۱۴٬۵۸۱
ویرایش
جز (←آثا علمی) |
جز (removed Category:مقاله های نیازمند ارزیابی; added Category:مقالههای دارای شناسه using HotCat) |
||
(۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۲: | خط ۲: | ||
| عنوان=عبدالکریم حائری یزدی | | عنوان=عبدالکریم حائری یزدی | ||
| تصویر=تصویری از عبدالکریم حائری یزدی - مؤسس حوزه علمیه قم.jpg | | تصویر=تصویری از عبدالکریم حائری یزدی - مؤسس حوزه علمیه قم.jpg | ||
| اندازه تصویر= | | اندازه تصویر= | ||
| توضیح تصویر = | | توضیح تصویر = | ||
|سرشناسی=مؤسس [[حوزه علمیه قم]] | |سرشناسی=مؤسس [[حوزه علمیه قم]] | ||
|نام کامل= عبدالکریم حائری یزدی | |نام کامل= عبدالکریم حائری یزدی | ||
|لقب= | |لقب= | ||
|نسب= | |نسب= | ||
|زادروز= | |زادروز= ۱۲۳۹ش | ||
|شهر تولد=روستای «مِهرجَرد» از توابع شهرستان میبد، | |شهر تولد=روستای «مِهرجَرد» از توابع شهرستان میبد، استان یزد | ||
|کشور تولد=ایران | |کشور تولد=ایران | ||
|تاریخ درگذشت= بهمن سال ۱۳۱۵ / ذیقعده ۱۳۵۵ق. | |تاریخ درگذشت= بهمن سال ۱۳۱۵ / ذیقعده ۱۳۵۵ق. | ||
|شهر درگذشت= قم | |شهر درگذشت= قم | ||
|کشور درگذشت= ایران | |کشور درگذشت= ایران | ||
|آرامگاه= [[حرم | |آرامگاه= [[حرم فاطمه معصومه(س)]] | ||
|نام همسر = | |نام همسر = | ||
|فرزندان= [[مرتضی حائری یزدی|مرتضی حائری]]، [[مهدی حائری]] | |فرزندان= [[مرتضی حائری یزدی|مرتضی حائری]]، [[مهدی حائری]] | ||
|خویشاوند سرشناس= | |خویشاوند سرشناس= | ||
|دین = اسلام | |دین = اسلام | ||
|مذهب= شیعه | |مذهب= شیعه | ||
|پیشه= | |پیشه= | ||
|مناصب= مؤسس [[حوزه علمیه قم]]، [[مرجع تقلید]] | |مناصب= مؤسس [[حوزه علمیه قم]]، [[مرجع تقلید]] | ||
|پس از= | |پس از= | ||
|پیش از= | |پیش از= | ||
|اساتید= [[سیدیحیی بزرگ]] (مجتهد یزدی)، [[ملاحسین اردکانی]] (فاضل اردکانی)، [[ | |اساتید= [[سیدیحیی بزرگ]] (مجتهد یزدی)، [[ملاحسین اردکانی]] (فاضل اردکانی)، [[شیخ فضلالله نوری]]، [[میرزاابراهیم محلاتی شیرازی]]، [[میرزامحمدحسن شیرازی]]، [[سیدمحمد فشارکی]] و [[میرزامحمدتقی شیرازی]]. | ||
|شاگردان= [[امامخمینی]]، [[محمدعلی اراکی]]، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[میرزامحمود آشتیانی]]، [[سیداحمد خوانساری]]، [[سیدصدرالدین صدر]]، [[سیدمحمد حجت]]، [[سیدعلی یثربی]]، [[سیدشهابالدین مرعشی]] و [[میرزاهاشم آملی]]. | |شاگردان= [[امامخمینی]]، [[محمدعلی اراکی]]، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[میرزامحمود آشتیانی]]، [[سیداحمد خوانساری]]، [[سیدصدرالدین صدر]]، [[سیدمحمد حجت]]، [[سیدعلی یثربی]]، [[سیدشهابالدین مرعشی]] و [[میرزاهاشم آملی]]. | ||
|تالیفات= درر الاصول، کتاب الصلاة، المواریث، النکاح، الرضاع در فقه، ذخیرة المعاد، مجمع الاحکام، مجمع المسائل، منتخب الرسائل، وسیلة النجاة و مناسک حج. | |تالیفات= درر الاصول، کتاب الصلاة، المواریث، النکاح، الرضاع در فقه، ذخیرة المعاد، مجمع الاحکام، مجمع المسائل، منتخب الرسائل، وسیلة النجاة و مناسک حج. | ||
|وبگاه رسمی= | |وبگاه رسمی= | ||
|امضا = | |امضا = | ||
}} | }} | ||
'''عبدالکریم حائری یزدی'''، مؤسس [[حوزه علمیه قم]]، استاد [[امامخمینی]] و [[مرجع تقلید]]. | '''عبدالکریم حائری یزدی'''، مؤسس [[حوزه علمیه قم]]، استاد [[امامخمینی]] و [[مرجعیت|مرجع تقلید]]. | ||
== | |||
عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۲۳۹ در روستای «مِهرجَرد» از توابع میبد یزد به دنیا آمد. پدر او محمدجعفر، کشاورزی متدین بود.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۲؛ آقابزرگ، طبقات، ۱۱۵۸.</ref> وی در هفتسالگی برای تحصیل به اردکان و سپس به یزد رفت؛<ref>محمدی اشتهاردی، نگاهی به زندگی آیتالله | عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۲۳۹ش در روستا در مهرجرد از توابع میبد یزد متولد شد. او در هفت سالگی برای تحصیل به اردکان و سپس به یزد راهی شد و مقدمات و مبادی [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را در این دو شهر فراگرفت. وی در هجده سالگی راهی کربلا شد و طی دو سال شرح لمعه و قوانین را نزد فاضل اردکانی فراگرفت و با سفارش او، با مادرش رهسپار سامرا شد و مورد توجه [[میرزامحمدحسن شیرازی|میرزای شیرازی]] قرار گرفت و از دروس ایشان، سیدمحمد فشارکی و سیدمحمدتقی شیرازی استفاده کرد. | ||
حائری یزدی در هجدهسالگی، به همراهی مادر خود، به [[کربلا]] عزیمت کرد و برای ادامه تحصیل در کربلا ماندگار شد. وی در مدت دو سال | |||
حائری پیش از مهاجرت به قم و احیاء حوزه علمیه آن، در دو مقطع بنا به دعوت، به اراک هجرت کرد و موجب رونق حوزه علمیه آن گردید. وی از سال ۱۳۰۱ش بنا به دعوت علمای قم در آن زمان از اراک به قم هجرت کرد و تا سال ۱۳۱۵ زعامت حوزه علمیه آن را برعهده داشت. با درگذشت سیدمحمدکاظم طباطبائی و شیخ الشریعه اصفهانی، از سالهای ۱۲۹۸-۱۳۰۰ [[مرجعیت]] حائری مطرح شد و با استقرار در قم بر شمار مقلدان او افزوده شد. | |||
او در پانزده سال زعامت خود در قم با اقدامات حکومت [[رضا پهلوی|رضاشاه پهلوی]] از جمله کشف حجاب مواجهه بود و سیاست او تربیت [[طلاب]] و اجتناب از برخورد مستقیم با رژیم پهلوی بوده است. | |||
[[امامخمینی]] که یک سال آخر اقامت حائری به حوزه علمیه اراک رفته بود، با هجرت او به قم، به قم مهاجرت کرد و ده سال آخر عمر حائری، در درسهای فقه و اصول او شرکت داشت و از شاگردان برجسته او محسوب میشد. ایشان احترام زیادی برای استاد خود قائل بود و [[زهد]] و [[سادهزیستی|سادهزیستی]] او برایش ارزش زیادی داشت. | |||
حائری در اقامت پانزدهساله در قم خدمات زیادی برای حوزه و حوزویان و شهر قم و محرومان و نیازمندان انجام داد و سرانجام در بهمن ماه ۱۳۱۵ درگذشت و در مسجد بالاسر حرم [[حضرت فاطمه معصومه(س)|حضرت معصومه(س)]] به خاک سپرده شد. | |||
== زندگینامه == | |||
عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۲۳۹ در روستای «مِهرجَرد» از توابع میبد یزد به دنیا آمد. پدر او محمدجعفر، کشاورزی متدین بود.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۲؛ آقابزرگ، طبقات، ۱۱۵۸.</ref> وی در هفتسالگی برای تحصیل به اردکان و سپس به یزد رفت؛<ref>محمدی اشتهاردی، نگاهی به زندگی آیتالله العظمی شیخعبدالکریم حائری، ۳۳؛ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۲۲.</ref> و مقدمات و مبادی [[علم فقه|فقه]] و [[علم اصول|اصول]] را در این دو شهر آموخت. درگذشت پدر سبب وقفه کوتاهی در تحصیل حائری شد؛ اما پس از مدتی به مدرسه محمدتقیخان یزد رفت و تحصیلات را نزد سیدحسین وامق و سیدیحیی بزرگ، معروف به مجتهد یزدی ادامه داد.<ref>ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۰–۳۱؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۲.</ref>{{سخ}} | |||
حائری یزدی در هجدهسالگی، به همراهی مادر خود، به [[کربلا]] عزیمت کرد و برای ادامه تحصیل در کربلا ماندگار شد. وی در مدت دو سال شرح لمعه و قوانین را نزد [[ملاحسین اردکانی]]، معروف به فاضل اردکانی آموخت؛<ref>شعبانی، معمار فضیلت، ۱۱.</ref> همچنین در درس علی یزدی بفروئی شرکت کرد.<ref>ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۱.</ref> سپس با سفارش مکتوب فاضل اردکانی به [[سامرا]] رفت و به دلیل همین سفارش مورد توجه خاص [[میرزامحمدحسن شیرازی|میرزای شیرازی]] قرار گرفت تا آنجا که وی را در خانه خود جای داد. حائری یزدی از این دوران به نیکی یاد کرده و سردابخانه میرزای شیرازی را محل مطالعه و استراحت خود معرفی کرده است.<ref>حائری، مرتضی، خاطرات، ۳۸ و ۶۰۳–۶۰۴.</ref> او طی دوازده سال، سطوح عالی را نزد [[شیخ فضلالله نوری|فضلالله نوری]] و [[میرزاابراهیم محلاتی شیرازی]] گذرانده<ref>محمدی اشتهاردی، نگاهی به زندگی آیتالله العظمی شیخعبدالکریم حائری، ۳۷–۳۸.</ref> و در درسهای خارج فقه و اصول میرزامحمدحسن شیرازی، [[سیدمحمد فشارکی]] و [[میرزامحمدتقی شیرازی]] شرکت کرد.<ref>ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۱؛ حائری، مرتضی، سرّ دلبران، ۸۸–۸۷ و ۹۳–۹۴؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۱ و ۲۳.</ref>{{سخ}} | |||
حائری یزدی سال ۱۲۷۵ به [[حج]] رفت و در برگشت، پس از درگذشت میرزای شیرازی، همراه استاد خود فشارکی به [[نجف]] برگشت و از محضر این استاد، کسب فیض کرد.<ref>آقابزرگ، طبقات، ۱۱۵۸؛ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۱.</ref> بیشتر مبانی علمی حائری در فقه و اصول نیز برگرفته از مبانی فشارکی بوده است.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۵۹.</ref> در سال ۱۲۷۸ به دعوت اهالی شهر اراک (سلطانآباد) به این شهر مهاجرت کرد و به مدت هشت سال در [[حوزه علمیه اراک]] به تدریس پرداخت.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۲۵.</ref>{{سخ}} | حائری یزدی سال ۱۲۷۵ به [[حج]] رفت و در برگشت، پس از درگذشت میرزای شیرازی، همراه استاد خود فشارکی به [[نجف]] برگشت و از محضر این استاد، کسب فیض کرد.<ref>آقابزرگ، طبقات، ۱۱۵۸؛ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۱.</ref> بیشتر مبانی علمی حائری در فقه و اصول نیز برگرفته از مبانی فشارکی بوده است.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۵۹.</ref> در سال ۱۲۷۸ به دعوت اهالی شهر اراک (سلطانآباد) به این شهر مهاجرت کرد و به مدت هشت سال در [[حوزه علمیه اراک]] به تدریس پرداخت.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۲۵.</ref>{{سخ}} | ||
حائری همزمان با [[انقلاب مشروطه]] و ناآرامیها در [[ایران]] و به دلیل نارضایتی از وضع [[روحانیت]] اراک،<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۴۱.</ref> در سال ۱۲۸۶، دوباره به نجف بازگشت؛ اما برای دورماندن از نزاع مخالفان و موافقان جریان مشروطه که در میان طرفداران عالمانی چون [[آخوند محمدکاظم خراسانی]] و [[سیدمحمدکاظم طباطبایی]] جریان داشت، به کربلا رفت<ref>کریمی جهرمی، آیتالله مؤسس، ۵۵؛ محقق داماد، سیدمصطفی، مصاحبه، | حائری همزمان با [[انقلاب مشروطه]] و ناآرامیها در [[ایران]] و به دلیل نارضایتی از وضع [[روحانیت]] اراک،<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۴۱.</ref> در سال ۱۲۸۶، دوباره به نجف بازگشت؛ اما برای دورماندن از نزاع مخالفان و موافقان جریان مشروطه که در میان طرفداران عالمانی چون [[آخوند محمدکاظم خراسانی]] و [[سیدمحمدکاظم طباطبایی]] جریان داشت، به [[کربلا]] رفت<ref>کریمی جهرمی، آیتالله مؤسس، ۵۵؛ محقق داماد، سیدمصطفی، مصاحبه، ۴۱–۴۲.</ref> و حدود هشت سال در کربلا اقامت کرد و به تدریس و تربیت شاگرد پرداخت.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۲۶.</ref> این اقامت موجب شد لقب حائری بگیرد. او در سال ۱۲۹۳ دوباره به اراک بازگشت و علاوه بر تدریس مرجعیتِ دینی مردم را نیز به عهده گرفت.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۳؛ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۲.</ref> حرکت حائری از کربلا حرکت اعتراضی به وضعیت [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجف]] و کربلا بود که با روش [[زهد|زاهدانه]] و [[سادهزیستی]] حائری در تضاد بود.<ref>محقق داماد، سیدعلی، مصاحبه، ۶.</ref> | ||
==تأسیس حوزه علمیه قم== | |||
حائری در سال ۱۲۹۷ برای زیارت [[حرم امامرضا(ع)]] عازم [[مشهد]] شد و در مسیر خود چند روزی در قم ماند. این توقف سبب آگاهی او از مهجوریت و غربت حوزه قم شد و در پایان سال ۱۳۰۰، به دعوت برخی از علمای قم، دوباره به این شهر سفر کرد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۱۵؛ امامخمینی، صحیفه، ۱۹/۴۲۷.</ref> پیش از استقرار وی در قم، [[محمدتقی بافقی]]، زمزمه تأسیس حوزه را با گروهی از علمای عصر داشت که منجر به دعوت از حائری و رونقگرفتن حوزه علمیه شد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/ | == تأسیس حوزه علمیه قم == | ||
پس از درگذشت سیدمحمدکاظم طباطبایی، [[ملافتحالله غروی اصفهانی]] (معروف به شیخالشریعه) و [[میرزامحمدتقی شیرازی]]، در فاصله سالهای | حائری در سال ۱۲۹۷ برای زیارت [[حرم امامرضا(ع)]] عازم [[مشهد]] شد و در مسیر خود چند روزی در [[قم]] ماند. این توقف سبب آگاهی او از مهجوریت و غربت [[حوزه علمیه قم|حوزه قم]] شد و در پایان سال ۱۳۰۰، به دعوت برخی از علمای قم، دوباره به این شهر سفر کرد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۱۵؛ امامخمینی، صحیفه، ۱۹/۴۲۷.</ref> پیش از استقرار وی در قم، [[محمدتقی بافقی]]، زمزمه تأسیس حوزه را با گروهی از علمای عصر داشت که منجر به دعوت از حائری و رونقگرفتن حوزه علمیه شد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۱۳–۱۴.</ref> حائری در این سفر به تقاضای علما، اقامت در این شهر را پذیرفت و مدیریت حوزه علمیه قم را برعهده گرفت و طی پانزده سال اقامت در قم حوزه علمیه را متحول کرد و برای ساماندهی و رونق حوزه چنان تلاش جدیای کرد که گویا آن را تأسیس کرده و به مؤسس حوزه معروف گردید.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۲۶–۲۷؛ امینی، چالشهای روحانیت با رضاشاه، ۱۱۶.</ref>{{سخ}} | ||
پس از درگذشت سیدمحمدکاظم طباطبایی، [[ملافتحالله غروی اصفهانی]] (معروف به شیخالشریعه) و [[میرزامحمدتقی شیرازی]]، در فاصله سالهای ۱۲۹۸–۱۳۰۰، مرجعیت حائری مطرح شد. با استقرار او در قم و افزایش شهرت وی بر مقلِدان او افزوده شد و بسیاری از شیعیان در ایران و برخی از کشورهای [[عراق]] و [[لبنان]] مقلّد او شدند. افزون بر شخصیت علمی وی، از عوامل مؤثر در مرجعیت او توجه ویژه [[میرزامحمدتقی شیرازی]] به ایشان و ارجاع مقلدان خود به او در موارد احتیاطی بوده است.<ref>آقابزرگ، طبقات، ۳/۱۱۵۸؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۴؛ حائری، مهدی، خاطرات، ۱۸ و ۷۶.</ref>{{سخ}} | |||
در زمان حضور حائری در حوزه علمیه قم، شخصیتهای علمی بزرگی از نواحی کشور و کشورهای مختلف به این حوزه وارد و مورد استقبال وی قرار گرفتند؛ مانند: | در زمان حضور حائری در حوزه علمیه قم، شخصیتهای علمی بزرگی از نواحی کشور و کشورهای مختلف به این حوزه وارد و مورد استقبال وی قرار گرفتند؛ مانند: | ||
# [[سیدنجمالدین هندی]] مؤسس | # [[سیدنجمالدین هندی]] مؤسس مدرسة الواعظین هند. | ||
# [[عبدالحسین بغدادی]] از شاگردان میرزای بزرگ شیرازی. | # [[عبدالحسین بغدادی]] از شاگردان [[میرزامحمدحسن شیرازی|میرزای بزرگ شیرازی]]. | ||
# [[سیدمحسن جبلعاملی]] که حائری در زمان توقف او در [[قم]] [[نماز جماعت]] خود را به وی واگذار کرد. | # [[سیدمحسن جبلعاملی]] که حائری در زمان توقف او در [[قم]] [[نماز جماعت]] خود را به وی واگذار کرد. | ||
# [[محمدحسین کاشفالغطا]]. | # [[محمدحسین کاشفالغطا]]. | ||
# [[سیدعبدالحسین شرفالدین عاملی]].<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/ | # [[سیدعبدالحسین شرفالدین عاملی]].<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۷۸–۸۰.</ref> | ||
==حوادث سیاسی دوران حضور در قم== | |||
حوادث سیاسی چندی در دوره حضور حائری در قم اتفاق افتاد؛ ازجمله دستور عمال [[انگلیس]] در عراق به تبعید علمای نجف مانند [[سیدابوالحسن اصفهانی]] و [[میرزامحمدحسین نایینی]] به قم در سال ۱۳۰۲ و استقبال گرم مردم و روحانیت و در رأس آن، حائری از آنان<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۴، حائری، مهدی، خاطرات، ۱۸.</ref> و مهاجرت [[آقانورالله اصفهانی]]، [[آقامحمدرضا | == حوادث سیاسی دوران حضور در قم == | ||
[[رضاخان پهلوی]] از سال ۱۳۰۷ هجوم شدید به مذهب و روحانیت را آغاز کرد. در برابر این هجمه، حفظ و گسترش حوزه علمیه قم مهمترین واکنش مدبرانه حائری | حوادث سیاسی چندی در دوره حضور حائری در قم اتفاق افتاد؛ ازجمله دستور عمال [[انگلیس]] در عراق به تبعید علمای نجف مانند [[سیدابوالحسن اصفهانی]] و [[میرزامحمدحسین نایینی]] به قم در سال ۱۳۰۲ و استقبال گرم [[مردم]] و [[روحانیت]] و در رأس آن، حائری از آنان<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۴، حائری، مهدی، خاطرات، ۱۸.</ref> و مهاجرت [[آقانورالله اصفهانی]]، [[آقامحمدرضا مسجدشاهی اصفهانی]] و گروهی از علمای اصفهان در اعتراض به طرح سربازی اجباری در سال ۱۳۰۶ به قم.<ref>امینی، چالشهای روحانیت با رضاشاه، ۱۷۷–۱۷۹؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۲۸.</ref>{{سخ}} | ||
==رویکرد حائری در حوادث سیاسی== | [[رضاخان پهلوی]] از سال ۱۳۰۷ هجوم شدید به مذهب و روحانیت را آغاز کرد. در برابر این هجمه، حفظ و گسترش حوزه علمیه قم مهمترین واکنش مدبرانه حائری بهشمار میرود.<ref>مخبر، سلسله پهلوی، ۲۸۶.</ref> سکوت حائری در برابر جریانهای هرچند ناگوار،<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۳۵–۳۶؛ امینی، چالشهای روحانیت با رضاشاه، ۱۶۳–۱۶۴؛ محمدی، آیتالله حائری و تحولات سیاسی، ۱۶۲–۱۶۳.</ref> تدبیر هوشمندانهای بود که زمینهساز بیداری حوزه و مردم گردید و سالها بعد، همین حوزه با مدیریت امامخمینی [[انقلاب اسلامی]] را سامان داد.<ref>محمدی، آیتالله حائری و تحولات سیاسی، ۱۶۷–۱۶۸.</ref> بزرگترین آثار و ثمرات حضور علمی حائری در حوزه علمیه قم تربیت شاگردانی بود که غالب آنان در حد [[اجتهاد]] بودند.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۸۶.</ref> | ||
سیاست غالب حائری، تربیت طلاب و اجتناب از برخورد مستقیم با رژیم | |||
همچنین وی در جریان «[[کشف حجاب]]» با اصرار اطرافیان<ref>منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ۳۲۸.</ref> در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ طی تلگرامی به رضاشاه آن را مخالف با | == رویکرد حائری در حوادث سیاسی == | ||
==فعالیتهای علمی ـ فرهنگی== | سیاست غالب حائری، تربیت [[طلاب]] و اجتناب از برخورد مستقیم با رژیم بود؛ اما در برابر برخی برنامههای دولت سکوت را شکست؛ وی در سال ۱۳۱۲ به سکوت [[رضا پهلوی|رضاخان]] در قضیه مهاجرت [[یهودیان]] به سرزمین [[فلسطین]] اعتراض کرد.<ref>محمدی، آیتالله حائری و تحولات سیاسی، ۱۶۵–۱۶۶.</ref> و در برابر طرح آزمون گرفتن از طلاب برای جواز پوشش روحانیت که موجب دخالت دولت در حوزه میشد، واکنش نشان داد و آن را مدیریت کرد. او با تحت نظارت درآوردن چگونگی امتحان و مکان برگزاری آن، امامخمینی و [[سیدشهابالدین مرعشی نجفی]] و عدهای از فضلای حوزه را ناظر بر این امر کرد.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۲۷۱–۲۷۳؛ بصیرتمنش، علما و رژیم رضاشاه، ۲۵۲.</ref>{{سخ}} | ||
حائری در طول مدیریت حوزه قم خدمات بسیاری کرد. تعمیر مدارس دینی، تغییر روش آموزش دروس حوزوی و ایجاد برنامهای برای امتحان از [[طلاب]] و طرح تخصصیکردن رشتههای فقه، تعمیر [[مدرسه فیضیه]] و [[مدرسه دارالشفا]] ازجمله اقدامات او در حوزه قم است.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، | همچنین وی در جریان «[[کشف حجاب]]» با اصرار اطرافیان<ref>منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ۳۲۸.</ref> در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ طی تلگرامی به رضاشاه آن را مخالف با احکام دین دانست و خواهان توقف آن شد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۵۰–۵۱؛ محمدی، آیتالله حائری و تحولات سیاسی، ۱۶۶–۱۶۸.</ref> این تلگرام خشم رضاشاه را برانگیخت. او در دیداری با حائری تهدید کرد اگر اعتراضها ادامه یابد، حوزه قم را ویران خواهد کرد.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۲۵۸–۲۵۹.</ref> پس از آن حائری بهشدت تحت نظر قرار گرفت.<ref>حائری، مهدی، خاطرات، ۶۵.</ref> | ||
امامخمینی از آغاز فعالیت علمی حائری به وی پیوست. اشتهار علمی حوزه اراک، به دلیل حضور حائری موجب شد، امامخمینی رهسپار اراک گردد. امامخمینی که میزان دانش و توانایی حائری را دریافته بود، | |||
== فعالیتهای علمی ـ فرهنگی == | |||
حائری در طول مدیریت حوزه قم خدمات بسیاری کرد. تعمیر مدارس دینی، تغییر روش آموزش دروس حوزوی و ایجاد برنامهای برای امتحان از [[طلاب]] و طرح تخصصیکردن رشتههای فقه، تعمیر [[مدرسه فیضیه]] و [[مدرسه دارالشفا]] ازجمله اقدامات او در [[حوزه علمیه قم|حوزه قم]] است.<ref>نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۳۲–۳۳؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۴/۴۴۰.</ref> وی در حوزه مسائل اجتماعی نیز کارهایی به سرانجام رساند؛ ازجمله در سیل مهیب قم در سال ۱۳۱۳ با جذب کمکهای مردمی و دولتی و حضور در جریان بازسازی خرابیها بسیار مؤثر بود؛<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۴۴–۴۲.</ref> همچنین تأسیس بیمارستان سهامیه، تأسیس دارالاطعام و تأسیس کتابخانه بزرگِ فیضیه و تأسیس مسجد حضرت معصومه(س) در نزدیکی میدان بار قم، ازجمله خدمات وی محسوب میشود.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۶۱–۶۳؛ محمدی، آیتالله حائری و تحولات سیاسی، ۱۵۷–۱۵۸.</ref>{{سخ}} | |||
امامخمینی از آغاز فعالیت علمی حائری به وی پیوست. اشتهار علمی حوزه اراک، به دلیل حضور حائری موجب شد، امامخمینی رهسپار اراک گردد. امامخمینی که میزان دانش و توانایی حائری را دریافته بود، اندکی پس از هجرت حائری به قم رهسپار این حوزه شد. ایشان چنانکه خود نوشته است عمده دروس خارج فقه و اصول را از حائری بهره برده.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۹/۴۲۷.</ref> و در تحکیم موقعیت حوزه قم مشارکتی فعّال داشت.<ref>انصاری، حدیث بیداری، ۱۶–۱۷ و ۲۴.</ref> حائری به امامخمینی و [[سیدمحمد محقق داماد]] سفارش کرده بود که درسهای سطوح عالی حوزه را تدریس کنند؛ این در حالی بود که امامخمینی اشتهار به [[فلسفه]] و [[عرفان]] داشت.<ref>شبیری زنجانی، جرعهای از دریا، ۱/۵۹۰.</ref> | |||
==پانویس== | == حائری از نگاه امامخمینی == | ||
{{پانویس}} | امامخمینی توجه ویژهای به شخصیت حائری داشت و او را که به رغم مرجعیت عامّ شیعیان با کمال سادگی میزیسته، ستایش<ref>امامخمینی، چهل حدیث، ۹۷.</ref> و در آثار علمی خود، بهخصوص در حوزه فقه و اصول، بارها به دیدگاههای وی استناد و از وی با عنوان «شیخنا العلامه» یادکرده است.<ref>امامخمینی، الاجتهاد و التقلید، ۱۱۲، ۱۵۱ و ۱۶۲؛ امامخمینی، مکاسب، ۲/۲۷۲ و ۳۲۸؛ امامخمینی، البیع، ۴/۵۴۴.</ref> امامخمینی در بیشتر موارد، از نظر وی در تبیین مطالب و تأیید مدعای خود بهره برده است که در آثاری مانند [[الاجتهاد و التقلید]]، [[کتاب البیع]]، [[الاستصحاب]]، [[انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه (کتاب)|انوار الهدایه]]، [[التعادل و الترجیح]] و تقریرات درس ایشان مانند [[تنقیح الاصول]]، [[جواهر الاصول]] و [[تهذیب الاصول]] بهراحتی و فراوانی قابل دسترسی است و تأثیرپذیری علمی ایشان از حائری را میرساند؛ همچنین ایشان از [[زهد]]، [[تقوا]]، [[تواضع]] و همرنگی وی در همنشینی با طلاب ستایش و او را تکیهگاه علوم نقلی خود معرفی کرده است.<ref>امامخمینی، تعلیقه فوائد، ۱۶۰.</ref>{{سخ}} | ||
==منابع== | ایشان سیره و منش حائری در تواضع و [[صداقت]] را همانند [[سنت|سیره رسولالله(ص)]] دانسته<ref>امامخمینی، چهل حدیث، ۹۷.</ref> و اشعاری را با تعابیر بلند در مدح حائری و خدمات او سروده است؛<ref>امامخمینی، دیوان امام، ۲۴۲.</ref> همچنین در پاسخ به سخن دستهای از عوامل رژیم در قم روحانیان را مفتخور خطاب کرده بودند، به عنوان نمونه، حائری را نماد روحانی [[سادهزیستی]] معرفی کرد که فرزندان او در شب پس از درگذشت وی حتی غذایی برای خوردن نداشتند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۴۴.</ref> | ||
{{ منابع }} | |||
== ویژگیهای شخصیتی == | |||
افزون بر سادهزیستی، [[اخلاص]] در عمل، توجه به نیازمندان و عشق و ارادت به خاندان [[اهلبیت(ع)]] از ویژگیهای شخصیتی حائری بود.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۵۴–۵۶ و ۶۰؛ منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ۳۱۷.</ref> او در اواخر عمر خود از برخوردهای خشن [[رژیم پهلوی]] با مذهب، ترویج بیحجابی و حمله به مراکز مذهبی بهشدّت آزرده بود.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۶۶–۶۵.</ref> وی چند روز پیش از وفات، امور علمی حوزه علمیه را به [[سیدمحمدحجت کوهکمری]] و [[سیدصدرالدین صدر]] وصیت کرد و یکی از بازاریان به نام [[محمدحسین یزدی]] را برای امور مالی حوزه برگزید.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۸۹.</ref> | |||
== وفات == | |||
[[پرونده:تشییع جنازه عبدالکریم حائری یزدی.jpg|بندانگشتی|چپ|تشییع جنازه عبدالکریم حائری یزدی]] | |||
سرانجام عبدالکریم حائری یزدی در بهمن سال ۱۳۱۵ برابر با ذیقعده ۱۳۵۵ق در ۷۶سالگی درگذشت.<ref>حائری، مرتضی، خاطرات، ۶۰۱.</ref> [[رژیم پهلوی]] خبر درگذشت حائری یزدی را منتشر کرد و دستور داد در هر شهر تنها یک مجلس ترحیم برگزار و از تعطیلی بازار خودداری شود. آنان حتی به مجلس ترحیم وی در قم حمله کردند و وسایل ترحیم را با خود بردند.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۷۰–۷۱ و ۹۰؛ نیکوبرش، بررسی عملکرد سیاسی، ۳۸۸.</ref>{{سخ}} | |||
با وجود این محدودیتها، پیکر او به صورت باشکوهی تشییع و در [[حرم فاطمه معصومه(س)|حرم مطهر فاطمه معصومه(س)]] و در مسجد بالاسر به خاک سپرده شد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۶۷–۶۶ و ۷۰؛ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۳۸۱.</ref> [[امامخمینی]] مظلومیت حائری و مهجوریت حوزه علمیه را در اواخر عمر ایشان یادآوری کرده و حقانیت راه او را باعث رشد چشمگیر میراث او و پرباری حوزه علمیه پس از وی دانسته است.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲/۴۰۷.</ref>{{سخ}} | |||
پنج فرزند (دو پسر و سه دختر) از حائری بر جای ماند. پسر ارشد او، [[مرتضی حائری یزدی|مرتضی حائری]] بود که امامخمینی در پیامی به مناسبت درگذشت او، در اسفند ۱۳۶۴، وی را در علم و عمل جانشین صالح پدر دانست و این نسبت را مایه شرافت و نیکبختی او برشمرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۰/۱۰.</ref> او پدر همسر [[سیدمصطفی خمینی]] پسرِ ارشد امامخمینی بود{{ببینید|متن=ببینید|مرتضی حائری یزدی}} پسر دیگر، مهدی حائری بود که علاوه بر تحصیلات حوزوی، دکترای فلسفه غرب را از دانشگاه میشیگان و تورنتو دریافت کرده و شاگرد امامخمینی در [[فلسفه]] بود. دختران حائری به ترتیب سن با [[محمد تویسرکانی]]، [[احمد همدانی]] و [[سیدمحمد محقق یزدی]] ازدواج کردند؛<ref>محمدی اشتهاردی، نگاهی به زندگی آیتالله العظمی شیخعبدالکریم حائری، ۶۶–۶۷.</ref> و همین امر سبب اشتهار محقق یزدی و فرزندان وی به محقق داماد شد. | |||
== آثار علمی == | |||
آثار علمی چندی از حائری یزدی بر جای مانده است که عبارتاند از: [[اربعین حدیث]]؛<ref>اشکوری، فهرست نسخههای خطی، ۱/۳۶۵.</ref> درر الفوائد مشهور به «درر الاصول» با موضوع [[اصول فقه|اصول فق]]<nowiki/>ه در دو جلد؛ کتاب الصلاة ـ که [[سیدحسین بروجردی]] کتاب الصلاة ایشان را در قلت لفظ و کثرت معنا بینظیر شمرده است.<ref>صافی گلپایگانی، مصاحبه، ۱۳۲.</ref> المواریث، النکاح؛ الرضاع در فقه<ref>کریمی جهرمی، آیتالله مؤسس، ۱۰۰–۱۰۱.</ref> همچنین رسالههای عملیه و فتاوای او با عناوین ذخیرة المعاد، مجمع الاحکام، مجمع المسائل، منتخب الرسائل، [[وسیلة النجاة]] و مناسک حج به چاپ رسیده است. حاشیه بر کتابهای فقهی همچون عروة الوثقی [[سیدمحمدکاظم یزدی]] و انیس التجار [[محمدمهدی نراقی]] از دیگر آثار اوست.<ref>آقابزرگ، الذریعه، ۲/۴۵۳، ۲۰/۱۵، ۲۲/۴۰۵ و ۲۵/۸۷.</ref>{{سخ}} | |||
تقریرات دروس او را نیز شاگردانِ ایشان [[محمدعلی اراکی]]، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] و [[میرزامحمود آشتیانی]] نوشته و به چاپ رساندهاند.<ref>کریمی جهرمی، آیتالله مؤسس، ۱۰۵–۱۰۶؛ مدرسی طباطبایی، مقدمهای بر فقه شیعه، ۳۷۰.</ref> [[سیداحمد خوانساری]]، [[سیدصدرالدین صدر]]، [[سیدمحمد حجت]]، [[سیدعلی یثربی]]، [[سیدشهابالدین مرعشی نجفی|سیدشهابالدین مرعشی]] و [[میرزاهاشم آملی]] از دیگر شاگردان برجسته حائری بودند.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۸۷–۸۸.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
* آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق. | * آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق. | ||
* آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه (نقباء البشر فی القرن الرابع عشر)، مشهد، دارالمرتضی، ۱۴۰۴ق. | * آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه (نقباء البشر فی القرن الرابع عشر)، مشهد، دارالمرتضی، ۱۴۰۴ق. | ||
خط ۸۲: | خط ۱۰۴: | ||
* امینی، داوود، چالشهای روحانیت با رضاشاه، بررسی علل چالشهای سنتگرایی با نوگرایی عصر رضاشاه، تهران، سپاس، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | * امینی، داوود، چالشهای روحانیت با رضاشاه، بررسی علل چالشهای سنتگرایی با نوگرایی عصر رضاشاه، تهران، سپاس، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | ||
* انصاری، حمید، حدیث بیداری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ بیستم، ۱۳۸۰ش. | * انصاری، حمید، حدیث بیداری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ بیستم، ۱۳۸۰ش. | ||
* بصیرتمنش، حمید، علما و رژیم رضاشاه، نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سالهای | * بصیرتمنش، حمید، علما و رژیم رضاشاه، نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سالهای ۱۳۰۵–۱۳۲۰ش، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۶ش. | ||
* حائری یزدی، مرتضی، خاطرات، چاپشده در مؤسس حوزه، یادنامه آیتالله حاجشیخعبدالکریم حائری، گردآورنده سیدجواد ورعی، به کوشش سیدمحمدکاظم شمس و دیگران، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | * حائری یزدی، مرتضی، خاطرات، چاپشده در مؤسس حوزه، یادنامه آیتالله حاجشیخعبدالکریم حائری، گردآورنده سیدجواد ورعی، به کوشش سیدمحمدکاظم شمس و دیگران، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
* ورعی، سرّ دلبران، عرفان و توحید ناب در ضمن داستانها، به کوشش رضا استادی، قم، دفتر نشر برگزیده، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | * ورعی، سرّ دلبران، عرفان و توحید ناب در ضمن داستانها، به کوشش رضا استادی، قم، دفتر نشر برگزیده، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | ||
خط ۹۰: | خط ۱۱۲: | ||
* شریف رازی، محمد، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۳۲ش. | * شریف رازی، محمد، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۳۲ش. | ||
* شعبانی، اولیاء، معمار فضیلت، ویژه وفات آیتالله شیخعبدالکریم حائری یزدی، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | * شعبانی، اولیاء، معمار فضیلت، ویژه وفات آیتالله شیخعبدالکریم حائری یزدی، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | ||
* صافی گلپایگانی، لطفالله، مصاحبه، چاپشده در | * صافی گلپایگانی، لطفالله، مصاحبه، چاپشده در چشم و چراغ مرجعیت، به کوشش مجتبی احمدی و دیگران، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
* عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش. | * عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش. | ||
* کریمی جهرمی، علی، آیتالله مؤسس شیخعبدالکریم حائری یزدی، قم، دارالحکمه، ۱۳۷۲ش. | * کریمی جهرمی، علی، آیتالله مؤسس شیخعبدالکریم حائری یزدی، قم، دارالحکمه، ۱۳۷۲ش. | ||
* محقق داماد، سیدمصطفی، مصاحبه با حجتالاسلام و المسلمین مصطفی محقق داماد، مجله حوزه، شماره ۱۲۵، ۱۳۸۳ش. | * محقق داماد، سیدمصطفی، مصاحبه با حجتالاسلام و المسلمین مصطفی محقق داماد، مجله حوزه، شماره ۱۲۵، ۱۳۸۳ش. | ||
* محقق داماد، سیدعلی، مصاحبه، چاپشده در هفتهنامه حریم امام، یادنامه آیتالله العظمی سیدحسین بروجردی، شماره ۷۹، ۱۳۹۲ش. | * محقق داماد، سیدعلی، مصاحبه، چاپشده در هفتهنامه حریم امام، یادنامه آیتالله العظمی سیدحسین بروجردی، شماره ۷۹، ۱۳۹۲ش. | ||
* محمدی اشتهاردی، محمد، نگاهی به زندگی آیتالله | * محمدی اشتهاردی، محمد، نگاهی به زندگی آیتالله العظمی شیخعبدالکریم حائری، چاپشده در مؤسس حوزه، یادنامه آیتالله حاجشیخعبدالکریم حائری، به کوشش سیدمحمد کاظم شمس و دیگران، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ش. | ||
* محمدی، ذکرالله، آیتالله حائری و تحولات سیاسی اجتماعی دوران معاصر، قم، زائر، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | * محمدی، ذکرالله، آیتالله حائری و تحولات سیاسی اجتماعی دوران معاصر، قم، زائر، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
* مخبر، عباس، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | * مخبر، عباس، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | ||
* مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مقدمهای بر فقه شیعه، کلیات و کتابشناسی، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش. | * مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مقدمهای بر فقه شیعه، کلیات و کتابشناسی، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش. | ||
* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ دهم، ۱۳۸۶ش. | * مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ دهم، ۱۳۸۶ش. | ||
* منظورالاجداد، محمدحسین، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارشهایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، | * منظورالاجداد، محمدحسین، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارشهایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، ۱۲۹۲–۱۳۳۹ش، تهران، شیرازه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
* نیکوبرش، فرزانه، بررسی عملکرد سیاسی آیتالله شیخعبدالکریم حائری یزدی از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۱۵ش، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | * نیکوبرش، فرزانه، بررسی عملکرد سیاسی آیتالله شیخعبدالکریم حائری یزدی از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۱۵ش، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | |||
* حسین صالحی، [https://books.khomeini.ir/books/10004/243/ «عبدالکریم حائری یزدی»]، [[دانشنامه امامخمینی]]، ج۴، | == پیوند به بیرون == | ||
[[رده:مقالههای | * حسین صالحی، [https://books.khomeini.ir/books/10004/243/ «عبدالکریم حائری یزدی»]، [[دانشنامه امامخمینی]]، ج۴، ص۲۴۳–۲۴۸. | ||
[[رده:مقالههای جلد چهارم دانشنامه]] | {{استادان امامخمینی}} | ||
[[رده:مقالههای تأییدشده]] | |||
[[رده:مقالههای جلد چهارم دانشنامه امامخمینی]] | |||
[[رده:مقالههای دارای تصویر]] | |||
[[رده:مقالههای دارای جعبه اطلاعات]] | |||
[[رده:مقالههای دارای لینک دانشنامه]] | [[رده:مقالههای دارای لینک دانشنامه]] | ||
[[رده:مقالههای دارای | [[رده:مراجع تقلید شیعه]] | ||
[[رده:استادان امامخمینی]] | |||
[[رده:شخصیتهای حوزوی]] | |||
[[رده:مقالههای دارای ناوبری]] | |||
[[رده:مقالههای دارای شناسه]] |