صدق: تفاوت میان نسخه‌ها

[[امام‌خمینی]] صدق را راستی در گفتار و غیر گفتار می‌داند. امام‌خمینی برای صدق اقسامی قائل است: صدق در عقیده و نیت، صدق در اعتقاد و صدق در کردار. ایشان یکی از مهم‌ترین مصادیق صدق در کردار را صدق در عبادت دانسته و برای صدق در [[عبادت]]، طهارت و صفای ظاهر و باطن، اهمیت ویژه‌ای قائل است.

امام‌خمینی صدق را مختص به قول و لفظ نمی‌داند و صدق را مایه داخل‌شدن در محضر حق‌تعالی و همنشینی با او می‌داند و علامت صدق را خدمت به بندگان و بریدن از غیر حق‌تعالی و رو به سوی حق آوردن برمی‌شمارد.

امام‌خمینی در بسترهای اجتماعی و سیاسی نیز بر صداقت در گفتار تأکید می‌کرد و صداقت در کار را عامل به‌نتیجه‌رسیدن آن و برطرف‌شدن مشکلات دولت و ملت می‌دانست.

 

 

 

 

 

 

 

[[امام‌خمینی]] گرچه بحث مستقلی دربارهٔ صدق در آثار اخلاقی خود ندارد، اما در برخی موارد به تناسب از آن بحث کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۱؛ امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۴۵ و ۵۹؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۶–۴۷۷.</ref> ایشان در [[شرح حدیث جنود عقل و جهل|شرح روایت جنود عقل و جهل]]، صدق را از لشکریان عقل می‌شمارد؛ ولی موفق به تکمیل و شرح آن نمی‌گردد.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۸.</ref> ایشان در [[شرح چهل حدیث|کتاب شرح چهل حدیث]]، فصلی را به مفاسد دروغ اختصاص داده‌است<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۰–۴۷۱.</ref> و صدق را از صفات اخلاقی مهمی دانسته که در روایات [[اهل بیت(ع)]] به آن بسیار توصیه شده‌است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۳.</ref> ایشان در کتاب‌های فقهی و اصولی خود در بحث از مناط صدق و کذب، دربارهٔ صدق در اقسام قضایای موجبه و سالبه سخن گفته‌است<ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۳۱۸؛ امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۲/۱۰۱–۱۰۲؛ امام‌خمینی، الاستصحاب، ۱۰۱–۱۰۴؛ امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۴۹.</ref> {{ببینید|منطق}} و در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز به صفت صدق بسیار اهمیت داده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۷۶ و ۱۳/۵۱۶.</ref>

 

== اقسام صدق ==

 

امام‌خمینی نیت صادقانه در هر کاری را لازمه آن کار می‌داند که باید نیت‌ها صادق و برای خداوند باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۲۵.</ref> و میزان در کمال و تمامیت یک عمل، نیت صادقانه و اراده خالصانه است و هر قدر عمل و [[عبادت]] صادقانه‌تر و خالص‌تر باشد، کامل‌تر است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۲۴–۳۲۵.</ref> ایشان یکی از اقسام صدق را صدق در اعتقاد می‌داند و معتقد است سالک باید در اعتقاد به [[توحید]] صادق باشد و در [[قلب]] خود اعتماد و اطمینان به غیر حق نداشته باشد و مؤثر را در عالم، تنها خداوند بداند. وقتی این حقیقت را با [[تذکر]] و [[ریاضت]] به قلب خود برساند، قلب ایمان می‌آورد و این نخستین مرتبه از صدق اوست و علامت آن چشم‌پوشیدن از غیر حق‌تعالی و بریدن از دیگران و رفتن به سوی اوست.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۱.</ref> به باور امام‌خمینی در عبودیت لازم است زبان و قلب همقدم باشند و در توحید فعلی، صدق زبان به صفای سرّ قلب متصل باشد.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۶۵.</ref>

 

=== صدق در گفتار ===

در روایات آمده‌است صدقِ در گفتار، آزمایشی بر حقیقت افراد است<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۰۴.</ref> که صاحبش را به نیکوکاری و [[بهشت]] راهنمایی می‌کند.<ref>طبرسی، مشکاه الانوار، ۱۷۲.</ref> افزون بر این، راستگویی عاملی برای رشد عمل و تکامل معنوی معرفی شده‌است.<ref>دیلمی، ارشاد القلوب الی الصواب، ۱/۱۳۴.</ref> علمای اخلاق راستی در سخن را از صفات پسندیده اخلاقی می‌دانند<ref>غزالی، کیمیای سعادت، ۲/۴۷۷–۴۷۸؛ خواجه‌نصیر، اوصاف الاشراف، ۱۷.</ref> و با استناد به برخی روایات منسوب<ref>منسوب به امام‌صادق (ع)، مصباح الشریعه، ۳۵.</ref> کمترین حد صدق را مخالف نبودن زبان با قلب شمرده‌اند.<ref>نراقی، جامع السعادات، ۲/۳۴۹.</ref>

امام‌خمینی نیز با استناد به بعضی روایات،<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۰۴–۱۰۵.</ref> صدق در گفتار را از صفاتی می‌داند که در شرع دارای اهمیت فراوان است و به آن سفارش شده و انسان را به مقامات بلندی می‌رساند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۷.</ref> ایشان با نقل روایتی منسوب که بر جمع میان صدق زبانی و صدق در سرّ و باطن تأکید کرده،<ref>منسوب به امام‌صادق (ع)، مصباح الشریعه، ۹۳.</ref> معتقد است چنانچه انسان در ظاهر خود، مدعی بندگی خداوند است، باید در باطن و سرّ نیز عبودیت کند تا [[عبودیت]] در باطن و سرّ، به اعمال ظاهری او نیز سرایت کند و عمل و قول نقشه سرّ و باطن باشد.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۶۴.</ref>

=== صدق در کردار ===

علمای اخلاق و معرفت، صدق در کردار را یکی از مراتب صدق دانسته‌اند<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۴/۲۰۲–۲۰۳.</ref> و آن عبارت است از موافقت عمل با صفات باطنی، به اینکه اعمال انسان در ظاهر دلالت بر صفتی کند که در باطن نیز به آن متصف باشد<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۴/۲۰۲.</ref> و ظاهر و باطن او با هم موافق باشند و اعمالی را که در آشکار انجام می‌دهد با اعمالی که در پنهان انجام می‌دهد، مخالفت نداشته باشد.<ref>کاشانی، عبدالرزاق، ۵۴۲.</ref> [[امام‌خمینی]] گرچه صدق را مختص به قول و لفظ نمی‌داند و شامل اموری مانند اشاره و نوشتن نیز می‌شمارد،<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۵۲–۵۳.</ref> اما از نگاه [[فقه|فقهی]] آن را به صدق و [[کذب]] در اعمال گسترش نمی‌دهد. ایشان در عین حال از نگاه اخلاقی معتقد است یکی از مراتب صدق، صدق در اعمال است. ایشان معتقد است گاهی شخص با عمل و رفتار خود ادعایی دارد که زبان حال اوست؛ پس اگر این ظاهر حال با باطن موافق شد، در این ادعا صادق است و در غیر این صورت در زمره [[منافقان]] خواهد بود<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۶۰.</ref>؛ چنان‌که صدق در رفتار با بندگان را خدمت به آنان و انتخاب آن چیزی می‌داند که برای آنان پرسودتر است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۵۷.</ref>

یکی از مهم‌ترین مصادیق صدق در کردار، صدق در [[عبادت]] است. علمای اخلاق مطابقت ظاهر و باطن را در عبادت، مصداق صدق در عبادت شمرده‌اند. از این جهت، کسی که در ظاهر [[خضوع و خشوع|خشوع و خضوع]] دارد، اما در [[قلب]] از حق‌تعالی غافل است، کاذب محسوب می‌شود<ref>نراقی، جامع السعادات، ۲/۳۴۸–۳۴۹.</ref>؛ همچنین کسی که در [[نماز]] ادعای «إِیاک نَعْبُدُ وَ إِیاک نَسْتَعینُ» دارد، اما متصف به حقیقت عبودیت نیست و از غیر حق‌تعالی حاجت می‌طلبد، صادق نیست.<ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ۸/۱۴۲.</ref> امام‌خمینی برای صدق در عبادت، طهارت و صفای ظاهر و باطن، اهمیت ویژه‌ای قائل است و در کتاب‌های اخلاقی و سخنرانی‌های خود به مواظبت بر آن توصیه کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۴۵؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۳۳–۴۳۵؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۰ و ۱۵۷.</ref> ایشان با استناد به روایتی منسوب<ref>منسوب به امام‌صادق (ع)، مصباح الشریعه، ۱۳۱.</ref> بر این باور است که باید، عبودیت در ظاهر، به عبودیت در سرّ و باطن نیز سرایت کند و عمل شخص، نقشه باطن و سرّ او باشد و در عبودیت، زبان و قلب همقدم باشند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۶۳–۳۶۵.</ref>

به باور ایشان نمازی که برای رسیدن به نعمت‌های دنیایی یا آخرتی باشد، برای خداوند نبوده و عبادتی صادقانه نیست و نزد اهل معرفت از حسنات شمرده نمی‌شود، بلکه از سیئات است<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۷۳–۷۴.</ref>؛ همچنین عبادتی که در آن رضای دیگران لحاظ شود، شرک ظاهری و ریای فقهی و باطل است و اگر رضا و خواست‌های نفسانی خود را در آن لحاظ کند، شرک پنهان و ناقص است؛ گرچه از نظر فقهی صحیح و کافی است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۲۶.</ref> در مقابل اگر انسان صادقانه در عبادت اظهار ناتوانی و ذلت کند و به خداوند پناهنده شود، خداوند از او دستگیری کرده و به او نظر لطف می‌کند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۰۶.</ref> به باور ایشان هر یک از اجزای عبادت، صدقی مختص به خود دارد؛ چنان‌که صدق در تشهد به این است که عظمت [[رسول خدا(ص)]] در قلب نمازگزار وارد شود و تمام قوای او خاضع شوند،<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۷–۱۳۸.</ref>

اهل معرفت با استناد به روایتی منسوب<ref>منسوب به امام‌صادق (ع)، مصباح الشریعه، ۱۹۸.</ref> ثمره صدق را حصول حکمت می‌دانند که خداوند به خواص عطا می‌کند<ref>همدانی، بحر المعارف، ۲/۱۷۴.</ref>؛ چنان‌که آن را مایه تحمل سختی‌ها و آسان‌شدن مصیبت‌ها دانسته‌اند<ref>قشیری، رساله قشیریه، ۳۲۸؛ کاشانی، عزالدین، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه، ۳۴۴.</ref> و علامت آن را این شمرده‌اند که اگر قدر و ارزش فرد در میان مردم به سبب مشغول‌بودن به اصلاح قلبش کاسته شود، ناراحت نمی‌شود و دوست نمی‌دارد مردم از اعمال خیر او مطلع شوند<ref>← قشیری، رساله قشیریه، ۳۳۱–۳۳۲.</ref>؛ همچنین اگر سرّ و باطن او برای مردم آشکار شود و از حال او مطلع گردند، شرمسار نمی‌شود.<ref>کاشانی، عزالدین، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه، ۳۴۴.</ref> نیز برخی علامت صدق در [[عبادت]] را این دانسته‌اند که شخص، نسبت به کسی که او را ستایش می‌کند، کراهت داشته باشد و کسی که عیب‌های او را بازگو می‌کند، دوست داشته باشد.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۰/۱۰۷–۱۰۸؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ۶/۱۳۷.</ref>

[[امام‌خمینی]] صدق را مایه جواز داخل‌شدن در محضر حق‌تعالی و همنشینی با او می‌داند؛ زیرا همنشینی با حق‌تعالی، متوقف بر صدق و صفا و خلوص از هر گونه [[شرک]] در ظاهر و باطن است<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۰۵.</ref> و اگر خداوند از بنده، صدق و [[اخلاص]] ببیند، او را به [[سیر و سلوک|سلوک حقیقی]] راهنمایی می‌کند و توجه او را از عالم برمی‌گرداند و به سوی خود متوجه می‌کند.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۸۶.</ref>

ایشان معتقد است اگر انسان با صداقت و نیت صادق کار انجام دهد، آن کار به نتیجه می‌رسد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۲۵.</ref>؛ چنان‌که صدق در ابراز بندگی موجب نزول [[رحمت الهی]] به بنده، دستگیری از او و توفیق در به دست آوردن [[مقام رضا]] است.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۰۶؛ امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۵۹.</ref> ایشان علامت صدق را در پیشگاه خداوند خدمت به بندگان او می‌داند که در این میان انتخاب آنچه برای آنان سودمندتر است، دلیل صدق است، نه آنچه برای خود یا دوستان خود سودمند باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۵۷.</ref> ایشان علامت صدق در [[توحید]] را بریدن از غیر حق‌تعالی و رو به سوی حق آوردن و قطع امید از مردم برمی‌شمارد و نخستین مرتبه صدق در این ادعا را رساندن آن به [[قلب]] با قدم [[تفکر]] و [[ریاضت]] می‌داند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۱.</ref>

از سوی دیگر، [[کذب]] از صفات ناپسند است و [[قرآن کریم]] آن را از صفات [[کافران]]<ref>عنکبوت، ۱۲؛ صافات، ۱۵۲.</ref> و [[منافقان]]<ref>حشر، ۱۱؛ منافقون، ۱.</ref> شمرده‌است. علمای اخلاق با استناد به روایات، کذب را کلید پلیدی<ref>شعیری، جامع الاخبار، ۱۴۸.</ref> و بزرگ‌ترین گناه<ref>مفید، الاختصاص، ۳۴۳؛ نراقی، جامع السعادات، ۲/۳۳۳.</ref> دانسته‌اند. کذبْ خبردادنی است که با واقع مطابقت ندارد.<ref>غزالی، احیاء علوم، ۲۷/۱۹۸؛ نراقی، جامع السعادات، ۲/۳۲۸؛ امام‌خمینی، الاستصحاب، ۱۰۱.</ref>

امام‌خمینی کذب را با استناد به روایتی<ref>کلینی، الکافی، ۲/۳۳۹.</ref> سبب خرابی ایمان شمرده و معتقد است بعضی اوقات مفاسد بزرگ‌تری بر آن مترتب می‌شود که کمتر از زشتی و فساد خودِ دروغ نیست و ممکن است شخص با یک دروغ از معتبربودن نزد مردم ساقط شود.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۲.</ref> ایشان مانند دیگر علمای اخلاق<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۹/۳۴–۳۵؛ نراقی، جامع السعادات، ۲/۳۳۳.</ref> با استناد به روایات<ref>صدوق، الامالی، ۴۱۹، شعیری، جامع الاخبار، ۱۴۸.</ref> دروغ را سبب داخل‌شدن در فساد و گناه و کلید گناهان می‌داند<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۹۳.</ref> و معتقد است دروغ از مفاسدی است که [[عقل]] و نقل بر فساد آن هم‌نظرند و گاهی مفاسدی بر دروغ مترتب می‌شود که گناهش کمتر از خود دروغ نیست و ممکن است با یک دروغ اعتبار انسان تا آخر عمر نزد افراد دیگر ساقط شود؛ افزون بر اینکه دارای سزاهای اخروی بسیاری است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۱.</ref> ایشان راه درمان دروغگویی را تفکر در بدی‌ها و سزاهای آن می‌داند و معتقد است از آنجاکه [[دروغ]] از ضعف ایمان سرچشمه می‌گیرد، باید شخص ایمان خود را تقویت کند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۱.</ref>

امام‌خمینی افزون بر اینکه صدق را فضیلتی فردی می‌شمارد، آن را در بسترهای اجتماعی و سیاسی نیز مطرح کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۳۳.</ref> ایشان بر خلاف برخی دولت‌مردان و فیلسوفان سیاسی همچون ماکیاولی (۱۵۲۷م) که در تزاحم اخلاق و سیاست برای حفظ منافع و [[مصلحت]]، دروغ و [[ظلم]] را موجه می‌دانند،<ref>فاستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ۱/۵۲۷–۵۲۹.</ref> بر صداقت در گفتار و [[عدالت]] تأکید و مردم را به صداقت‌داشتن با یکدیگر سفارش می‌کند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۳.</ref> ازجمله توصیه‌های ایشان در [[سخنرانی‌ها]]، توصیه به صداقت است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۱۰؛ ۹/۴۴۱ و ۱۲/۳۴۵.</ref> ایشان خود نیز در گفتار بسی صادق بود<ref>اسلامی، ۲۴۲–۲۴۴.</ref> و جایگاهی برای سیاستی که دروغگویی است، در [[حکومت اسلامی]] قائل نبود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳۱.</ref> ایشان به [[مسئولان جمهوری اسلامی|مسئولان]] و خبرگزاری‌ها گوشزد می‌کرد با [[مردم]] شفاف و صادقانه سخن بگویند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳.</ref> و خود نیز به آن عمل می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۰۱.</ref>

امام‌خمینی صدق را یکی از ملاک‌های امتیاز افراد در [[جامعه اسلامی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۸.</ref> و صداقت در کار را عامل به‌نتیجه‌رسیدن آن<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۲۵ و ۱۶/۱۹۶–۱۹۷.</ref> و برطرف‌شدن مشکلات دولت و ملت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۳۳.</ref> می‌دانست. ایشان سعادت جامعه را در پرتو صدق افراد آن، به‌ویژه مسئولان و آن را عامل پشتیبانی صادقانه مردم از آنان و شرط اصلی ساختن حکومت اسلامی و خدمت صادقانه را از ویژگی‌های نهضت اسلامی می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۷۶.</ref> و مردم و مسئولان را به این نوع خدمت سفارش می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۲۵ و ۱۳/۵۱۶.</ref> و خود نیز قدردان خدمات صادقانه آنان بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۱۷ و ۱۲/۲۶۷.</ref> {{ببینید|مسئولان نظام}}.

از نگاه فقهی کذب از [[محرمات]] است و این حرمت، نزد عقول و ادیان ضروری است و ادله چهارگانه کتاب، [[سنت (اصول فقه)|سنت]]، [[اجماع]] و [[عقل]] بر آن دلالت دارند.<ref>انصاری، المکاسب، ۲/۱۱؛ خویی، موسوعه، ۳۵/۵۸۸؛ صدر، ماوراء الفقه، ۱۰/۳۱۵.</ref> در کبیره‌بودن [[دروغ]]، میان فقها اختلاف نظر وجود دارد و برخی از آنان معتقدند دروغ به جز در دروغ‌بستن بر خداوند، [[پیامبر(ص)]] و [[ائمه(ع)]]، جزو [[گناهان صغیره]] است.<ref>کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ۵/۱۵۳؛ عاملی، مفتاح الکرامة، ۱۵/۶۳۲؛ سبزواری، مهذّب الأحکام، ۱۶/۱۴۹.</ref> امام‌خمینی نیز حرمت دروغ را اجمالاً ضروری می‌داند، به گونه‌ای که نیازی به اقامه دلیل بر آن وجود ندارد.<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۶۰.</ref> ایشان کذب را به صورت مطلق در کتاب فتوایی خود، جزو [[گناهان کبیره]] شمرده‌است<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۹.</ref>؛ اما در [[کتاب المکاسب المحرمه]] با استناد به روایاتی،<ref>برقی، المحاسن، ۱/۱۱۸؛ صدوق، الامالی، ۴۱۹.</ref> دروغ را در غیر مواردی که دلیل بر کبیره‌بودن آن وجود دارد، مانند کذب بر خداوند و رسول او (ص)، از گناهان صغیره می‌داند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۰۹–۱۱۲.</ref>

کذب از نظر فقهی تنها در گفتار نیست، بلکه شامل نوشتن، اشاره و مانند آن نیز می‌شود.<ref>انصاری، کتاب الصوم، ۷۴؛ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۳/۵۴۹–۵۵۰.</ref> برخی از فقیهان معتقدند، دروغ اگرچه از صفات جمله خبری است؛ ولی در جمله‌های انشایی هم که گویای خبر باشد جاری است و به همین دلیل مدح‌کردنِ امرِ مذموم و مذمت‌کردنِ امرِ ممدوح نیز دروغ است<ref>کاشف‌الغطاء، جعفر، شرح شیخ‌جعفر علی قواعد العلامةبن‌المطهر، ۵۴؛ ← انصاری، مرتضی، المکاسب، ۲/۱۵.</ref>؛ همچنین کارهایی که در غیر واقعیت خارجی ظهور دارند، همانند پوشیدن لباس فاخر برای اینکه شخص خود را ثروتمند جلوه دهد.<ref>کاشف‌الغطاء، حسن، انوار الفقاهه، ۳۰.</ref>

 

 

 

 

 

امام‌خمینی نیز مواردی را به عنوان موارد جواز دروغ بیان کرده‌است که عبارت‌اند از:

# [[اضطرار]] بر آن، چنانچه ترک دروغ، سبب ضرر به نفس یا آبرو یا مال شود؛

# فرار از حرام و گناه بزرگ‌تر همچون نوشیدن شراب<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۱۲۲.</ref>؛ البته در صورتی که خلاصی از حرامِ بزرگ‌تر با توریه ممکن باشد، باید توریه کند<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۱۳۳.</ref>؛

# حفظ مال یا آبروی خود یا دیگری از وقوع [[ضرر]]<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۱۲۸.</ref>؛

# قصد [[اصلاح]] میان مردم و وجود نفع و صلاح در آن برای مؤمن<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۱۳۶–۱۳۹.</ref>؛

# در مقام [[جهاد و دفاع|جنگ]].<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۱۳۲.</ref>

 

== پانویس ==

 

== منابع ==

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الاستصحاب، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، جواهر الاصول، تقریر سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، معتمد الاصول، تقریر محمد فاضل لنکرانی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، المکاسب المحرمه، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، وسیلة النجاة مع تعالیق الامام‌الخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

* انصاری، مرتضی، کتاب الصوم، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* بحرانی، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره (ع)، تصحیح محمدتقی ایروانی و سیدعبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، تصحیح ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام‌صادق (ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

* صدوق، محمدبن‌علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

* صدوق، محمدبن‌علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.

* طبرسی، علی، مشکاه الانوار، نجف، حیدریه، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.

* فارابی، ابونصر، المنطقیات، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

* کاشف‌الغطاء، جعفربن‌خضر، شرح شیخ‌جعفر علی قواعد العلامةبن‌المطهر، نجف، مؤسسه کاشف‌الغطاء، ۱۴۲۰ق.

* کتاب مقدس، بی‌جا، دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.

* کرکی، محقق ثانی، علی‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ دوّم، ۱۴۱۴ق.

* مصباح الشریعه، منسوب به امام‌صادق (ع)، بیروت، اعلمی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.

 

== پیوند به بیرون ==

* حسین علیپور ـ سعید نصیری، [https://books.khomeini.ir/books/10006/647/ صدق]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۶۴۷–۶۵۴.

[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]

[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]]

[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]