عدل الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

عدل الهی، از صفات خداوند متعال به معنای دادگری در افعال و تنزّه از فعل قبیح.

عدل در نظام تکوین و تشریع دارای جایگاه ویژه‌ای است و انسان بر اساس فطرت خود متمایل به عدالت است <ref>جمیل حمود، الفوائد البهیة، ۲/۲۳۷.</ref>. عدل الهی از مسائلی است که از دیرباز خداباوران به آن توجه کرده‌اند. با مشاهده بلاها و شروری که در عالم واقع می‌شده است، این پرسش برای آنان مطرح بوده که این امور چگونه با عدل الهی سازگارند <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱/۸۶.</ref>. برخی مذاهب و فرقه‌ها برای رهایی از این پرسش‌ها شرور را به ظلمت و اهرمن نسبت داده‌اند و خداوند را از آن منزه دانسته‌اند؛ از این جهت به ثنویت معتقد شدند <ref>بغدادی، الملل و النحل، ۹۴؛ بغدادی، اصول الایمان، ۷۰.</ref>. در ادیان الهی بر عدل الهی در داوری‌ها تأکید شده است <ref>کتاب مقدس، تورات، کتاب دانیال، ۴، ۳۷؛ کتاب مقدس، انجیل، مکاشفه یوحنا، ۱۶، ۷.</ref>. در قرآن کریم ظلم از خداوند نفی شده <ref>آل عمران، ۱۸۲؛ انفال، ۵۱.</ref> و از عدالت خداوند در پاداش و کیفر سخن به میان آمده است <ref>انبیاء، ۴۷.</ref>. بر اساس آیات <ref>الرحمن، ۷؛ انعام، ۱۱۵.</ref> و روایات <ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۵/۱۰۷.</ref> آسمان و زمین و نظام تکوین و تشریع بر پایه عدل استوار است <ref>←مطهری، مجموعه آثار، ۱/۶۰ و ۷۹.</ref>. عدل مانند دیگر صفات الهی است؛ اما به جهت اهمیت آن امامیه و معتزله آن را از اصول دین یا مذهب قرار داده‌اند <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱/۸۶ ـ ۸۷.</ref>. این اصل به عنوان یک اصل اعتقادی در مذهب تشیع مطرح شد <ref>خواجه‌نصیر، رسائل، ۴۶۶.</ref> و دلیل آن، این است که گروهی از مسلمانان، مانند برخی اشاعره، آزادی و اختیار انسان را انکار کردند. آنان با انکار ادراک حسن و قبح ذاتی و اصل علیت، عدالت الهی را به گونه‌ای توجیه کردند که با هر عملی انطباق می‌یافت. به عقیده آنان انسان قدرت شناخت عدالت را ندارد و هر آنچه خداوند انجام دهد عدل است و فعل خداوند معیار عدالت است و ظلم برای او معنا ندارد <ref>کاشف‌الغطاء، اصل الشیعة و اصولها، ۷۶.</ref>. این مسئله دستاویزی برای حاکمان جور شد تا افعال خود را توجیه کنند و آن را مطابق با حکم خداوند بدانند <ref>جمشیدی، نظریه عدالت، ۲۰۸ ـ ۲۰۹.</ref>؛ اما عموم شیعه و معتزله با دلایل قطعی عقلی و نقلی عدل الهی را اثبات کردند و نفی اختیار را منافی اصل عدل شمردند و به «عدلیه» معروف شدند <ref>شبر، حق‌الیقین، ۱/۸۳؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱/۴۴ ـ ۴۵ و ۲/۱۴۹ ـ ۱۵۰.</ref>.

متکلمان اسلامی در عدل الهی از مباحثی چون خیر و شر، آفات و بلاها و تفاوت‌ افراد در دنیا بحث کرده‌اند <ref>صدوق، الاعتقادات، ۶۹؛ فاضل مقداد، الاعتماد، ۷۵.</ref>. اهل معرفت نیز عدل را یکی از اسمای الهی می‌دانند که بر اسمای دیگر حکومت می‌کند و میان آنها اعتدال و توازن پدید می‌آورد <ref>ابن‌عربی، الفتوحات، ۱/۶۳۳؛ جندی، شرح فصوص‌ الحکم، ۲۶۷.</ref>. امام‌خمینی نیز در بحث از اسما و صفات الهی در مصباح الهدایه و تعلیقات فصوص از حَکَمیت عدل و توازن میان اسما و صفات الهی سخن گفته است {{ببینید|اسما و صفات}}. همچنین ایشان در آثار خود از اقسام عدالت الهی <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۰۶؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۴۸۴.</ref> و شبهاتی که درباره آن مطرح شده <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۸۱.</ref> بحث کرده است.

==اقسام عدل الهی==

به عدل الهی از سه منظر توجه شده است:

===عدالت در تکوین===

عدل الهی اقتضا می‌کند که به هر موجودی کمال لایق آن را بدهد <ref>سبحانی، العقیدة الاسلامیه، ۹۸ ـ ۹۹.</ref>؛ زیرا خداوند تعالی از جهت اینکه «فیّاض علی الاطلاق» است و فاعلیتش تام است، هر یک از ممکنات را به اندازه استعداد ذاتی و حدود ماهوی‌شان از وجود بهره‌مند کرده است <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱/۸۴.</ref>. امام‌خمینی نیز تأکید می‌کند اقتضای فیض وجود حق‌تعالی و بسط آن، رساندن هر موجودی به کمال لایق خود و اعطای هر صاحب حقی به حق خود است <ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۵۵.</ref>؛ چنان‌که ایشان از مصادیق عدالت تکوینیِ خداوند را یکسان‌بودن همه افراد بشر در هدف خلقت و نبود تفاوت میان زن و مرد، سیاه و سفید و نژادهای مختلف شمرده و خاطرنشان کرده است نور عدالت الهی بر همه به صورت یکسان می‌تابد و تنها برتری افراد به تقواست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۵۳.</ref>.

===عدالت در تشریع===

خداوند تعالی در نظام جعل و تشریع قوانین، همواره اصل عدالت را رعایت کرده است <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱/۶۰.</ref>. این بر اساس حکمت و علم خداوند به نیازهای انسان است و بدون این قوانین بشر دچار سردرگمی و هرج و مرج خواهد شد. این قوانین همان شریعت و دین‌اند <ref>سبحانی، العقیدة الاسلامیه، ۹۸ ـ ۹۹.</ref>. امام‌خمینی نیز با تأکید بر عدالت در تشریع <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۵۹ و ۲۹۰ ـ ۲۹۱.</ref> خاطرنشان ساخته که مقتضای عدالت این است که دین در بیان احکام و قوانین و بیان معارف و حقایق که مقصد اصلی ادیان الهی است، در اوج و کمال خود باشد؛ در غیر این صورت نقص در شریعت و خلاف عدل الهی است <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۹۱.</ref>؛ چنان‌که برای تحقق یک حکومت عادلانه و الهی در جامعه قوانینی بر اساس عقل و عدالت نیاز است تا به واسطه این قوانین عدالت در جامعه استوار گردد و هر گونه تبعیض و ظلم در آن برطرف شود <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۰۶.</ref>.

# وجود قدرت در امتثال تکلیف: خداوند به مقدار وسع و قدرت انسان تکلیف می‌کند، چنان‌که برخی آیات به آن دلالت می‌کنند <ref>بقره، ۲۸۶؛ انعام، ۱۵۲.</ref> و تکلیف به آنچه خارج از قدرت و طاقت انسان است، قبیح و ظلم است <ref>قاضی‌عبدالجبار، المغنی، ۱۴/۱۵۶؛ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۳/۳۵۸.</ref>.

# عدم تکلیف به اطاعت از ظالمان: مقتضای عدالت امر تشریعی نبود امر به اطاعت از ظالمان است؛ زیرا از طرفی خداوند به اطاعت از اولوالامر، امر می‌کند و از طرف دیگر امر به تقوا و پرهیز از فسادِ ظلم <ref>نساء، ۵۹.</ref>؛ از این جهت ممکن نیست «اولوالامر» حاکمان و سلاطین جور باشند که خود رواج‌دهنده فساد و ظلم‌اند و این خلاف عدل الهی است <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۰۹ ـ ۱۱۰.</ref>.

# وجود اختیار و نبود جبر: عدل الهی اقتضا می‌کند انسان در برابر تکلیف‌هایی که بر عهده او گذاشته شده است، مختار باشد و قول به جبر در افعال انسان و مؤاخذه او بر انجام افعالی که در انجام آن مجبور بوده، خلاف عدل الهی است <ref>قاضی‌عبدالجبار، المغنی، ۸/۲۲۷؛ کراجکی، کنز الفوائد، ۱/۱۰۸.</ref>.

==شبهات در عدل الهی==

چگونگی سازگاری برخی حقایق و واقعیات با عدالت خداوند، موجب پرسش‌ها و شبهاتی شده است؛ ازجمله:

امام‌خمینی بر اساس مبنای اصالت وجود، ماهیات و ذات اشیا را مجعول و دارای تأثیر نمی‌داند و معتقد است اختلاف و تفاوت میان افراد بر اساس هویت وجودی و عوارض شخصی آنان است، نه بر اساس ماهیت و لوازم آن بلکه وجودات مختلف به جعل بسیط مجعو‌ل‌اند. به اعتقاد ایشان برخی از اختلاف‌ها میان افراد در سعادت و شقاوت بر اساس عوامل خارجی است مانند مواد تشکیل‌دهنده جنین و غذاهایی که پدر و مادر از آن تغذیه می‌کنند و بر اساس پاکی و نورانیت یا ناپاکی و کدورت آنها تغییر می‌کنند و هرچه این مواد در طهارت و نورانیت قوی‌تر باشند، دریافت فیض و مواهب الهی در آن بیشتر است <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۸۰ ـ ۸۲.</ref>؛ چنان‌که بنابر برخی روایات <ref>صدوق، الامالی، ۴۶۱؛ طبرسی، الاحتجاج، ۲/۴۰۹.</ref> غذایی که سبب تولد حضرت فاطمه(ع) شده است، غذایی بهشتی بوده است <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۱/۲۳۷.</ref>. همچنین برخی صفات و خصلت‌ها از پدر و مادر نشئت می‌گیرد و برخی کمالات نفسانی یا رذیلت‌های آنان در تشکیل شخصیت فرزند و سعادت و شقاوت او مؤثرند <ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۱/۲۳۶.</ref>؛ البته این صفات و خصلت‌های موروثی سبب نمی‌شود که افراد در افعال خود مجبور و بی‌اختیار باشند، بلکه افراد در اصل اختیار و اراده و کسب سعادت و کمال مساوی‌اند و تفاوتی از این جهت میان افراد نیست <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۶۸.</ref>؛ البته این تفاوت افراد سبب تفاوت در مسئولیت و مؤاخذه الهی است، و این مسئولیت با توجه به شرایط زمانی و مکانی افراد متفاوت است و هرکس که مقام بالاتری دارد مسئولیت بیشتری خواهد داشت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۹۸ ـ ۴۹۹ و ۲۱/۴۸۳.</ref>.

===سعادت و شقاوت===

اختلاف افراد در سعادت و شقاوت و ارتباط آن با قضا و قدر الهی و اختلاف افراد در خلق طینت آنان، شبهه چگونگی سازگاری آن با عدالت الهی را پیش آورده است. از دیدگاه بسیاری از ‌‌اندیشمندان الهی انسان در افعال خود مختار است و سعادت و شقاوت او بر اساس اختیار اوست و این‌چنین نیست که سعادت و شقاوت افراد بر اساس ذات و طینت افراد باشد <ref>طباطبایی، المیزان، ۸/۹۷.</ref>. اگرچه عوامل درونی و بیرونی در سعادت و شقاوت افراد بی‌تأثیر نیست.

# مناط نیاز به علت، امکان است.

# عوارض و اوصاف، ذاتی ماهیات ممکنه نیستند و هرچه از سنخ وجود است غیر از واجب‌الوجود دارای علت است.

# همه کمالات به وجود باز می‌گردد.

# شقاوت اگر به عدم و نقصان باز گردد، مقابل وجود است؛ اما شقاوتی که به جهل مرکب و اخلاق فاسد باز گردد امری وجودی است <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۷۳ ـ ۷۸.</ref>.

ایشان از این مقدمات نتیجه می‌گیرد سعادت به صورت مطلق و شقاوت در صورت دوم آن، از اموری‌اند که علت دارند و تنها ماهیت و لوازم آن علت نمی‌پذیرند؛ بنابراین مبدأ سعادت و شقاوت، اموری وجودی‌اند که به اختیار انسان باز می‌گردند و ذاتی انسان نیستند <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۷۸؛ امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ۶۷ ـ ۷۴.</ref>.

از ظاهر برخی روایات مانند «السعید سعید فی بطن امه و الشقی شقی فی بطن امه» <ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۲/۱۸.</ref> بر می‌آید که گویا سعادت و شقاوت ذاتی افراد است، اما بیشتر اندیشمندان اسلامی آن را به معنای ظاهری آن حمل نکرده‌اند و تفسیرهای مختلفی از آن به دست داده‌اند؛ ازجمله اینکه برخی بطن را ام‌الکتاب یا لوح محفوظ دانسته‌اند؛ به این معنا که سعادت و شقاوت افراد در علم ازلی خداوند موجود است <ref>آملی، المقدمات، ۴۵۳؛ سبزواری، شرح دعاء الصباح، ۱۶۷.</ref>.

امام‌خمینی معتقد است این روایت را نمی‌توان به معنای عرفی آن معنا کرد؛ زیرا سعادت و شقاوت از کمالات و فعلیاتی است که برای نفوس پیش از تولد محقق نمی‌شود و تنها بالقوه موجود است و از آنجاکه ظاهر روایت خلاف برهان عقلی است، لازم است بر معنای قابل قبول حمل شود <ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۴۶۰؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۲۸.</ref>. ایشان در تفسیر روایت احتمال‌هایی مطرح می‌کند:

# مراد از «بطن امه» عالم نفس‌الامر است که علم ازلی خداوند است و همه سعادت‌ها و شقاوت‌ها در آن معلوم است <ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۱۹.</ref>.

# مراد از آن مواد غذایی و عنصری تشکیل‌دهنده جنین است که اختلاف در نورانیت و کدورت آنها در سعادت و شقاوت افراد دخالت دارد <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۱/۸۷ ـ ۸۸.</ref>.

امام‌خمینی مانند برخی حکما <ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ۶۴۸.</ref> معتقد است این شبهه با تجسم‌یافتن عین عمل و اتحاد آن با نفس که زوال آن ممکن نیست، حل می‌شود. به اعتقاد ایشان انسان با کسب رذیلت‌ها می‌تواند به یک موجود مجرد شیطانی تبدیل شود؛ همچنان‌که با کسب فضلیت‌ها می‌تواند به مرتبه کامل تجرد عقلانی برسد و این حقیقت و هویت او را تشکیل خواهد داد و از بین‌رفتنی نیست و بر همان حال، خلود خواهد داشت <ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۷۷ ـ ۷۸.</ref>. در حقیقت انسان‌ها بنابر برخی آیات <ref>کهف، ۴۹؛ زلزال، ۷.</ref> در آخرت صورت و باطن عمل خود را مشاهده می‌کنند و جزای آنان منطبق بر اعمالشان است <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲ ـ ۳؛ امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۹۴.</ref>؛ البته ممکن است نور فطرت توحید در شخص ظهور کند و آن آتش ملکات را از اثر بیندازد که در این صورت ممکن است در نهایت مشمول عفو و رحمت الهی قرار گیرد <ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۴۷۶.</ref> و اگر این نور فطرت نیز خاموش شود، شخص راه نجاتی نمی‌یابد و در جهنم جاودان خواهد ماند <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۴۵.</ref> {{ببینید|تجسم اعمال|معاد}}.

===شفاعت===

مسئله شفاعت شافعان از برخی گنهکاران و مغفرت آنان در روز قیامت، چنان‌که امام‌خمینی نیز بیان کرده <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۷۹ ـ ۸۵.</ref>، این پرسش را به وجود آورده است که چگونه با عدالت الهی سازگار است <ref>طباطبایی، المیزان، ۱/۱۶۴؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱/۲۴۵.</ref>. اصل شفاعت از ناحیه خداوند در اسلام ریشه در قرآن <ref>انبیاء، ۲۸؛ نجم، ۲۶.</ref> و روایات <ref>برقی، المحاسن، ۱/۱۸۴ ـ ۱۸۵.</ref> دارد و‌ اندیشمندان شیعی در این مسئله ادعای اجماع کرده‌اند <ref>خواجه‌نصیر، تجرید الاعتقاد، ۳۰۵؛ حلی، کشف المراد، ۴۱۶.</ref>؛ اما تفسیر محدوده آن مورد اختلاف است {{ببینید|شفاعت}}.

از دیدگاه امام‌خمینی شفاعت همراه‌شدن نور شافعان به نور مؤمن است و شفاعت شافعان بدون ملاک و میزان نیست <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۷۴.</ref> و شفاعتْ ظهور نور هدایت است و هر اندازه افراد از این نور هدایت در دین استفاده کرده باشند، در آخرت از شفاعت بهره می‌برند <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۵۰ ـ ۱۵۱.</ref>. شفاعت بدون تناسب میان شفاعت‌کننده و شفاعت‌شونده ممکن نیست <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۳.</ref> و لطف و رحمتی از ناحیه پروردگار است که بی‌حساب شامل هر کس نمی‌شود <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۰۹.</ref>. شفاعت با عدل الهی ناسازگاری ندارد؛ زیرا تفاوتی در این مسئله میان افراد نیست و هر کس در این عالم از هدایت رسول خدا(ص) و دیگر شافعان استفاده کند، به همان میزان از شفاعت آنان در آن عالم بهره‌مند خواهند شد <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۵۰.</ref>.

===عفو الهی===

برخی عفو و بخشش خداوند را که به عمل اندکی گناهان بی‌شماری را می‌بخشد، خلاف عدل الهی تصور کرده‌اند. امام‌خمینی این تصور را ناروا می‌داند؛ زیرا عفو و بخشش الهی در صورتی که از حقوق دیگران صرف نظر کند، خلاف عدالت است؛ در حالی‌که خداوند از حقوق مردم بر یکدیگر نمی‌گذرد مگر اینکه خود افراد از حقوق خودشان صرف نظر کنند. در حقیقت عفو الهی شامل کسانی است که حقوق الهی را زیر پا گذاشته‌اند و از روی جهالت یا عمد گناهانی مرتکب شده‌اند <ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۸۱.</ref> {{ببینید|عفو(۱)}}.

==پانویس==

==منابع==

* آملی، سیدحیدر، المقدمات من کتاب نص ‌النصوص، تحقیق هانری کربن و عثمان یحیی، تهران، توس، چاپ دوم، ۱۳۶۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تنقیح الاصول، تقریر حسین تقوی اشتهاردی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تهذیب الاصول، تقریر جعفر سبحانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الطلب و الاراده، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ ششم، ۱۳۸۶ش.

* جندی، مؤیدالدین، شرح فصوص‌ الحکم، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.

* سبحانی، جعفر، العقیدة الإسلامیه، قم، مؤسسه امام‌صادق(ع)، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش.

* سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران، ناب، چاپ اول، ۱۳۶۹ ـ ۱۳۷۹ش.

* صدوق، محمد‌بن‌علی، الاعتقادات، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.

* صدوق، محمد‌بن‌علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

* طبرسی، احمد‌بن‌علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.

* کتاب مقدس، بی‌جا، ‌دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.

* کراجکی، محمد‌بن‌علی، کنز الفوائد، ‌تحقیق عبدالله نعمه، قم، دارالذخائر، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.

* مجلسی، بحارالانوار، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

* مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول(ص)، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.

==پیوند به بیرون==

* سیدعلی احمدی امیری، [https://books.khomeini.ir/10007/books/237/ عدل الهی]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۷، ص۲۳۷-۲۴۴.

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]

[[رده:مقاله‌های جلد هفتم دانشنامه]]