طرف [[حکومت پهلوی|رژیم پهلوی]] اعلام شد؛<ref>منصوری، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ۱۸۴.</ref> در حالی‌که پیش از آن، این خبر در اکثر شهرهای [[ایران]] انتشار یافته بود. مردم [[قم]] در واکنش به دستگیری امام‌خمینی، اول صبح پانزدهم خرداد در خانه ایشان جمع شدند و همراه [[سیدمصطفی خمینی]]، به رغم ممانعت مأموران پلیس، در صحن [[حرم فاطمه معصومه(س)]] اجتماع کردند. علما و روحانیانِ [[حوزه علمیه قم]] نیز در صحن به مردم ملحق شدند. این اجتماع به راهپیمایی و درگیری با نیروهای انتظامی و کشته و زخمی‌شدن عده‌ای منجر شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۵۱۵/۱؛ ـ ۵۲۲؛ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۵۵/۲ ـ ۵۶.</ref> افزون بر قم، مردم [[تهران]] و برخی شهرهای دیگر نیز [[قیام]] کردند. وزارت جنگ رژیم مأمور شد با اعلام [[حکومت‌نظامی]]، قیام مردم تهران را سرکوب کند.<ref>زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد، ۲۳۲ ـ ۲۳۴؛ منصوری، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ۱۸۲.</ref> {{ببینید|پانزده خرداد| حکومت‌نظامی}}  

از سوی دیگر، پس از دستگیری امام‌خمینی، مراجع تقلید وقت، مانند [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] و [[سیدکاظم شریعتمداری]] برای چاره‌جویی در خانه [[سیداحمد زنجانی]] گردهم آمدند؛<ref>شبیری زنجانی، مصاحبه، ۵.</ref> چنان‌که علما و مراجعِ قم و دیگر شهرها ازجمله [[سیداحمد خوانساری]] از مراجع تهران، [[سیدمحمدهادی میلانی|سیدمحمدهادی حسینی میلانی]] از مراجع [[مشهد]] و [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] از مراجع قم با اعلامیه‌ها و تلگرام‌ها به دستگیری امام‌خمینی واکنش نشان دادند.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک، ۱۷/۳ و ۱۶۵ ـ ۱۶۶.</ref> علما و مراجع به اعلامیه و تلگرام بسنده نکردند و برای اعتراض به [[حکومت پهلوی|رژیم پهلوی]] و در فشارگذاشتن دولت برای آزادی امام‌خمینی و دیگر علما و روحانیان دستگیرشده و تضمین امکان فعالیت‌های سیاسی برای همگان در حد قانونی، در یک حرکت دسته‌جمعی و پس از هماهنگی‌های لازم، در هفدهم خرداد ۱۳۴۲ به تهران مهاجرت کردند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۳ و ۴۲۲/۴ ـ ۴۲۴؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۶۶۸/۱ ـ ۶۷۱؛ مرعشی، مصاحبه، ۲۳۶/۵ ـ ۲۳۷.</ref>

اسامی ۶۵ نفر از علمای مهاجر از ۲۶ شهرستان در منابع ثبت شده‌است. ازجمله سیدشهاب‌الدین نجفی مرعشی، [[مرتضی حائری یزدی|مرتضی حائری]]، [[سیدمحمدحسین طباطبائی]] و سیدکاظم شریعتمداری از قم؛ سیدمحمدهادی میلانی، [[مجتبی قزوینی]] از [[مشهد]]، [[سیدحسین خادمی]]، [[سیدمحمد موسوی شمس‌آبادی]] از اصفهان، [[حسینعلی منتظری]] از نجف آباد، [[ملاعلی همدانی]] از همدان، [[سیداحمد خسروشاهی]] و [[عبدالله مجتهدی]] از تبریز، [[سیدمحمود ضیاءبری]] و [[سیدحسین بحرالعلوم]] از رشت، [[سیدعزالدین زنجانی|سیدعزالدین حسینی]] از زنجان، [[روح‌الله کمالوند]] از خرم‌آباد، [[سیدمهدی یثربی]] از کاشان، [[محمد صدوقی]] و [[سیدروح‌الله خاتمی]] از یزد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۶۶۸/۱ ـ ۶۷۱.</ref> خواسته‌های علمای مهاجر آزادی بدون قید و شرط امام‌خمینی، مصونیت ایشان به عنوان عالم تراز اول بنابر اصل دوم متمم قانون اساسی، آزادی دیگر زندانیان و دستگیرشدگان و دادن آزادی بیان به آنان و تغییر دولت به دولتی بود که با روحانیت مذاکره کند.<ref>ملایی، نهضت امام‌خمینی از لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی تا تبعید به ترکیه، ۳۷۴؛ سلیمانی، مهاجرت سال ۱۳۴۲ علما به تهران و تلاش برای آزادی حضرت امام‌خمینی، ۲۰۱ ـ ۲۰۲.</ref>

در برابر تهدید [[حکومت پهلوی|رژیم پهلوی]] به اعدام امام‌خمینی،<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک، ۱۵/۳.</ref> با پیگیری حسینعلی منتظری<ref>منتظری، خاطرات آیت‌الله منتظری، ۲۳۱/۱ ـ ۲۳۲.</ref> و فعالیت [[ابراهیم امینی]]،<ref>امینی، خاطرات آیت‌الله ابراهیم حاج‌امینی نجف‌آبادی، ۱۹۲.</ref> سیدمحمدهادی حسینی میلانی، [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]]، [[محمدتقی آملی]] و [[سیدکاظم شریعتمداری]] از مراجع تقلید به صورت کتبی به [[اجتهاد]] و [[مرجعیت امام‌خمینی]] شهادت دادند.<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۷۳/۵؛ محلاتی، خاطرات و مبارزات شهید محلاتی، ۵۴؛ ملایی، نهضت امام‌خمینی از لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی تا تبعید به ترکیه، ۳۷۵.</ref> روحانیان، استادان و فضلای حوزه‌های علمیه قم و شهرستان‌ها با صدور اعلامیه و تلگرام‌ها به دستگیری امام‌خمینی اعتراض کردند.<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۸۲/۳ ـ ۹۵.</ref> جمعی از فضلا و مدرسان [[حوزه علمیه قم]] در نامه‌ای به هیئت دولت به بازداشت غیر قانونی امام‌خمینی و جمعی از علما اعتراض کردند.<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۱۰۴/۳.</ref>

[[حوزه علمیه نجف|حوزه‌های علمیه نجف]]، [[حوزه علمیه کربلا|کربلا]] و کاظمین نیز با دریافت خبر بازداشت [[امام‌خمینی]] و [[قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲|کشتار پانزده خرداد]] با تشکیل اجتماعات و طی تلگرام‌هایی به سلاطین و رؤسای جمهوری کشورهای اسلامی و سازمان‌های بین‌المللی، حمایت خود را از امام‌خمینی و تنفر خویش را از اعمال وحشیانه رژیم پهلوی اعلام کردند و خواستار آزادی فوری امام‌خمینی شدند.<ref>عمید زنجانی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، ۴۶۱؛ دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی کل قوا، روزها و رویدادها، ۴۴۹/۱.</ref> [[محمود شلتوت]]، مفتی و رئیس [[دانشگاه الازهر مصر]]، شش روز پس از دستگیری امام‌خمینی در هجدهم محرم ۱۳۸۳ق، اهانت به ساحت مقدس ایشان را داغ ننگی بر پیشانی بشریت معرفی کرد و طی تلگرامی از [[محمدرضا پهلوی]] خواست از تجاوز به حریم [[روحانیت]] و علمای اسلام که پاسداران قوانین الهی‌اند خودداری کند و علمای بازداشت‌شده را هرچه زودتر آزاد سازد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۶۳۱/۱ ـ ۶۳۲؛ عمید زنجانی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، ۴۶۱.</ref>

دستگیری امام‌خمینی، چنان‌که خود به نقل از حسن پاکروان، رئیس وقت [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، بازگو کرده، هیچ سودی برای رژیم پهلوی نداشت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۴۷/۱.</ref> اما برای رژیم پیامدهای متعددی داشت، ازجمله قیام پانزده خرداد، تثبیت [[مرجعیت امام‌خمینی|مرجعیت]] و [[رهبری امام‌خمینی]] و تأیید آن از سوی علما، توجه بیشتر مردم به روحانیت، افشای هرچه بیشتر ماهیت رژیم پهلوی برای مردم [[ایران]] و [[اسلام|مسلمانان]] دیگر کشورها؛<ref>منصوری، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ۱۸۷ ـ ۱۸۸؛ عمید زنجانی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، ۴۶۲ ـ ۴۶۳.</ref> نیز برکناری [[اسدالله علم]] در ۱۳۴۲/۱۲/۱۷ و جایگزینی [[حسنعلی منصور]] به نخست‌وزیری.<ref>دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی کل قوا، روزها و رویدادها، ۱۱۹/۱.</ref>

براساس اسناد موجود، در مرداد ۱۳۴۲، [[ساواک]] تصمیم گرفت امام‌خمینی را به سنندج تبعید کند.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۲۵۸/۲.</ref> طبق نامه‌نگاری‌هایی که از تاریخ ۱۳۴۲/۵/۳ تا ۱۳۴۲/۵/۱۵ میان مراکز ساواک در تهران، [[قم]] و سنندج رد و بدل شده‌است، بحث درباره این تصمیم و چگونگی اجرای آن حتی تا پس از اعلام آزادی ایشان در ۱۳۴۲/۵/۱۱ نیز ادامه داشته‌است. موضوع این نامه‌ها، اعلام و تأیید خبر تبعید به سنندج، اجاره خانه در سنندج با رعایت تمام جهات حفاظتی و امنیتی، پیش‌بینی گنجایش آن برای همه افراد همراه ایشان، تصمیم‌گیری درباره پرداخت اجاره‌بها و آماده‌سازی امنیت خارجی خانه موردنظر، اقدامات و اطلاعات لازم درباره تاریخ حرکت امام‌خمینی و تعداد همراهان، گزارش ساواک سنندج درباره ضرورت تسریع در تصمیم‌گیری برای اجاره و تعداد افراد مورد نیاز برای امنیت داخلی است.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۲۵۷/۲ ـ ۲۷۱.</ref> در حالی‌که جلسات کمیسیون امنیت اجتماعی قم با موضوع تصمیم‌گیری درباره انطباق جرم اقدامات امام‌خمینی با قوانین جزایی یا مواد مربوط به کمیسیون امنیت اجتماعی در حال برگزاری بود و تردیدها یا مخالفت‌هایی درباره آن وجود داشت،<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۲۶۷/۲ و ۲۷۰ ـ ۲۷۱.</ref> دستور متوقف‌شدن تمام اقدامات و آزادی امام‌خمینی صادر شد.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۲۷۰/۲ ـ ۲۷۱.</ref> بنابر گزارش کمیسیون امنیت اجتماعی قم در جلسه ۱۳۴۲/۵/۱۵، مقامات امنیتی قم، همچنان اصرار داشتند از بازگشت امام‌خمینی به قم جلوگیری شود؛ زیرا معتقد بودند منشأ ناآرامی‌های چند ماه گذشته، به‌ویژه از بهمن ۱۳۴۱ و حوادثی چون [[حمله به مدرسه فیضیه|فاجعه فیضیه]] و [[قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲|پانزده خرداد]]، [[پیام‌ها و اعلامیه‌های امام‌خمینی|اعلامیه‌ها]] و تحریکات ایشان است و با بازگشت ایشان وقایع گذشته تکرار خواهد شد.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۲۶۸/۲ ـ  ۲۷۰.</ref>

از سوی دیگر، جمعه دوازدهم ربیع‌الاول ۱۳۸۳ق/ ۱۳۴۲/۵/۱۱ حسن پاکروان رئیس ساواک، در پادگان عشرت‌آباد با [[امام‌خمینی]] دیدار و آزادی ایشان را اعلام کرد. پس از این دیدار روزنامه‌ها در ۱۳۴۲/۵/۱۳ نوشتند روحانیت دیگر در سیاست دخالت نخواهد کرد.<ref>زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد، ۲۴۲؛ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۱۶۰/۲.</ref> امام‌خمینی واقعیت مطلب را این‌گونه بیان کرد که پاکروان در دیدار با ایشان در حبس، برای بازداشتن ایشان از دخالت در سیاست، سیاست را عبارت از دروغگویی، خدعه، فریب و «پدرسوختگی» معرفی کرد و ایشان در پاسخ گفته‌است که سیاست به این معنا متعلق به «آنان» است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۶۹/۱؛ ‏۱۸۵/۸ و ‏۱۷۷/۹.</ref> از نظر امام‌خمینی سیاست خدعه و فریب نیست، بلکه سیاست حقیقتی برای اداره کشور است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲۴/۱۰ ـ ۱۲۵.</ref>

امام‌خمینی پس از آزادی از زندان در ۱۳۴۲/۵/۱۱ به خانه [[سیدعباس نجاتی واعظ]] در داوودیه ـ ۱۲ کیلومتری تهرانِ آن زمان ـ منتقل شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۶۹۸/۱ ـ ۶۹۹؛ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۱۶۰/۲.</ref> پس از سه روز به تقاضای [[غلامحسین روغنی]] و موافقت ساواک و امام‌خمینی، ایشان به خانه وی در قیطریه منتقل شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۷۱۸/۱ ـ ۷۲۰؛ جعفری، مصاحبه، ۱۲۳/۲.</ref> {{ببینید|بازداشتگاه‌های امام‌خمینی}} آزادی محدود امام‌خمینی و سکونت ایشان در قیطریه موجی از شادی را در مردم پدیدآورد. اسناد ساواک حاکی از برگزاری مجالس جشن در [[مسجد|مساجد]] و حسینیه‌ها می‌باشد. این روزها همچنین هم‌زمان با میلاد [[پیامبر اکرم(ص)]] بود که شاعران و سخنرانان در این مجالس درباره امام‌خمینی نیز شعر می‌خواندند و سخنرانی می‌کردند.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۱۲۲/۱ ـ ۱۲۳.</ref> این اقامت، به‌رغم قولی که از [[محمدرضا پهلوی]] نقل شد و در آن اقامت در قیطریه را حداکثر تا دو ماه وعده داده بود،<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳۵۵/۲ ـ ۳۵۷.</ref> تا فروردین ۱۳۴۳ به درازا انجامید.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۴۳۵/۲.</ref> ساواک در این مدت تلاش می‌کرد امام‌خمینی را از زندگی در قم منصرف کند و از ایشان می‌خواست تا محل دیگری را برای اقامت انتخاب کند.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳۵۱/۲.</ref>

[[امام‌خمینی]] بدون ابراز کمترین ناراحتی از زندان، در مدت چهل روزی که در زندان پادگان عشرت‌آباد بود، افزون بر [[عبادات]] روزانه، قرائت [[قرآن]] و [[دعا]]، به مطالعه کتاب‌هایی درباره [[نهضت مشروطیت|انقلاب مشروطیت]]، استقلال هند و استقلال اندونزی پرداخت. در این مدت تنی چند از علما و روحانیان، ازجمله برادر بزرگ‌شان، [[سیدمرتضی پسندیده]] با ایشان دیدار کردند.<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تا رحلت، ۱۷۱؛ رجبی، زندگینامه سیاسی امام‌خمینی، ۲۹۳.</ref> ایشان در بازداشتگاه هیچ‌یک از پرسش‌های بازجویان [[ساواک]] را قابل پاسخگویی ندانست و در جواب بازجویی سکوت کرد<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۸۲/۲ ـ ۱۸۳، ۱۸۵، ۲۱۲ و ۲۱۶.</ref> و با شجاعت، [[رژیم پهلوی]] را به دلیل انحراف از [[قانون اساسی مشروطه]]، انقیاد در برابر [[امریکا]] و [[اسرائیل]] و بی‌اعتنایی به موازین اسلامی محکوم کرد و در مدت بازداشت، رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی کشور چه ساواک و چه اداره دوم را به نصیحت‌کردن به محمدرضا پهلوی و بازداشتن او از اطاعتِ برده‌وار از امریکا دعوت می‌کرد.<ref>معتضد، هویدا سیاستمدار پیپ، عصا، گل ارکیده، ۴۹۹ ـ ۵۰۰.</ref> هدف امام‌خمینی مقابله با پهلوی و سقوط رژیم شاهنشاهی بود؛ ولی علمای تراز اول این هدف را به‌خوبی دنبال نکردند و علمای مهاجر به تهران ضمن مذاکره با عوامل دولتی، صلاح را در دخالت در انتخابات مجلس و به دست‌گرفتن مجلس دیدند و برای این کار اعلامیه دادند؛ ولی ایشان پس از انتقال به داوودیه، از آنجا که پهلوی را همه‌کاره کشور می‌دانست، فعالیت پارلمانی را کافی ندانست.<ref>خاطرات و مبارزات شهید محلاتی، ۵۳ ـ ۵۴.</ref>

ارتباط با [[امام‌خمینی]] در دوره بازداشت دشوار بود و با اصرار و فشار علما دیدارهای محدودی صورت گرفت. این ملاقات‌ها که منحصر به بستگان و نزدیگان بود، تنها با نظر فرمانداری نظامی صورت می‌گرفت. [[سیداحمد خوانساری]] در ۱۳۴۲/۳/۳۰ با ایشان دیدار کرد.<ref>کرباسچی، هفت‌هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۱۵۹/۱.</ref> این دیدار که در حضور چندین مقام نظامی و امنیتی بود، از محدوده احوال‌پرسی فراتر نرفت. هنگامی که مردم [[تهران]] از این دیدار مطلع شدند، به خانه خوانساری هجوم بردند تا خبر سلامتی امام‌خمینی را از زبان ایشان دریافت کنند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۶۷۴/۱ ـ ۶۷۵.</ref> در عشرت‌آباد [[سیدمرتضی پسندیده]]، به دیدار ایشان رفت و با سؤال‌ها و جواب‌هایی که مطرح کرد، اوضاع سیاسی کشور و واکنش‌های مراجع، علما، [[حوزه‌های علمیه|حوزه علمیه]]، [[بازار|بازاریان]] و [[مردم]] را به اطلاع ایشان رساند. با اسم‌بردن از علمایی که از شهرستان‌ها به تهران آمده و قصد دیدار با امام‌خمینی را دارند، ایشان را از حضور علما در تهران مطلع کرد و با طرح درخواست [[شیخ‌محمدتقی آملی]] جهت بازگشایی بازار، تعطیل‌شدن بازار را به اطلاع ایشان رساند و با درخواست شروع درس‌های حوزه‌های علمیه، ایشان را از تعطیل‌شدن [[حوزه‌های علمیه]] آگاه کرد.<ref>پسندیده، مصاحبه، ۳۳/۱ ـ ۳۵.</ref>

دیدار با امام‌خمینی در این زمان تنها منحصر به نزدیکان و افراد [[خانواده امام‌خمینی|خانواده]] و با اجازه فرمانداری نظامی و گرفتن برگه ملاقات ممکن بود.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳۱۵/۲.</ref> با این حال، ایشان در روزهای نخست بازداشت از دوست خود [[سیدمحمدصادق لواسانی]] دو کتاب مستدرک الوسائل (ج۳) و تاریخ مشروطیت [[سید احمد کسروی|سیداحمد کسروی]] را درخواست کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۰۵/۲۱.</ref> و در اول مرداد مجموعه‌ای از کتاب‌های فقهی و اصولی خود را دریافت کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۰۷/۲۱.</ref>

پس از آزادی امام‌خمینی از زندان و انتقال به داوودیه، خبر انتقال ایشان در همان روز در تهران و شهرستان‌ها منتشر شد. در روز اول بسیاری از مردم و روحانیان به دیدار ایشان رفتند.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۷۶/۲ و ۲۹۳ ـ ۲۹۴؛ روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۱۶۰/۲.</ref> [[سیدمصطفی خمینی]]، در مدت حصر امام‌خمینی، به طور مستمر میان قم و تهران دررفت و آمد بود تا ایشان را در جریان امور قرار دهد.<ref>حسینیان، ستاره صبح انقلاب آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، ۴۹.</ref> [[سیدمرتضی پسندیده|پسندیده]] طی نامه‌ای به امام‌خمینی، خبر آزادی ایشان از حبس، آمدن پاکروان نزد ایشان جهت اعلام خبر آزادی و انتقال به خانه نجاتی ـ که شخص خوشنامی نبود ـ را به ایشان داد و امام‌خمینی در پاسخ نوشت از رفتن به خانه نجاتی چاره‌ای نیست؛ ولی یک شب بیشتر آنجا نخواهد بود.<ref>پسندیده، مصاحبه، ۳۶/۱.</ref>

به گزارش [[ساواک]]، امام‌خمینی در این مدت و در یک مذاکره خصوصی، تأکید کرد که هیچ‌گاه برای حفظ مقام خود اقدامی نکرده و آنچه گفته یا می‌گوید تنها برای سعادت و آسایش مردم است. ایشان تصریح کرد عمل حکومت نباید به گونه‌ای باشد که مردم آن را تجاوز به حقوق خود تلقی کنند. دولت باید به احساسات مردم توجه بیشتری نشان داده و برای رفع ناراحتی مردم اقدام کند؛<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳۱۵/۲ ـ ۳۱۶.</ref> همچنین در دیدار یکی از مسئولان ساواک به نمایندگی از حسن پاکروان رئیس ساواک با ایشان در مهر ۱۳۴۲ که درباره درخواست یا تقاضای ایشان سوال شد، تأکید کرد هیچ خواسته‌ای برای خودش ندارد و تنها مطالبی درباره مردم وجود دارد که مایل است به نظر [[محمدرضا پهلوی]] برسد. ایشان در بیان این مطالب، با شاهدآوردن نامه‌ای از ناپلئون سوم به فتحعلی‌شاه که از روی کتاب تاریخ روابط سیاسی خواند، تأکید کرد [[روحانیت]] نیز جز این نمی‌خواهد که سلطنت بر پایه عقاید ملت و مبانی [[اسلام|دین]] و مذهب استوار شود تا تزلزلی در شئون مملکت پدید نیاید و کشور شیعه ایران، در آرامش، [[استقلال|استقلال سیاسی]] و دینی خود را حفظ کند و در ردیف دولت‌های بزرگ دنیا درآید؛ حرف اصلی ایشان همین است و اگر جز این منتقل می‌شود، سوء تفاهم است.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳۵۹/۲ ـ ۳۶۰.</ref> ایشان در دیدار یکی از مقامات در ده مهرماه نیز با تأکید بر علاقه‌مندی خود به کشور و انجام وظیفه دینی خود، هر جا که باشد، شرحی از اعتراض خود به قرار بازداشت داد و رفتار با خود را خلاف آن قرار و قوانین شمرد و خاطرنشان کرد اگر این وضع برای ایشان ده سال نیز طول بکشد شکایتی نخواهد کرد؛ ولی این نتیجه را می‌گیرد که در کشوری که با ایشان این‌گونه رفتار می‌شود، با مردم عادی آن چگونه رفتار می‌گردد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۰۹/۲۱.</ref> به گزارش ساواک، [[سیدکاظم شریعتمداری]] در پاییز ۱۳۴۲، پس از [[نماز جماعت]]، اعلام کرد که اگر تا ده روز دیگر «آقای (امام)خمینی» آزاد نشود، شخصاً وارد اقدام خواهد شد و از هیچ کاری دریغ نخواهد کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳۵۵/۲.</ref>

[[امام‌خمینی]] در مدت زندان، از فکر مردم محروم نیز غافل نبود و در زمستان سخت سال ۱۳۴۲ ضمن اجازه مصرف نصف [[سهم امام]] برای خرید زغال برای فقرا، فرزندشان، [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] را به نمایندگی از خود، مأمور کمک به مستمندان کرد و اجازه داد مبلغ شصت هزار تومان از سهم امام را صرف کمک به افراد بی‌بضاعت شهرستان [[قم]] و دیگر شهرها کند و از عموم مردم نیز خواست که در این امر خداپسندانه شرکت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۶۰/۱؛ رجبی، زندگینامه سیاسی امام‌خمینی، ۳۰۳ ـ ۳۰۴.</ref>

دی‌ماه ۱۳۴۲، حسن پاکروان، رئیس [[ساواک]]، در دیدار با امام‌خمینی، نظر مساعد [[محمدرضا پهلوی]] به روحانیت و درخواست شاه از ایشان برای فراموش‌کردن اتفاقات گذشته و ادامه‌دادن به درس و بحث ساده در قم را به امام‌خمینی رساند. ایشان در پاسخ تأکید کرد او یک روحانی است و به سیاست کاری ندارد؛ اما اگر از حکومت اقدامی برضد مذهب سربزند طبق وظیفه دینی واکنش نشان خواهد داد.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳۷۹/۲.</ref> در اسفند ۱۳۴۲ نیز [[محمدصالح حائری]] از علمای بزرگ مازندران، با کسب اجازه و رضایت امام‌خمینی، برای آزادی ایشان از حصر، اقدام کرد.  

امام‌خمینی در دیدار با حسین لنکرانی، نماینده حائری، شرط قبول این وساطت را آزادی آبرومندانه و بدون تبلیغات دانست. ساواک در گزارش خود تأکید کرده‌است درخواست حائری، تا پیش از پایان سال به نظر پهلوی برسد.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۴۰۷/۲ ـ ۴۰۹.</ref> امام‌خمینی در خرداد ۱۳۴۳، از این دیدارها به عنوان پیشنهاد سازش پیش از آزادی، یاد کرد و پاسخ خود به ساواک را برای تحقق سازش، تغییر خط مشی سیاست دولت، لغو قوانین ضد اسلامی، طرد [[اسرائیل]] و قطع رابطه با این دولت و صرف‌نکردن مالیات مردم برای خرید [[ابزار جنگی|سلاح]] عنوان کرد. ایشان همچنین با تأکید بر راسخ‌بودن بر عقیده گذشته خود، در شرایط روز [[جامعه]]، اولویت را در حفظ وحدت عقیده در میان روحانیت و پیشبرد درست مبارزه برای برخورداری از آزادی بیان بیشتر در منابر دانست.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱۹/۲.</ref>

دولت [[حسنعلی منصور]] که پس از برکناری علم در ۱۳۴۲/۱۲/۱۷ از نخست‌وزیری، روی کار آمده بود،<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۸۲۱/۱.</ref> با توجه به جایگاه مذهبی و اجتماعی [[امام‌خمینی]] سعی کرد رضایت ایشان را به دست آورد؛ بنابراین [[سیداحمد صدر]]، فرزند صدر الاشراف، وزیر کشور خود را ـ که امام‌خمینی با پدر او آشنا بود ـ به همراه سرهنگ علی‌اکبر مولوی در قیطریه به ملاقات امام‌خمینی فرستاد و اعلام کرد ایشان بدون قید و شرط آزاد است.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۸۳۰/۱؛ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۸۷/۲.</ref> آزادی امام‌خمینی به شکلی کاملاً غیر معمول و بدون اطلاع قبلی حتی به خانواده ایشان انجام شد. بنابر مشهور، آزادی ایشان در شب سه‌شنبه ۱۳۴۳/۱/۱۸ صورت گرفت؛<ref>عاقلی، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۱۷۴/۲؛ منصوری، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، ۲۷۵.</ref> ولی بنابر اسناد [[ساواک]] تاریخ آزادی ایشان ۱۳۴۳/۱/۱۵ است؛<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۴۱۵/۲ و ۴۳۵ ـ ۴۳۶.</ref> به این شرح که در ساعت ده شب، دو خودرو ساواک از تهران وارد قم شد و علی‌اکبر مولوی، امام‌خمینی را تا نزدیک خانه ایشان همراهی کرد. با انتشار خبر آزادی ایشان، در همان شب جمعیت زیادی اطراف خانه ایشان جمع شدند و به شادمانی پرداختند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۸۳۰/۱ ـ ۸۳۳؛ منصوری، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، ۲۷۵ ـ ۲۷۶.</ref>

هم‌زمان با آزادی امام‌خمینی روزنامه اطلاعات در ۱۳۴۳/۱/۱۸ در مقاله‌ای ضمن تکرار صحبت‌های نخست‌وزیر منصور در چند روز گذشته و انتظار همکاری و مشارکت مردم در اجرای برنامه‌های دولت، از همگامی جامعه روحانیت با مردم در اجرای برنامه‌های انقلاب شاه و مردم اظهار خوشبختی کرد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۸۶۸/۱ ـ ۸۶۹؛ منصوری، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، ۲۷۷.</ref> این مقاله به گونه‌ای تنظیم شده بود که گویا امام‌خمینی از راه خود بازگشته، سوء تفاهماتی بوده که برطرف شده و اکنون همه روحانیت پشتیبان کامل حکومت‌اند. [[رژیم پهلوی]] با این کار در صدد بود امام‌خمینی را در عمل انجام‌شده قرار دهد؛<ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۸۸/۲ ـ ۸۹.</ref> ولی ایشان پس از اطلاع، در واکنش به آن، از سخنرانان در ۱۳۴۳/۱/۲۱ در جشن [[مدرسه فیضیه]] خواست که این خبر دروغ را تکذیب کنند.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۱/سیزده.</ref> افزون بر این، ایشان در نطق عمومی ۱۳۴۳/۱/۲۱ در حضور گروهی از [[دانشجویان]] دانشگاه که برای دیدار ایشان به قم رفته بودند، مطالب سرمقاله [[روزنامه اطلاعات]] را تکذیب و از مسئول این روزنامه خواست که به صراحت دلیل انتشار آن مقاله و منبع آن را بنویسد و چون مشخص شد که ساواک مقاله یادشده را تنظیم کرده، ایشان بیشتر در برابر آن ایستاد، تا اینکه دولت نماینده‌ای به [[قم]] فرستاد و تعهد کرد دیگر چنین اتهاماتی را متوجه [[روحانیت]] نکند.<ref>امام‌خمینی، کوثر، ۱۰۳/۱؛ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۶۸/۱.</ref>

[[امام‌خمینی]] همچنین در تلگرام‌هایی که به علمای شهرستان‌ها فرستاد، مطالب سرمقاله روزنامه اطلاعات را تکذیب کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۷۷/۱، ۲۸۰، ۲۸۱ و ۲۸۲.</ref> ایشان افزون بر این در ۱۳۴۳/۱/۲۶ در حضور هزاران تن از علما، روحانیان، کسبه، دانشجویان و گروه‌های مختلف مردم، در مسجد اعظم قم، در نطقی حماسی به تجزیه و تحلیل مستدل خواست‌های مردم و رفتار [[حکومت پهلوی|رژیم پهلوی]] پرداخت و بدین‌گونه از تبلیغات دروغین سازمان‌های تبلیغاتی رژیم پرده برداشت و همگان را به ادامه راه شهدای پانزده خرداد فراخواند.<ref>امام‌خمینی، کوثر، ۱۰۹/۱ و ۱۱۷ ـ ۱۱۹؛ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۸۸/۱.</ref> {{ببینید|پانزده خرداد}} این سخنرانی که نخستین سخنرانی عمومی پس از آزادی ایشان است توسط شهربانی قم به مرکز گزارش شده‌است.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، ۲۷۹/۱ ـ ۲۸۴.</ref>

[[امام‌خمینی]] پس از آزادی از زندان و حصر به مبارزه ادامه داد و در خرداد سال ۱۳۴۳ به‌مناسبت سالگرد پانزده خرداد ۱۳۴۲ اعلامیه‌ای را که به امضای دیگر مراجع ([[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]]، [[سیدمحمدهادی میلانی]] و [[سیدحسن قمی]]) هم رسیده بود، صادر کرد.<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۲۶۵ ـ ۲۶۶.</ref> ایشان با تأکید بر اینکه ریشه اقدامات و مخالفت‌هایش مذهبی است و نه سیاسیِ صرف،<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۹۲/۲ ـ ۲۹۳.</ref> در ادامه مبارزه با رژیم پهلوی، در آغاز درس در ۱۳۴۳/۶/۱۸ به تشریح اوضاع کشور پرداخت و هدف رژیم از تصمیم سوگند نیروهای ارتش را به «کتاب آسمانی که به آن اعتقاد دارم» به جای سوگند به [[قرآن]]، افشا کرد و آن را برنامه‌ای برای ورود [[بهاییان]] به ارتش دانست.<ref>مؤسسه تنظیم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۷۱ ـ ۲۷۲.</ref> هنگامی که امام‌خمینی به متن لایحه مصونیت مستشاران و دیگر تبعه امریکا موسوم به [[کاپیتولاسیون|لایحه کاپیتولاسیون]] دست یافت، در ۱۳۴۳/۸/۴ زادروز [[حضرت فاطمه زهرا(س)|حضرت زهرا(س)]] ـ که مصادف با تاریخ تولّد [[محمدرضا پهلوی]] شده بود ـ در یک سخنرانی عمومی در خانه درباره تصویب این قانون دست به افشاگری زد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۰۹/۱؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱۰۲۹/۱ ـ ۱۰۳۴.</ref> افزون بر آن، اعلامیه‌ای نیز بر ضد آن صادر کرد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱۰۴۱/۱ ـ ۱۰۴۶.</ref> {{ببینید|کاپیتولاسیون}}  

* سیدعلی هاشمی نشلجی، [https://books.khomeini.ir/books/10005/379/ دستگیری امام‌خمینی]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۵، ص۳۷۹–۳۹۱.

[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]

[[رده:مقاله‌های جلد پنجم دانشنامه امام‌خمینی]]