رژیم اشغالگر قدس: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از جنگ جهانی دوم، مجمع عمومی [[سازمان ملل متحد]]، با تشکیل دولت یهودی در فلسطین موافقت کرد. با مهاجرت یهودیان افراطی (صهیونیست‌ها) به فلسطین، قدرت‌های بزرگ، رژیم اشغالگر قدس را به رسمیت شناختند. کشتار دسته‌جمعی فلسطینی‌ها، موجب مقابلۀ کشورهای عربی با اسرائیل و چهار جنگ میان آنان شد.

[[امام‌خمینی]] در دوران مبارزه، [[محمدرضا پهلوی]] را در رأس عاملان صهیونیست‌ها می‌دانست که کشور را به پایگاه نظامی آن رژیم تبدیل کرده است. پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]]، بی‌درنگ روابط ایران و اسرائیل قطع شد. ماهیت مذهبی نظام ایران و حمایت از گروه‌های ضد اسرائیلی، از مهم‌ترین عوامل دشمنی اسرائیل با ایران بود.

امام‌خمینی دشمنیِ رژیم صهیونیستی را به مسلمانان فلسطین محدود نمی‌دانست و آنان را دشمن سرسختِ [[جهان اسلام]] و انسانیت می‌شمرد که هیچ دینی را قبول ندارند. ایشان آزادسازی قدس و به‌رسمیت‌نشناختن رژیم اشغالگر را برعهدۀ همۀ یکتاپرستان جهان می‌دانست و بر تحریم اسرائیل تأکید داشت.

دولت نامشروع اسرائیل، رژیم اشغالگر سرزمین فلسطین است که از یهودیان افراطی یا صهیونیسم شکل‌گرفته است. فلسطین در جنوب غربی آسیا و در ساحل شرقی دریای مدیترانه قرار دارد و در شمال با [[لبنان]]، در شمال شرقی با [[سوریه]]، در شرق با اردن و در جنوب غربی با [[مصر]] همسایه است.<ref>محجوب و یاوری، گیتاشناسی کشورها (جغرافیای طبیعی، سیاسی، اقتصادی و تاریخی)، ۲۲۱.</ref> {{ببینید|فلسطین}} جمعیت اسرائیل در سال ۲۰۱۵م حدود ۸/۸۳۰/۰۰۰ تن بوده است.<ref>لطفیان، دیدگاه راهبردی اسرائیل و برآورد تهدید امنیتی آن برای خاورمیانه، ۱۸۸.</ref>

یهودیان به دو گرایش سیاسی و مذهبی، و مذهبی‌ها به دو گروه متعصب افراطی، میانه و معتدل تقسیم می‌شوند. گروه نخست با ترکیب با شاخه مذهبی افراطی و زیاده‌خواهی‌های سیاسی، صهیونیسم را تشکیل می‌دهند.<ref>← قنبری آلانق، بنیادهای سیاسی جنبش صهیونیسم مسیحی و انگاره موعودگرایی، ۶۲–۶۸.</ref> یهودی‌های مذهبی که قدمت بیشتری دارند، مخالف مهاجرت یهودیان به فلسطین و تأسیس اسرائیل‌اند؛ اما یهودی‌های سیاسی یا صهیونیست، با این مهاجرت موافق‌اند<ref>احمدی، ریشه‌های بحران در خاورمیانه، ۳.</ref> اینان سرزمین فلسطین را حق تاریخی خود و مطابق وعده خداوند به قوم یهود می‌دانند؛<ref>احمدی، ریشه‌های بحران در خاورمیانه، ۷.</ref> بر این اساس لازم ندیدند منتظر برپایی کشور اسرائیل به رهبری مسیح موعود(ع) بمانند. بلکه برای رسیدن به این آرزو، خود دست به کار شدند و کار سیاسی را آغاز کردند.<ref>ماضی، سیاست و دیانت در اسرائیل‏، ۵۵ و ۱۳۵.</ref> صهیونیسم سیاسی را باید تفکری فاسد و استعمارگرایانه به‌شمار آورد که مسیر تاریخی خود را نه از دین یهود، بلکه از [[ملی‌گرایی]] و [[استعمار و استثمار|استعمارگرایی]] قرن نوزدهم میلادی گرفته است و با پنهان‌کردن مقاصد سیاسی خود، یک برداشت افراطی و دستچین‌شده از تورات و مذهب یهود ارائه می‌دهد.<ref>گارودی، پرونده اسرائیل، ۲۴–۲۵.</ref>

== تشکیل دولت یهودی در سرزمین فلسطین ==

نخستین تلاش صهیونیست‌ها برای دستیابی به میهن یهودی در [[فلسطین|سرزمین فلسطین]] در زمان حاکمیت امپراتوری عثمانی ناکام ماند.<ref>حلاق، نقش یهود و قدرت‌های بین‌المللی در خلع سلطان عبدالحمید از سلطنت (۱۹۰۸–۱۹۰۹م)، ۲؛ زیدآبادی، دین و دولت در اسرائیل، ۱۲۰.</ref> پس از تشکیل کنفرانس بال سوئیس در سال ۱۸۹۷م/ ۱۲۷۵ش رؤیای اسرائیل به صورت عقیده‌ای مطرح، شکل گرفت. جلودار اجرای این طرح، تئودور هرتسل [هرتزل] روزنامه‌نگار مجارستانی یهودی‌تبار بود. وی در کتاب «دولت یهودی» در ۱۸۹۴م/ ۱۲۶۳ش، تنها راه نجات یهودیان از آزار دایمی را ایجاد دولتی یهودی معرفی کرد.<ref>آشوری، دانشنامه سیاسی، ۲۲۶.</ref> سرانجام با تجزیه امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول (۱۹۱۴–۱۹۱۸م/ ۱۲۹۲–۱۲۹۶ش) و بر مبنای پیمان سایکس ـ پیکو ([[انگلیس]] و [[فرانسه]])، فلسطین به دست انگلیسی‌ها افتاد<ref>حمیدی، تاریخ اورشلیم (بیت‌المقدس)، ۲۴۸.</ref> و تلاش صهیونیست‌ها با صدور اعلامیه معروف بالفور (آرتور جیمز بالفور، وزیر خارجه وقت بریتانیا) در دوم نوامبر ۱۹۱۷م/ ۱۱ آبان ۱۲۹۶ش به نتیجه رسید. این اعلامیه که دولت انگلستان صادر کرده بود، با کوچ یهودی‌ها به فلسطین موافقت می‌کرد.<ref>اینگرامز، ذرهای توطئه، ۱۴؛ چامسکی، مثلث سرنوشت: آمریکا، اسرائیل و فلسطینی‌ها، ۱۶.</ref> اگرچه عرب‌های ساکن فلسطین در برابر این هجوم، [[مقاومت]] می‌کردند {{ببینید|فلسطین}}، اما دیگر عرب‌ها دچار تفرقه بودند و تنها [[شعار]] کمک به فلسطین سر می‌دادند.<ref>آشوری، دانشنامه سیاسی، ۲۲۷.</ref>

پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹–۱۹۴۵م/ ۱۳۱۷–۱۳۲۳ش)، مجمع عمومی [[سازمان ملل متحد]] با تصویب قطعنامه ۱۸۱ (۲۹ نوامبر۱۹۴۷م/ ۷ آذر۱۳۲۶ش) با تجزیه فلسطین و تشکیل دولت یهودی موافقت کرد<ref>شریعت، قدس و قطعنامه‌های بین‌المللی، ۶۱.</ref> و بدین‌ترتیب اسرائیل بدون فاصله پس از پایان تحت حمایت‌بودن فلسطین و خروج انگلستان در پانزدهم می ۱۹۴۸م/ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۲۷ به وجود آمد.<ref>فیندلی، فریب‌های عمدی: حقایقی دربارهٔ روابط آمریکا و اسرائیل، ۲؛ رضوی، نیرنگ‌سازی صهیونیسم، ۲۲.</ref> به‌سرعت قدرت‌های بزرگ ازجمله آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی، دولت رژیم اشغالگر قدس را به رسمیت شناختند.<ref>رحمانی، جنایت جهانی، ۲۲۳؛ اسعدی، بیت‌المقدس، تهران، ۱۱۰.</ref> پس از کشتار دسته‌جمعی مردم در نقاط مختلف فلسطین ازجمله دهکده‌های «دیر یاسین» و «کفر قاسم» به دست صهیونیست‌ها،<ref>رضوی، نیرنگ‌سازی صهیونیسم، ۶۵؛ چامسکی، مثلث سرنوشت: آمریکا، اسرائیل و فلسطینی‌ها، ۱۴۱؛ صفاتاج، دانشنامه صهیونیسم و اسرائیل، ۳/۶۷۰؛ رحمانی، جنایت جهانی، ۷۴.</ref> ارتش‌های کشورهای عربی برای دفاع از فلسطینی‌ها وارد عمل شدند و چهار جنگ میان عرب‌ها و اسرائیل درگرفت: جنگ اول در سال ۱۹۴۸م/ ۱۳۲۷ و سه جنگ دیگر در سال‌های ۱۹۵۶م/ ۱۳۳۴، ۱۹۶۷م/ ۱۳۴۵ و ۱۹۷۳م/ ۱۳۵۱ رخ داد که همگی با مداخله قدرت‌های خارجی به نفع رژیم اشغالگر پایان یافت.<ref>اوبرین، سازمان‌های یهودیان آمریکا و اسرائیل‏، ۱۵۵–۱۵۷؛ رضوی، نیرنگ‌سازی صهیونیسم، ۲۸.</ref>

از آغاز تأسیس رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۴۸م تا ۱۹۵۰م رفتار ایران دربارهٔ این رژیم و منازعه عرب‌ها و اسرائیل، مبهم و دوپهلو بود؛ اما در ۲۳ اسفند ۱۳۲۸ برابر با آغاز سال ۱۹۵۰م، محمد ساعد مراغه‌ای، نخست‌وزیر وقت [[ایران]]، با انتشار بیانیه‌ای اسرائیل را به صورت «دوفاکتو» (موقت) به رسمیت شناخت و سرکنسولگری ایران در [[بیت‌المقدس]] مشغول به کار شد.<ref>زارع، ارتباط ناشناخته: بررسی روابط رژیم پهلوی و اسرائیل (۱۳۵۷–۱۳۲۷)، ۶۲.</ref>

[[رژیم پهلوی]] به دلیل اینکه پایگاه مردمی نداشت، خود را مجبور می‌دید روابط گسترده‌ای با [[آمریکا]] و رژیم صهیونیستی برقرار کند. دلیل دیگر نزدیکی حکومت پهلوی به رژیم اشغالگر، مواضع غیر دوستانه بیشتر کشورهای عربی در قبال ایران و ترس [[محمدرضا پهلوی]] از همسایگان عرب خود بود. پهلوی به این وسیله می‌خواست با استفاده از رژیم اشغالگر و نفوذ گروه‌های یهودی، حمایت آمریکا را جلب کند و ضمن دست‌یافتن به برتری نظامی در خلیج فارس، نقش ژاندارمی منطقه را نیز بر عهده بگیرد.<ref>فلاح‌نژاد، مناسبات ایران و اسرائیل در دوره پهلوی دوم، ۱۰۲–۱۱۰.</ref> رژیم اشغالگر قدس نیز به این ارتباط، نیاز حیاتی داشت؛ زیرا علاوه بر خروج از انزوای سیاسی، امنیتی و اقتصادی در منطقه<ref>فلاح‌نژاد، مناسبات ایران و اسرائیل در دوره پهلوی دوم، ۱۱۳–۱۱۴.</ref> و تأمین نیاز نفتی خود از ایران،<ref>حاجی‌یوسفی، ایران و رژیم صهیونیستی از همکاری تا منازعه، ۱۲۰–۱۲۴.</ref> می‌توانست از خاک [[ایران]] نیز برای انتقال یهودی‌های ساکن منطقه خاورمیانه، اروپای شرقی و شوروی به سرزمین‌های اشغالی، بهره‌برداری کند؛<ref>فلاح‌نژاد، مناسبات ایران و اسرائیل در دوره پهلوی دوم، ۱۱۴–۱۱۷.</ref> اما ارتباط رژیم پهلوی با رژیم اشغالگر، چندان دوام نداشت و حدود یک سال بعد با روی کارآمدن دولت [[محمد مصدق]]، این رابطه لغو و سرکنسولگری ایران در بیت‌المقدس تعطیل شد.<ref>حسینی، پیشینه همکاری رژیم شاه در طرح‌های نظامی منطقه‌ای با اسرائیل، ۲۱۲.</ref>

در پی [[کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲]] و سقوط دولت مصدق و قدرت‌یابی دوباره محمدرضا پهلوی، به‌تدریج مناسبات ایران و رژیم اشغالگر در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی برقرار و رو به گسترش نهاد.<ref>حسینی، پیشینه همکاری رژیم شاه در طرح‌های نظامی منطقه‌ای با اسرائیل، ۲۱۲.</ref> در میانه دهه ۱۳۵۰ و آغاز دهه شصت میلادی، در سایه بروز اختلاف میان پهلوی و [[جمال عبدالناصر]]، مناسبات ایران و رژیم اشغالگر بیش از پیش تقویت شد. رژیم پهلوی از طریق همکاری‌های گسترده میان موساد (سازمان اطلاعات رژیم اسرائیل) و [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور ایران]] (ساواک)، توانست امنیت داخلی خویش را تضمین کند.<ref>ترابیان، سراب یک ژنرال، تهران، ۱۱۹–۱۲۰؛ حسینی، پیشینه همکاری رژیم شاه در طرح‌های نظامی منطقه‌ای با اسرائیل، ۲۱۲.</ref> [[امام‌خمینی]] دربارهٔ رابطه رژیم پهلوی و رژیم اشغالگر قدس معتقد بود محمدرضا پهلوی در رأس عاملان صهیونیست‌ها قرار داشت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۷.</ref> و رژیم اسرائیل در شئون و مسائل کشور دخالت می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۲۳۰، ۲۶۱ و ۲/۳۲۴، ۴۸۳.</ref> تا جایی که ایران به پایگاه نظامی آن رژیم تبدیل شده بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۳۲۴.</ref> و به سوی وابستگی به صهیونیست‌ها<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۱۰.</ref> به‌ویژه از لحاظ اقتصادی<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۱۰، ۲۶۱، ۲۶۷ و۴۱۳–۴۱۴.</ref> پیش می‌رفت.

امام‌خمینی در آغاز [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت اسلامی]] و در آذر ۱۳۴۱ در نامه‌ای [[استقلال]] و [[اقتصاد]] ایران را در قبضه صهیونیست‌ها ـ که معتقد بود در [[ایران]] از طریق [[بهائیت|فرقه بهائیت]] فعالیت می‌کنند ـ دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۱۰.</ref> و به همین دلیل، بهائیان را «حزب یهود» خواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۱۰ و ۲۱۶.</ref> به باور ایشان، برنامه‌ریزی‌های رژیم پهلوی را اسرائیلی‌ها انجام می‌دادند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۳۰۰.</ref> و بر اثر این برنامه‌ها، بازرگانان ایرانی دچار ورشکستگی شده و ایران به بازار سیاهی برای آمریکا و اسرائیل تبدیل شده بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۴۱۴.</ref> و پهلوی به اسم ملی‌کردن جنگل‌ها، مراتع، رودخانه‌ها و دیگر منابع ملت ایران، بهترینِ آنها را به مقامات و شرکت‌های بیگانه ازجمله صهیونیست‌ها می‌داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۴۱۰.</ref> و برای هموارکردن مسیر رژیم اشغالگر، مخالفان آنها را سرکوب کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۴۴۹ و ۴۸۳.</ref> ایشان یکی از شواهد این وابستگی را سکوت رژیم پهلوی در زمان به‌آتش‌کشیدن [[مسجد الاقصی]] در سی‌ام مرداد ۱۳۴۸/ ۲۱ آگوست۱۹۶۹م به دست صهیونیست‌ها می‌دانست. در آن هنگام، [[رژیم پهلوی]] نهایت همکاری را با رژیم اشغالگر کرد تا این جنایت در ایران بازتابی نداشته باشد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۱۶.</ref> افزون بر این، در زمانی که کشورهای عربی، با رژیم اشغالگر در حال جنگ بودند، رژیم پهلوی به آن رژیم کمک می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۲۶۱.</ref> و قسمت مهمی از [[نفت]] این رژیم را پهلوی تأمین می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۷۶.</ref>

== ماهیت و اهداف توسعه‌طلبانه رژیم اشغالگر ==

[[امام‌خمینی]] دشمنیِ رژیم صهیونیستی را به مسلمانان [[فلسطین]] محدود نمی‌دانست، بلکه آنان را دشمن سرسختِ [[جهان اسلام]] و انسانیت برمی‌شمرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۳۲۲–۳۲۳؛ ۵/۷۶؛ ۱۵/۵۱۸ و ۱۹/۲۸.</ref> زیرا اسلام مانع جدی چپاولگری آنان است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۲۸.</ref> به عقیده ایشان، رژیم اشغالگر قدس هیچ دینی حتی یهودیت را نیز قبول ندارد و تنها از این دین بهره‌برداری ابزاری می‌کند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۲۸۹–۲۹۰ و ۱۱/۴.</ref> چنان‌که خود یهودیان نیز صهیونیسم را قبول ندارند و آن را جنبشی ارتدادی و کاملاً ضد یهود به‌شمار می‌آورند<ref>گارودی، محاکمه صهیونیسم، ۲۷–۲۸.</ref> و از آن رژیم متنفرند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۲۹۰.</ref> امام‌خمینی رژیم صهیونیستی را غاصب، دشمن اسلام، متجاوز به حقوق مسلمانان، غیرقانونی، نژادپرست، جرثومه فساد و غده سرطانی می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۳۹۷ و ۱۵/۵۱۸–۵۱۹.</ref>

صهیونیست‌ها توسعه‌طلبی را به شکل‌های مختلف دنبال کرده‌اند. پس از رأی [[سازمان ملل متحد]] به ایجاد کشوری یهودی‌نشین در [[فلسطین|سرزمین فلسطین]]<ref>سلیمانی، یهودیت، ۲۹۹.</ref> آنان بر دو سوم فلسطین دست یافتند و با شکست عرب‌ها در جنگ شش‌روزه (پنجم تا دهم ژوئن۱۹۶۷م/ پانزدهم تا بیستم خرداد ۱۳۴۶)، شهر قدس را نیز ضمیمه فلسطین اشغالی کردند؛ در حالی‌که مجمع عمومی سازمان ملل در قطعنامه ۱۸۱ بیت‌المقدس را شهری بین‌المللی اعلام و با صدور قطعنامه‌های ۱۹۴ (یازدهم دسامبر ۱۹۴۸م/ بیستم آذر ۱۳۲۷) و ۳۰۳ (نهم دسامبر ۱۹۴۹م/ هجدهم آذر ۱۳۲۸) بر آن تأکید کرده بود. در سال‌های بعد نیز توسعه‌طلبی این رژیم حتی پس از برگزاری کنفرانس صلح خاورمیانه در مادرید (سی‌ام اکتبر ۱۹۹۱م/ هشتم آبان ۱۳۷۰) و آغاز مذاکرات مختلف میان عرب‌ها و رژیم صهیونیستی (اسلو، قاهره، الخلیل، وادی ریور، وادی عربه و…) گسترش یافت.<ref>شریعت، قدس و قطعنامه‌های بین‌المللی، ۱۹.</ref> در این سال‌ها بناکردن شهرک‌های صهیونیست‌نشین و دیوار حایل از دیگر شیوه‌های توسعه‌طلبی رژیم صهیونیستی است.<ref>عابد، شهرک‌سازی در سرزمین اشغالی، ۷۲.</ref>

امام‌خمینی از گذشته وظیفه شرعی خود می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۱۰.</ref> که دربارهٔ زیاده‌خواهی‌های صهیونیست‌ها اعلام خطر کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۷.</ref> و همواره این مهم را به همه مسلمانان گوشزد می‌کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۱۰، ۱۸۶، ۲۲۱، ۲۳۰، ۳۵۳؛ ۲۰/۳۲۰ و ۲۱/۵۴۲.</ref> چنان‌که نخستین هدف صهیونیست‌ها تأسیس کشور بزرگ اسرائیل از رودخانه نیل تا فرات و تسلط بر [[جهان اسلام]] اعلام شده است؛ اما طبق چکیده پروتکل‌های ۲۴گانه دانشورانِ صهیون، آنان تسلط بر جهان را از طریق حکومتی یهودی در سر می‌پرورانند و برای رسیدن به این آرمان در پی ویران‌کردن «روسیه ارتودکس»، «اروپای کاتولیک» و «قلمرو پاپ» هستند.<ref>نویهض، پروتکل‌های دانشوران صهیون، ۳۲.</ref>

[[امام‌خمینی]] معتقد بود صهیونیست‌ها هرچند آشکارا جرئت سخن‌گفتن از گستره جغرافیایی آینده خود ندارند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۳۲.</ref> اما راهبرد آنان بی‌تردید ایجاد اسرائیل بزرگ از نیل تا فرات است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۹۵.</ref> ایشان یکی دیگر از اهداف این رژیم را اجرای نیت‌های استعمارگران در چیرگی بر کشورهای اسلامی<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۴۳۷، ۴۸۲؛ ۴/۴۵۸ و ۱۹/۲۸؛ شیرودی، ۳۳–۳۴.</ref> و خوار و اسیر دست تجاوزکاران بین‌المللی کردن مسلمانان و محروم‌ساختن آنان از [[استقلال]]، [[آزادی]]، آسایش و [[امنیت]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۴۸۸.</ref> و سرانجام نابودکردن این مسلمانان ضعیف‌شده<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۳۳۹ و ۱۶/۵۳.</ref> می‌دانست.

 

 

 

 

 

 

 

 

== پانویس ==

 

== منابع ==

* ازغندی، علیرضا، روابط خارجی ایران (دولت دست‌نشانده) ۱۳۵۷–۱۳۲۰، تهران، قومس، چاپ نهم، ۱۳۸۸ش.

* اسعدی، مرتضی، بیت‌المقدس، تهران، بنیاد دائرهٔ المعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.

* حلاق، حسان، نقش یهود و قدرت‌های بین‌المللی در خلع سلطان عبدالحمید از سلطنت (۱۹۰۸–۱۹۰۹م)، ترجمه حجت‌الله جودکی و احمد درویش، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

* زارع، رضا، ارتباط ناشناخته: بررسی روابط رژیم پهلوی و اسرائیل (۱۳۵۷–۱۳۲۷). تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. چاپ اول، ۱۳۸۴ش.

* فیندلی، پل، فریب‌های عمدی: حقایقی دربارهٔ روابط آمریکا و اسرائیل، ترجمه محمدحسین آهویی، تهران، وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

== پیوند به بیرون ==

[[رده:مقاله‌های دارای تصویر]]

[[رده:مبارزات امام‌خمینی]]

[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]

[[رده:مقاله‌های جدید]]