سیدمحمد خاتمی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سیدمحمد خاتمی'''، روحانی مبارز، نماینده مجلس شورای اسلامی، نماینده امام‌خمینی در مؤسسه کیهان، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و پنجمین رئیس‌جمهور ایران.

== معرفی==

سیدمحمد خاتمی مهر ۱۳۲۲ در شهر اردکان یزد متولد شد<ref>جهرمی، ۱۱۰.</ref> پدر او سیدروح‌الله خاتمی، از روحانیان اردکان، امام‌جمعه این شهر و پس از شهادت محمد صدوقی، نماینده امام‌خمینی و امام‌جمعه یزد و مورد احترام ویژه امام‌خمینی و عموم مردم بود (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). مادر او سکینه ضیایی (احسانی‌نیا) خاطرات کودکی و شخصیت خاتمی را گزارش کرده است<ref>دلاویز، ۱۳ ـ ۱۴.</ref> خاتمی، دوره دبستان و دبیرستان را در زادگاه خود سپری کرد <ref>جهرمی، ۱۱۰.</ref> در سال ۱۳۴۰ وارد حوزه علمیه قم شد و هم‌زمان در رشته علوم تجربی دیپلم گرفت<ref>دلاویز، ۱۶.</ref> سال ۱۳۴۴ به اصفهان رفت و همراه تحصیلات حوزوی، مقطع کارشناسی فلسفه غرب را در دانشگاه اصفهان تا سال ۱۳۴۸ به پایان رساند<ref>جهرمی، ۱۱۰؛ واحد تحقیقات، ۱۰.</ref>؛ سپس مقطع کارشناسی ارشد علوم تربیتی را در دانشگاه تهران، هم‌زمان با سپری‌کردن دوره سربازی، آغاز کرد<ref>جهرمی، ۱۱۰؛ دلاویز، ۱۷.</ref> سال ۱۳۵۰ با وجود امکان استفاده از بورس تحصیلی دوره دکتری در خارج از کشور، به قم بازگشت و به مدت هفت سال، درس‌های حوزه را در مقطع خارج فقه و اصول و نیز فلسفه<ref>واحد تحقیقات، ۱۲.</ref> نزد استادانی چون مرتضی حائری یزدی در فقه، حسین وحید خراسانی در اصول فقه، سیدموسی شبیری زنجانی در رجال و درایه و عبدالله جوادی آملی در فلسفه، بهره برد و در درس خصوصی مرتضی مطهری با موضوع فلسفه هگل و مارکسیسم نیز شرکت و درس‌های او را تقریر کرد<ref>جهرمی، ۱۱۰ ـ ۱۱۱؛ دلاویز، ۱۷.</ref>

خاتمی در ایام حضور خود در قم و اصفهان، رابط مبارزان شهر قم و زادگاه خود و در انتقال و توزیع اعلامیه‌های سیاسی فعال بود. او در اصفهان از عناصر فعال انجمن اسلامی دانشجویان به شمار می‌آمد<ref>جهرمی، ۱۱۱.</ref> بیشتر اعلامیه‌ها، بیانیه‌ها و جزوه‌هایی که طی سال‌های ۱۳۵۳ تا پیروزی انقلاب اسلامی در قم، با امضای روحانیون مبارز ایران، حوزه علمیه قم، جمعی از طلاب و... منتشر می‌شد، به قلم خاتمی تدوین می‌گردید و در مرکزی که با مساعدت سیداحمد خمینی تدارک دیده شده بود، تکثیر و توزیع می‌شد<ref>جهرمی، ۱۱۲ ـ ۱۱۳.</ref>

خاتمی در سال ۱۳۵۷ با معرفی سیدمحمد حسینی بهشتی، مسئولیت و امامت جماعت مرکز اسلامی هامبورگ آلمان را بر عهده گرفت و به سبب هم‌زمانی با دوره اقامت امام‌خمینی در فرانسه و ارتباط ایشان با اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، این مرکز به یکی از کانون‌های مبارزات اسلامی خارج از کشور در آمد<ref>واحد تحقیقات، ۱۶.</ref> این مرکز با هماهنگی اتحادیه دانشجویان در اروپا و امریکا، با امام‌خمینی ارتباط داشت. به سبب حصر امام‌خمینی از سوی رژیم عراق، در شهر بن آلمان تظاهرات شد<ref>طباطبایی، ۳/۷ و ۲۹.</ref> و روز پس از ورود امام‌خمینی به پاریس، نمایندگان اتحادیه، با امام‌خمینی دیدار صمیمانه داشتند<ref>طباطبایی، ۳/۵۵، ۱۰۹ و ۱۵۲.</ref> مسئولیت خاتمی در هامبورگ تا اواخر سال ۱۳۵۸ ادامه یافت<ref>واحد تحقیقات، ۱۶.</ref> پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وی با سفارش امام‌خمینی و توسط سیداحمد خمینی برای شرکت در انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی دعوت شد (احسانی‌نیا) و در اسفند ۱۳۵۸ با شرکت در انتخابات، به عنوان نماینده مردم اردکان و میبد، به مجلس راه یافت<ref>روابط عمومی، ۱۳۹.</ref> وی در سال ۱۳۵۹ به خاطر شایستگی که داشت، از سوی امام‌خمینی به سرپرستی روزنامه کیهان منصوب شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶.</ref>.

خاتمی از سال ۱۳۶۱ در دولت میرحسین موسوی، به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد و همین سمت را در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی تا سال ۱۳۷۱ که استعفا داد، برعهده داشت<ref>جهرمی، ۱۱۴.</ref> در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، معاونت فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا و ریاست تبلیغات جنگ تحمیلی را بر عهده داشت <ref>واحد تحقیقات، ۱۷.</ref>. امام‌خمینی وی را در مهر ۱۳۶۲ در شمار اعضای جدید ستاد انقلاب فرهنگی نصب کرد <ref>‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۶۶.</ref>. از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶، به عنوان مشاور رئیس‌جمهور، انتخاب شد<ref>جهرمی، ۱۱۴.</ref> خاتمی در دوره هفتم و هشتم انتخابات ریاست جمهوری در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۸۰ شرکت کرد و به عنوان پنجمین رئیس‌جمهور ایران هشت سال عهده‌دار این مسئولیت بود<ref>انصاری لاری، ۴۸۷ ـ ۴۸۸؛ دلاویز، ۶۹.</ref>

خاتمی از امام‌خمینی با عنوان «احیاگر دینی»، ستایش بسیاری کرده است<ref>خاتمی، بیم موج، ۲۳ ـ ۲۴.</ref> مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات وی درباره امام‌خمینی در کتابی با عنوان احیاگر حقیقت دین منتشر شده است. وی، امام‌خمینی را فقیهی در قله بلند اجتهاد پویای اسلام، مدرس توانای فلسفه و محقق ژرف‌نگر عرفان نظری و معلم بزرگ اخلاق اسلامی، زاهدی ازدنیارسته و سالک در اعماق وادی پر راز و رمز سلوک عملی و ستیزنده با زهد ریایی، عالمی عامل و متعبد اهل راز و منادی ارتباط وثیق میان دین و سیاست وصف کرده است. او امام‌خمینی را معاداندیشی شمرده است که لحظه‌ای از غم معاش مردم نیاسود و خواستار تحقق عدالت در زندگی مردم و دردآشنای همه محرومان و مستضعفان بود<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۸ و ۸۷.</ref>؛ چنان‌که ایشان را مرجع دین‌شناس و دردآشنا، با همه بار فلسفی، دینی، تاریخی و اجتماعی آن وصف کرده و ایشان را احیاگر دین خدا دانسته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۹.</ref>

از سوی دیگر، خاتمی جامعیت علمی و شاگردپروری امام‌خمینی را که به نظر وی، هر کدام از شاگردان ایشان در عصر کنونی از سرآمدان علوم و معارف اسلامی هستند، ستوده است؛ امری که حاکی از عمق و غنای شخصیت چندوجهی امام‌خمینی است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۵.</ref> وی درباره سلوک و عرفان عملی، باور استوار و تزلزل‌ناپذیری، شجاعت و روشن‌بینی امام‌خمینی، به‌تفصیل سخن گفته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۶ ـ ۲۸.</ref> خاتمی تأسیس حکومت را مایه برجستگی امام‌خمینی نسبت به دیگر احیاگران می‌داند؛ زیرا به عقیده او تأسیس حکومت، متولیان دین را به جستجوی راه حل منطقی مشکلات و مسائل جامعه وادار می‌سازد<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۶۷؛ خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۴۹.</ref> وی در تفسیر اندیشه سیاسی امام‌خمینی، کم‌رنگ‌کردن هر کدام از «جمهوریت» یا «اسلامیت» نظام را بر خلاف سیره ایشان دانسته<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۰؛ خاتمی، گفتگوی تمدن‌ها، ۸۲ ـ ۸۳.</ref>، از مظلومیت امام‌خمینی، مبنی بر عدم تبیین درست محتوا و حقیقت اندیشه ایشان انتقاد کرده است<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۴؛ خاتمی، جماران.</ref>

خاتمی، امام‌خمینی را مظهر اراده و آرمان مستضعفان صالح زمان دانسته، نحوه حضور میلیونی مردم در تشییع پیکر ایشان را تجلی عشق و شور مردم به ایشان شمرده است که به عقیده او، امام‌خمینی در این مرحله نیز نماد وحدت و همبستگی اقشار و طیف‌های مختلف فکری و مردمی گردید <ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۸۶.</ref>. وی راز و رمز این جایگاه مردمی و محبوبیت را در ندای اسلام عزت‌بخش، از سوی ایشان برشمرده، امام‌خمینی را مظهر عزت مردم دانسته است<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۷.</ref> او بر اهتمام امام‌خمینی به رأی مردم و توجه به حضور زنان در اجتماع تأکید کرده پاسداری از اندیشه ایشان را وظیفه همه مردم و خود دانسته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۲۴ ـ ۱۲۷.</ref> و از وحدت‌طلبی ایشان در هر شرایطی، ستایش کرده است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۶۰ ـ ۱۶۱.</ref> وی راهنمایی‌های امام‌خمینی به‌ویژه بیانات آخر عمر ایشان را مهم دانسته، وظیفه فوری جامعه فکری و حوزه‌های علمیه را پرداختن عمیق به تبیین اسلام مورد نظر ایشان دانسته است<ref>خاتمی، بیم موج، ۲۸ ـ ۲۹.</ref>

امام‌خمینی نیز از سیدمحمد خاتمی به نیکویی یاد کرده است. ایشان در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۸ از تلگرام تسلیت او که از مرکز هامبورگ آلمان درباره شهادت مرتضی مطهری فرستاده بود، تشکر کرده، از وی خواسته است در پاسخ به تلگرام‌های دیگری که به همین مناسبت، از طرف انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا و ایرانیان مقیم آلمان و انگلیس و فرانسه و سایر کشورهای اروپایی رسیده بود، مراتب تشکر ایشان را به عموم آنان ابلاغ کند<ref>‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۱۹۴.</ref> همچنین در حکم انتصاب خاتمی به سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی کیهان، از او خواسته است با توجه به شایستگی و لیاقت خود، در اداره این‌گونه امور با کمک همکاران، روزنامه را در راه تحقق‌بخشیدن به آرمان‌های انقلاب اسلامی اداره کرده و بی‌طرفی خود را حفظ کند<ref>‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶‏.</ref>

امام‌خمینی در ۱۷ آبان ۱۳۶۲ و ۲۰ اسفند ۱۳۶۲ در دیدار با سیدمحمد خاتمی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان بخش‌های مختلف وزارتخانه، ضمن تأیید فعالیت‌های این وزارتخانه، بر ضرورت فعالیت‌های بنیادین در عرصه فرهنگ و هنر تأکید کرده، سابقه تمدنی اسلام را یادآور شده است که مورد غفلت قرار گرفته و باید احیا شود و ابراز امیدواری کرد خاتمی و همکارانش، بتوانند چهره اسلام را آن‌گونه که هست، به جهانیان نشان دهند <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ‏۱۸/۲۱۵ و ۳۸۹.</ref> همچنین در ۶ آبان ۱۳۶۷ به مناسبت درگذشت سیدروح‌الله خاتمی، وی را از پرفروغ‌ترین شخصیت‌های متقی، خالص و باایمان و روشنفکری متدین و مجتهدی بزرگوار و از خوبان امینی دانست که بی‌نظیر یا مسلماً کم‌نظیر و یار و پناه محرومان بود؛ کسی که یک عمر با تحجر و واپسگرایی جنگید و یکی از طرفداران بی‌بدیل اسلام ناب محمدی در عصر فریب و خودپرستی بود (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). ایشان در این پیام، ضمن تسلیت به فرزندش سیدمحمد خاتمی از او با اوصافی چون فرزند فاضل، با تقوا و متعهد خود، یاد کرده است<ref>‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۷۰.</ref>

خاتمی تألیفاتی دارد و مجموعه مقالات و سخنرانی‌های او نیز منتشر شده است. بیم موج، از دنیای شهر تا شهر دنیا، و آیین و اندیشه در دام خودکامگی، ازجمله کتاب‌های اوست. مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات و مصاحبه‌های او با عناوین: «بررسی امر سیاست و اندیشه سیاسی»، «احیاگر حقیقت دین: در وصف امام‌خمینی»، «اسلام، روحانیت و انقلاب اسلامی» که بخشی از آن در وصف امام‌خمینی است، «در ستایش دانشگاه»، «در مسیر گفت‌وگو»، «باران در کویر»، «گفت‌وگوی مهر»، «مفاخر ایران»، «محمل گفت‌وگو»، «نیاز و نماز»، «احزاب و شوراها»، «نامه‌ای برای فردا»، «گفتگوی تمدن‌ها»، «مردم‌سالاری»، «توسعه سیاسی»، «توسعه اقتصادی و امنیت»، «زنان و جوانان» و «امید و چالش» منتشر شده است. برخی از آثار او، مانند بیم موج، و امید و چالش، به زبان‌های عربی و انگلیسی نیز ترجمه شده است<ref>جهرمی، ۱۱۶.</ref>

==پانویس==

{{پانویس|2}}

==منابع==

* طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر صادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش

حسین صالحی

[[رده:مقاله‌های جلد پنجم دانشنامه]]